گفت‌وگو با هنرمندی که گلیم‌بافی را در‌سراهای محله آموزش می‌دهد
بافته‌های عشایری زینت بخش خانه‌ها
شهره کیانوش راد
استفاده از گلیم و دستبافته‌های ایرانی با رنگ‌های گرم و شاد، روح تازه‌ای به خانه‌ها می‌دهد. گلیم با استفاده از طرح‌ها و نقش‌هایی که از هنر دستان زنان روستایی برگرفته شده است به یکی از صنایع‌دستی پرطرفدار در زندگی شهری تبدیل شده و به دلیل علاقه و استقبال مخاطبان، در بسیاری از مراکز آموزشی و‌سراهای محله آموزش داده می‌شود. «افسانه لک» از مدرسان باسابقه‌ای است که سال‌ها هنر گلیم‌بافی را در سرای محله تجریش، دارآباد و مراکز فرهنگی آموزش می‌دهد. با او درباره این هنر و ظرفیت‌های شمیران برای راه‌اندازی کارگاه‌های آموزشی گفت‌وگو کرده‌ایم.
گلیم‌بافی یکی از صنایع‌دستی است که به‌خصوص در فصل تابستان در‌سراهای محله و فرهنگسراها آموزش داده می‌شود. برخی برای سرگرمی سراغ یادگیری این هنر می‌روند و برخی ممکن است به دنبال راهی برای کسب درآمد باشند. لک که سابقه تدریس در مراکز فرهنگی و‌سراهای محله را دارد می‌گوید: «اگر کسی علاقه داشته باشد می‌تواند بعد از تکمیل آموزش‌ها و کسب مهارت، از راه فروش گلیم یا قبول سفارش، فعالیت و درآمد کسب کند. چندین سال است که با سراهای محله و مراکز آموزشی متعدد همکاری داشته‌ام و از این بابت خوشحالم که از طریق برگزاری دوره‌های آموزشی توانسته‌ام به بسیاری از زنان و دختران آموزش بدهم. در واقع این گروه از بانوان هنرجو توانسته‌اند از وقتشان استفاده بهینه کنند، هویت‌دار شوند و به‌عنوان بانوان هنرمند در قالب شرکت تعاونی یا شرکت مسئولیت محدود یا اتحادیه برای خودشان کسب و‌کاری راه‌اندازی کنند.»
3 ماهه مدرس گلیم‌بافی شدم
اگر کسی به هنر علاقه داشته باشد از هر فرصتی برای یادگیری آن استفاده می‌کند درست مانند لک که بعد از ازدواج سراغ یادگیری این هنر رفت و خیلی زود مدرس آموزشگاه شد. او می‌گوید: «از زمان جوانی علاقه به صنایع‌دستی از جمله نقاشی سنتی داشتم. دوره کوتاهی آموزش دیدم ولی به دلایلی نتوانستم ادامه بدهم. سال 1375 ازدواج کردم. آن زمان کارشناس سازمان فنی و مهندسی شهر تهران بودم. به دلیل شرایط شغلی که برای همسرم پیش آمد، مجبور به استعفا شدم و همراه همسرم به شهر شاهرود مهاجرت کردیم. بعد از چند ماه پیگیر کار شدم که متأسفانه سوابق و رزومه کاری‌ام خیلی در آن مقطع به کار من نیامد. به اداره کار برای ثبت‌نام دوره‌های فنی و حرفه‌ای مراجعه کردم که برای من نقطه عطفی بود تا بتوانم به علاقه دیرینه‌ام جامه عمل بپوشانم. برای نخستین بار دوره آموزشی گلیم‌بافی را زیر نظر مرکز فنی و حرفه‌ای آموزش دیدم. دوره 3 ماهه آموزشم را با عشق و علاقه و با انگیزه سپری کردم و چون می‌خواستم تحولی در کسب و کارم ایجاد کنم، در پایان دوره کار زیبایی از گلیم را ارائه دادم. متأسفانه برای استادم مشکلی پیش آمد که دیگر نتوانست آموزش گلیم‌بافی را در فنی و حرفه‌ای ادامه دهد. همان موقع مدیر اداره فنی و حرفه‌ای از من برای آموزش رشته گلیم‌بافی دعوت کرد. اول نپذیرفتم؛ به دلیل اینکه من فقط یک دوره 3 ماهه شرکت کرده بودم ولی مدیر اداره فنی و حرفه‌ای به من گفت که شما توانایی، ظرفیت و خلاقیت لازم را دارید.»
تحولی که میان بانوان ایجاد شد
لک از سال۱۳۷۶ به‌عنوان مدرس گلیم‌بافی در شهر شاهرود فعالیت حرفه‌ای و آموزشی خود را شروع کرد و همزمان تحقیق در این زمینه را ادامه داد. او به دلیل علاقه‌ای که داشت، در هر دوره آموزشی همراه با هنرجویان طرح‌ها و بافت‌های زیبایی از گلیم می‌بافت و این‌گونه توانست در شهر شاهرود تحولی را از طریق همین کار به وجود آورد: «اداره‌های مختلف از جمله جهاد کشاورزی، اداره‌های تعاون و صنایع‌دستی و آموزش و پرورش شاهرود درخواست همکاری و آموزش داشتند. هنرآموزانی که بااستعداد بودند را به کار گرفتم و در واقع در کنار آموزش، جدا از بحث تولید و فروش، کارآفرینی هم کردیم. در نهایت به‌عنوان رئیس اداره صنایع‌دستی شاهرود با کمک مدیرکل صنایع‌دستی و فرماندار شاهرود به‌عنوان رئیس صنایع‌دستی و کارشناس تحقیق و توسعه صنایع‌دستی در فرمانداری توانستیم تمام استعدادهای هنری را در شهر و روستاهای دور و نزدیک و به‌خصوص مناطق محروم شناسایی کنیم و به آنها کد صنعتگری و وام‌های خوداشتغالی ارائه دهیم.»
