همه قول‌هایی که می‌دهیم

فتانه احدی ـ روزنامه‌نگار

قول‌دادن به کودکان یکی از روش‌های رایج پدر و مادرها برای به تعویق انداختن خواسته‌های بچه‌هایشان است. اما شاید کمتر والدینی توجه کنند که قولی که به فرزندشان می‌دهند باید واقعی و شفاف باشد تا در فرزندشان ایجاد بی‌اعتمادی نکند. بچه‌ها اگر قول‌های دروغین بشنوند کم‌کم خلف وعده را یاد می‌گیرند و نه‌تنها دیگر برای حرف شما ارزشی قائل نیستند بلکه خودشان هم در مقابل شما از همین حربه استفاده خواهند کرد. گاهی والدین برای رهایی از لجبازی‌های کودک و حرف شنوی آنها مجبور به استفاده از روش‌هایی ازجمله رشوه‌دادن به کودک هستند. ازجمله قول‌هایی که نباید به کودک داد، وعده رفتن به مراکز تفریحی و پارک در روز مشخص یا اینکه« برای تولدت فلان کار را انجام می‌دهم» است زیرا هرگز نمی‌توان اتفاقات و پیشامد‌های روزمره زندگی را پیش‌بینی کرد. قول اینکه اگر مشق‌هایت را بنویسی، باهوش‌ترین فرد کلاس می‌شوی یا اگر اتاقت را مرتب کنی فلان کار را برایت می‌کنم نیز از دیگر وعده‌های مخرب است که درصورت برآورده‌نشدن، باعث ایجاد اعتمادبه‌نفس کاذب در فرد خواهد شد. این قول‌های دروغین به کودک، به‌تدریج سبب می‌شود تا دیگر کودک ارزشی برای حرف‌های والدین قائل نباشد. به همین جهت با دکتر پریسا ارجمندی، روانشناس کودک و نوجوان، به گفت‌و‌گو نشستیم تا در مورد خوش‌قولی و بد‌قولی و تأثیراتش روی کودکان بیشتر بدانیم.



تأثیر رفتار پدر و مادر در کودک چگونه نمود پیدا خواهد کرد؟
اگر ما پدر و مادرها، رفتارهای درست را فقط با سخن‌گفتن به بچه‌ها بیاموزیم ولی خود به آنها عمل نکنیم، نه‌تنها در جهت درست زندگی‌کردن آموزش درستی نداده‌ایم بلکه آنها نیز چیزی از ما یاد نخواهند گرفت. فرزندانمان هر کاری که ما بکنیم، انجام می‌دهند. اگر پدر و مادر عهدشکن باشند و با وعده‌های دروغ کودکان را فریب دهند، با رفتار نادرست به کودکان درس عهد‌شکنی می‌دهند و در عمل، به او یاد می‌دهند که انسان می‌تواند بنابر مصالح خویش، وعده‌های دروغ دهد و سپس آنها را زیر پا بگذارد.

دلیل دادن وعده و وعید به کودکان چیست؟
معمولا والدین از وعده و وعید‌دادن به فرزندان خود به چند دلیل استفاده می‌کنند. برای رشوه‌دادن به فرزند جهت انجام کاری که خودشان می‌خواهند، اجتناب از برخورد احتمالی با فرزندشان، ناامید‌نکردن فرزند و ایجاد امید در او. ولی بچه‌ها وقتی نوبت به قول می‌رسد بسیار سمج می‌شوند و شکستن قول و عهد شما با آنها در واقع اعتماد آنها به شما را از بین می‌برد. مادر و پدر باید برای برآورده‌کردن قولی که به فرزند خود داده‌اند، نهایت تلاش خود را بکنند. اگر با وجود این نتوانند به قول خود عمل کنند، باید دلیل آن را به کودک خود توضیح دهند.

