سربه‌زیر‌شدن بشر سر‌به‌هوا

مهدیا گل‌محمدی

پدر و مادر‌ها قرن‌ها تلاش کردند تا فرزندان سربه‌زیری تربیت کنند اما فقط شبکه‌های‌ اجتماعی از پس فرزندان سر‌به‌هوای آنها ‌برآمدند. اما این سر‌به‌زیر‌شدن 4میلیارد کاربری که در جهان هر روز برای چک‌کردن مدام شبکه‌های ‌‌اجتماعی همچون اینستاگرام و واتساپ و چند‌تایی که فیلتر هستند روی گوشی خود سر خم می‌کنند، از کجا شروع شد؟ درآمدش به جیب چه‌کسی می‌رود؟ کارشناس‌های این حوزه به مناسبت روز جهانی شبکه‌های مجازی (سی‌ام ژوئن) پاسخ برخی از این پرسش‌ها را ارائه کرده‌اند. برای نمونه، یکی از کارشناس‌های شرکت مایکروسافت ریشه تاریخی شکل‌گیری شبکه‌های مجازی را اختراع تلگراف در سال‌1840 میلادی می‌داند. پس از چند دهه توقف پیغام و پسغام‌های اجتماعی سایت شبکه اجتماعی SixDegrees در سال‌1997 به کاربر‌ها این امکان را داد تا با دوستان مجازی خود ارتباط برقرار کنند. در ۹ مارس‌۱۹۹۸ یاهو مسنجر، یوتیوب در سال‌2005، فیسبوک و توییتر‌2006 و اسنپ‌چت در سال‌2011 میلادی سر‌و‌کله‌شان پیدا شد. فقط در ایران 36میلیون کاربر در این شبکه‌های اجتماعی فعالیت دارند. از دیدگاه روانشناختی نیاز بشر به ارتباط، دیدن و دیده‌شدن و البته رایگان به‌نظر رسیدن استفاده از خدمات این شبکه‌های‌اجتماعی باعث رشد آنها شد. اما این رایگان‌بودن تا چه حد واقعیت دارد. برای این منظور بد نیست نگاهی به درآمد‌های نجومی این غول‌های‌مجازی بیندازیم. درآمد هولدینگ آلفابت (Alphabet) شامل زیرمجموعه‌های گوگل، نقشه گوگل، یوتیوب و اندروید و... که جزو دارایی‌های سرگی‌برین و لری‌پیج، 2نفر از ثروتمند‌ترین افراد جهان هستند، فقط در سال‌2020 میلادی حدود 182میلیارد و 527میلیون دلار بوده است. در‌آمد شبکه اجتماعی واتساپ هم که زیر‌مجموعه فیسبوک است، اگرچه یکی از معماهای کشف نشده بود، اما توسط کارشناس‌ها چیزی حدود سالانه 5میلیارد دلار تخمین زده می‌شود؛ یعنی به‌طور متوسط هر کاربر برای واتساپ 4دلار درآمدزایی دارد. در‌آمد این شبکه‌های اجتماعی از داده‌ها‌ و اطلاعات خود کاربرهاست. آنها با استخراج داده‌های کاربران و کاوش آنها (Mining) درآمد کسب می‌کنند. داده‌هایی مانند اطلاعات شخصی کاربران، روابط میان دوستان و موضوعات و کالاهای مورد علاقه آنها برای صاحبان قدرت و سرمایه، اطلاعات مهمی به شمار می‌رود که بابت آنها پول می‌دهند.