حمایت از کارآفرینان
سازمان‌ها و اداره‌های صنایع‌دستی نقش مهمی در حمایت از کارآفرینان دارند؛ موضوعی که لک تجربه کرده و معتقد است که با حمایت نهادهای متولی می‌توان محصولات را وارد بازار داخلی و خارجی کرد: «تجربه‌ای که در همان شروع کار داشتم نشان داد که اگر حمایت مسئولان و همت هنرجویان باشد می‌توان علاوه بر عرضه و فروش محصولات تولیدی در داخل کشور، آنها را صادر کرد. سال ۱۳۸۱ به‌عنوان معاونت آموزشی صنایع‌دستی استان سمنان و شناسایی هنرمندان و صنعتگران این استان اتحادیه صنایع‌دستی را ایجاد کردیم. وقتی توانستیم این فعالیت را با جهاد کشاورزی و اداره تعاون و صنایع‌دستی و آموزش و پرورش پیش بگیریم پیگیری کردیم تا به واسطه شخصی سرمایه‌گذار، حضور در بازارهای خارج از کشور را هم تجربه کنیم که باعث شد با گرفتن وام‌های مضاربه‌ای و تولید، کارگاه‌های غیرمتمرکز در روستاها و خانه‌ها دایر کنیم و در مدت 5 سال بافته‌های گلیم را صادر کردیم.» او می‌گوید که در دوره‌های آموزش گلیم‌بافی هنرجویانی هستند که این هنر را برای راه‌اندازی کسب و کار آموزش می‌بینند و می‌افزاید: «برخی که قصد مهاجرت دارند با آموزش بافت گلیم و گبه، این هنر را در کشورهای مختلف معرفی می‌کنند و می‌دانم که در این زمینه بسیار فعال هستند.»
استقبال بانوان از گلیم‌بافی در‌سراهای محله
مدرس گلیم‌بافی که بیشترین همکاری را با‌سراهای محله تجریش و دارآباد داشته است می‌گوید: «از وقتی سرای محله تجریش فعالیتش را شروع کرد، من هم به‌عنوان یک عضو فعال و دغدغه‌مند در کنارشان بودم و در زمینه‌های مختلف و آموزش فعالیت داشته‌ایم. از سال ۱۳۸۵ که فعالیت کاری‌ام را در امامزاده صالح(ع) آغاز کردم با توجه به ظرفیت و شرایط منطقه و حاشیه‌نشینی که وجود دارد خیلی پیگیر شدم و مرکز آموزشی قرآنی، فرهنگی، فنی و هنری را راه‌اندازی کردیم که اهالی هم استقبال کردند.»
هنر باعث تعالی روح می‌شود
اغلب مخاطب کلاس‌های هنری را بانوان تشکیل می‌دهند. اما لک می‌گوید آموزش هنر برای همه مناسب است: «بانوانی را داشته‌ایم که با توصیه روانپزشک برای تقویت روح و جسم به‌خصوص افزایش تمرکز به آموزش این هنر رو آوردند و به گفته خودشان خیلی به سلامت روح و روانشان کمک شده است. من همیشه به همه آقایان و خانم‌ها، چه پیر و چه جوان توصیه می‌کنم حتماً یکی از مهارت‌های هنری مختص کشورمان را آموزش ببینند. چون هنر باعث تعالی روح می‌شود و اینکه وقتی آدم در شرایط خلق اثری قرار می‌گیرد بیشتر به بزرگی خالق هستی بخش ایزد منان پی می‌برد. انسان نعمت‌های بسیاری در اختیار دارد که می‌تواند از آن نعمت‌ها برای تولید اثری هنری استفاده کند. برای مثال در بافت گلیم و گبه از موادی مانند پشم و ابریشم استفاده می‌شود که از مخلوقاتی مثل گوسفند و شتر و کرم ابریشم تهیه می‌شود و می‌بینید که با همین مواد می‌توان آثار هنری زیبایی خلق کرد.»
ظرفیت شمیران برای کارآفرینی
بانوی هنرمند هم‌محله ای می‌گوید: «ظرفیت خیلی خوبی در منطقه شمیران داریم که اگر ارگان‌ها و سازمان‌های مربوطه کمک کنند با مساعدت فرمانداری می‌توانیم کارگاه‌های آموزشی و تولیدی متمرکز و غیرمتمرکز ایجاد کنیم.» لک می‌افزاید: «با آموزش و پرورش منطقه خیلی رایزنی کردیم ولی آن تعاملی که مد نظر بود ایجاد نشد. گویا خودآموزش و پرورش در این زمینه فعالیتی را شروع کرده است. می‌توان با استفاده از ظرفیت‌های موجود در بخش روستایی و شهری شمیران زمینه کارآفرینی برای این هنر را فراهم کرد.»