وقتی به قول و تعهد عمل نمی‌شود، چه اتفاقی می‌افتد؟
در عمل‌نکردن به قول و تعهد مشکل بزرگی وجود دارد. شما ناخواسته پیامی را برای فرزندتان ارسال خواهید کرد؛ اینکه به قول و تعهد نمی‌توان پایبند بود. تصور کنید، به فرزندتان می‌گویید، اتاقش را تمیز و مرتب کند و او اصرار دارد که فردا این کار را انجام خواهد داد. به‌نظر شما آیا او تصور خواهد کرد با وجود قولی که به شما داده مجبور به انجام این کار است؟ وقتی فرزندتان از شما چیزی می‌خواهد و شما به‌دلیل مشکلات مالی قادر به خرید آن نیستید، بنابراین به فرزندتان نگویید که برایش آن را می‌خرید، بلکه بگویید سعی‌ می‌کنید تا اگر پولش را به‌دست آوردید آن را بخرید. در این صورت فرزند شما بهتر شرایط‌تان را درک خواهد کرد و از سوی دیگر با مشکل وعده‌دادن و عمل‌نکردن مواجه نخواهید شد. بنابراین وقتی که به فرزند خود قولی می‌دهید، توجه داشته باشید که آیا توان عمل‌کردن به آن را دارید یا خیر. بدقولی والدین باعث می‌شود اعتماد و اطمینان کودک نسبت به والدین از بین برود. در شرایط بدقولی احترام کودک به والدین کم می‌شود. بدقولی‌کردن نوعی دروغ گفتن است و با توجه به اینکه والدین الگوی کودکانشان هستند، کودکان نیز این عمل را یاد می‌گیرند. در شرایطی که به قول داده‌شده عمل نشود، عزت‌نفس کودک کم می‌شود و کودک احساس می‌کند که آن‌قدر اهمیت نداشته که به او و خواسته‌اش توجه کنند. بنابراین بسیار مهم است به قولی که به کودکان داده می‌شود عمل شود.  والدین در مورد قول‌هایی که به کودک می‌دهند باید بسیار دقیق باشند و به تک‌تک آنها عمل کنند. هرگز قولی ندهند که از عهده انجام آن برنمی‌آیند. برخی مواقع به‌جای اینکه از قول‌دادن‌های بیجا استفاده کنید، بهتر است معذرت‌خواهی کنید. از کودک‌تان بخواهید که شما را ببخشد نه اینکه با وعده و وعید بیجا او را فریب دهید. آنها از شما ناامید می‌شوند. زندگی هیچ کودکی بدون ناامیدی نیست اما می‌توان این ناامیدی‌ها را با انتخاب دقیق‌تر و بهتر کلمات به حداقل رساند.

آیا می‌شود از قول به‌عنوان حربه‌ای برای آرام‌کردن کودک استفاده کرد؟
اگر فقط می‌خواهید از قول‌دادن به‌عنوان حربه‌ای برای آرام و متقاعد‌کردن کودک در آن لحظه استفاده کنید بهتر است هرگز این کار را نکنید و به عواقب آن حتما بیندیشید. برخی از والدین در لحظه و موقعیتی که در آن قرار دارند، تصمیم می‌گیرند و قولی می‌دهند تا شرایط تغییر کند و بعد به آن عمل نمی‌کنند. که این می‌تواند برای کودک آسیب‌زننده باشد. درمجموع نباید قول‌هایی که نمی‌توانیم از عهده انجام آن برآییم را بدهیم. همچنین باید توجه کرد مواردی که در حیطه کنترل و اختیارات ما نیست به فرزند خود قول ندهیم.

نتیجه خوش‌قولی و عمل به تعهد چه خواهد بود؟
برخی از والدین در مورد هر قولی که به فرزند خود می‌دهند، بسیار دقیق هستند و به تک‌تک آنها اهمیت می‌دهند آنها هرگز قولی که از عهده انجام آن برنمی‌آیند، به کودک نمی‌دهند. زمانی که قول می‌دهند و به آن عمل می‌کنند، کودکان متوجه می‌شوند که می‌توانند به والدین خود تکیه کنند. اعتماد و اطمینان بیشتری بین آنها و شما به‌ وجود می‌‌آید. آنها به حرف‌های شما اعتماد می‌کنند و یاد می‌گیرند که باید به قولشان وفا کنند. خو‌ش‌قولی باعث به‌وجودآمدن نظم و قانون بیشتری در خانواده می‌شود. گاهی والدین از قول‌ها به‌عنوان تهدید در برابر خطاهای کودکان استفاده می‌کنند؛ مثلا به آنها می‌گویند: «حالا که این کار نادرست را انجام دادی، هرگز تو را به پارک نمی‌برم.» و بعد عمل‌نکردن به همین حرف باعث می‌شود که کودک از هیچ‌کدام از تهدیدهای شما ترسی نداشته باشد چرا که می‌داند آنها را عملی نخواهید کرد و به رفتارش ادامه دهد. و وقتی که کودک بزرگ‌تر می‌شود این رفتار ادامه می‌یابد و خانواده را دچار معضلات جدی می‌کند. عمل‌کردن به تعهد، به آنها صداقت را می‌آموزد. جمله «تو دروغ گفتی به من» جمله‌ای ناخوشایند است که هیچ‌یک از ما دوست نداریم از دهان فرزندمان بشنویم. پایبند‌بودن به قولی که به آنها می‌دهیم، یعنی صداقت‌داشتن با او وظیفه‌ والدین پرورش حس و روحیه صداقت در کودکان است نه تخریب آن و به آنها ارزش و اهمیت قول‌دادن را می‌آموزد. آنها یاد می‌گیرند که باید برای قولی که می‌دهند ارزش قائل شوند و خودشان در آینده والدین بدقولی نباشند. والدین نخستین آموزگاران کودکان هستند. اهمیت‌دادن به قولی که می‌دهید و عمل‌کردن به آن، به آنها چیزهای مهمی یاد می‌دهد و لازم است که والدین، آموزگاران خوبی برای فرزندان خود باشند.