ویراستاری طاقت‌فرسا اما شیرین است
ویراستاری کتاب برای کمک به خلق اثری ارزشمند، اهمیت بسیاری دارد
فتانه احدی ـ روزنامه‌نگار
ویرایش ادبی کتاب از عوامل مهم، در خواندنی شدن اثر است و می‌تواند به فروش آن نیز کمک کند. هرچند ویراستار نقش مهمی در تولید و آماده کردن کتاب برای انتشار ایفا می‌کند، اما حرفه‌اش چندان برای عموم شناخته شده نیست و درک درستی از ضرورت این کار وجود ندارد. ثمین نبی‌پور، مترجم و ویراستار ادبیات داستانی است. او معتقد است: «در حوزه کتاب، با دو بخش داستان و ناداستان مواجهیم. داستان، کتاب‌هایی در حوزه ادبیات، و ناداستان موضوعات علمی، نظری، جامعه‌شناسی و... را شامل می‌شود. هر دو بخش نیز ویراستاران تخصصی خود را دارند».
ارتباط مثبت نویسنده و ویراستار
نقطه عطف در کار ویراستاری اثر کجاست و ویراستار چگونه می‌تواند اثری را با توجه به ارزش واقعی‌اش تصحیح کند؟ نبی‌پور می‌گوید: «ویرایش داستان شامل دو بخش تالیف و ترجمه است. در آثار تالیفی، ارتباط مثبت ویراستار و نویسنده در روند کار بسیار مهم است، چراکه دومین فیلتر پس از نویسنده، ویراستار آن است که با پیدا کردن ایرادهای ساختاری می‌تواند به خلق اثری خوب کمک کند. در ترجمه نیز، اگر ویراستار به زبان مبدا مسلط باشد و ادبیات زبان اصلی را بشناسد، می‌تواند ویرایش مطلوب‌تری انجام دهد. در آثار ترجمه‌ای، ویراستار پلی است بین دو زبان. پس باید با لحن نویسنده آشنا بوده و آثار و ترجمه‌های دیگری از او خوانده باشد تا در ویرایش ترجمه موفق عمل کند».
بعضی افراد حرفه ویراستاری را به‌خوبی نمی‌شناسند و کار ویراستار را در حد غلط‌گیری و تصحیح علائم نوشتاری تقلیل می‌دهد، درحالی‌که چنین نیست. به‌گفته ثمین نبی‌پور، جابه‌جا کردن ویرگول بعد از نهاد جمله، ابتدایی‌ترین یا ساده‌ترین کاری است که ویراستار باید انجام دهد. پیدا کردن غلط املایی و اصلاح علائم، عملی همیشگی و ساده در ویراستاری محسوب می‌شود، درحالی‌که ویراستار باید استعداد و هوش لازم را برای کمک به نویسنده در ارائه اثر مورد نظرش داشته باشد.
ویراستار جست‌وجوگر است
به‌نظر می‌رسد ویراستاری ورای تصور غالب، فنی است که باید مدام در آن جست‌وجوگر بود؛ «ویراستار جست‌وجوگر است و با جست‌وجوگری می‌تواند در آفرینش اثری ارزشمند مداخله کند. اینکه ویراستار 5ساعت پشت میز بنشیند و در زمانی مشخص، کار مورد نظر را تحویل دهد، درست نیست. ویراستاری مطالعه و یادگیری مداوم است. به‌نظر مطالعه از ارکان اصلی ویرایش باشد و ویراستار کتابخوان حرفه‌ای است. این کار اصلا امری ذاتی و طبیعی نیست. کار ویراستاری نیاز به صرف وقت، مطالعه و دقت فراوان دارد. کاری طاقت‌فرسا و البته شیرین است. همین هم باعث شده این حرفه را با همه سختی‌هایش ادامه دهم». نبی‌پور وقتی اینها را می‌گوید، از وضعیت صنعت نشر کشور نیز بی‌خبر نیست. نشر کتاب در سال‌های اخیر در شرایطی قرار گرفته که نه‌تنها در بخش ویراستاری، بلکه در سایر بخش‌ها نیز آش دهان‌سوزی برای اهالی فرهنگ به‌حساب نمی‌آید. شاید مهم‌ترین دلیل آن نیز بی‌انگیزگی نیروهای کار تازه‌نفس به این حرفه، کمبود امکانات مالی و... باشد. میزان دستمزدها در این کار پایین است و نباید انتظار داشت که افراد زیادی متقاضی یادگیری این حرفه باشند. ویراستار نشر افق توضیح می‌دهد: «این کار به‌تنهایی نمی‌تواند تامین‌کننده مخارج افراد باشد، چراکه دستمزدها پایین است. حتی برای کتاب‌های گران‌قیمت نیز دستمزدهای مطلوبی پرداخت نمی‌شود».
به‌روز بودن ویراستار
به‌روز کردن اطلاعات و مطالعه پیوسته منابع مختلف در بهبود هرچه بیشتر جایگاه ویراستار مؤثر خواهد بود. به‌عبارتی ویراستار باید با ابزار کار خود آشنا باشد و آن را به روز نگه دارد. در سال‌های گذشته ویرایش روی کاغذ انجام می‌شد و متن ویراسته به مولف یا مترجم تحویل می‌شد تا آن اشکالات تصحیح شود. نبی‌پور می‌گوید: «دقیقا همین رویه، نقطه آغاز بسیاری از فجایع بود. گاهی در تصحیح متن اشتباهاتی رخ می‌داد یا نکاتی از قلم می‌افتاد که ویراستار را مجبور به دوباره‌خوانی متن می‌کرد. اما چند سال است که ویرایش متن‌ها در نرم‌افزار word انجام می‌شود. ویراستار اینگونه می‌تواند همگام با تغییرات و پیشرفت، در نوع کار خود نیز تغییر و پیشرفت کند».
امروزه با تغییر شرایط کار، در حوزه ویراستاری نیز تغییراتی رخ داده است. باید دید در بازاری که انگیزه لازم چه در حوزه نشر اثر و چه منابع مالی آن وجود ندارد، ویراستاران چگونه روزگار می‌گذرانند؟ نبی‌پور که معتقد است ویراستاران فعالند و با دانش کافی کار می‌کنند؛ «در سال‌های اخیر با توجه به اهمیت آموزش در حوزه ویراستاری، وضعیت ویراستاران بهتر از گذشته است. هرچند ریزبینی و نوع کار می‌تواند ذاتی ویراستار باشد. ویراستاران زیرک بارها باعث نجات کتاب‌ها شده‌اند. هرچند بعضی نیز کارشان شلخته است. بنابراین نمی‌توان نظری داد که به همه ویراستاران تعمیم پیدا کند. در کار ویراستاری سؤالاتی به ذهن می‌رسد یا زبان به‌دلیل خاصیت زایایی مدام در تغییر است، پس استفاده از کتاب‌های ویراستاری و کتاب‌های فرهنگستان ادب می‌تواند کمک مؤثری در این راه باشد».
در همینه زمینه :
