مسکن‌اولی‌ها در جزیره سرگردانی

مجلس، وزارت راه و شهرسازی و حتی نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری با شعار حل مشکلات حوزه مسکن، سرگرم تصویب قانون، ثبت‌نام و ارائه برنامه برای طرح‌های ساخت‌وساز مسکن هستند اما واقعی‌ترین متقاضیان بازار مسکن یعنی سپرده‌گذاران صندوق مسکن یکم بعد از چندین سال هنوز تعیین تکلیف نشده‌اند.
به گزارش همشهری، صندوق سپرده‌گذاری مسکن یکم در ۱۸خرداد۹۴ و برای یک دوره 4ساله تشکیل شد. عاقبت فعالیت این صندوق و سپرده‌پذیری آن پس از تمدید یک دوره 6ماهه، در آذرماه سال98 به پایان رسید؛ آن‌هم در شرایطی که 63.7درصد از متقاضیان این صندوق هرگز به دریافت تسهیلات موفق نشدند. در این شرایط، نه مجلس که با تصویب قانون ساخت سالانه یک میلیون واحد مسکونی تا سال1404 خود را نگران حوزه مسکن معرفی می‌کند و نه وزارت راه و شهرسازی که با ثبت‌نام متوالی مسکن ملی در تلاش اظهار وجود است؛ هیچ‌یک به مسکن اولی‌های بازنده توجهی نشان نمی‌دهند.

غمنامه مسکن یکم
در دوره مسئولیت عباس آخوندی در وزارت راه و شهرسازی، صندوق پس‌انداز مسکن یکم با هدف حمایت از متقاضیان خانه اولی از طریق ابزار پس‌انداز و یارانه سود تشکیل شد. این صندوق قرار بود به خانه‌دار شدن طبقه متوسط شهری کمک کند؛ اما از میانه سال96 و با جهش قیمت مسکن، عملا این هدفگذاری شکست خورد.
به گزارش همشهری، در ابتدای فعالیت صندوق پس‌انداز مسکن یکم، در شهر تهران به ازای یک سال سپرده‌گذاری 40میلیون تومانی(معادل قیمت 10مترمربع زیربنای مسکونی میانگین شهر) به متقاضیان 80میلیون تومان تسهیلات (معادل میانگین ارزش 20مترمربع زیربنای مسکونی در شهر تهران) پرداخت می‌شد و نرخ سود این تسهیلات با روندی کاهشی از حوالی 12درصد به 8درصد رسید که استفاده از آن را جذاب‌تر می‌کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد: به جز موج اول و بخشی از موج دوم متقاضیان این صندوق که از سال94تا 95 و با سپرده کافی وارد صندوق شده و از اواسط سال95 تا اواسط سال96 به دریافت تسهیلات مسکن یکم موفق شدند، مابقی متقاضیان به‌واسطه افت سنگین قدرت خرید هرگز قادر به استفاده از تسهیلات مسکن یکم نشدند و قدرت خرید پس‌انداز آنها نیز به کمتر از یک‌هفتم کاهش پیدا کرد.
در شرایط فعلی، قدرت خرید سپرده 40میلیون تومانی یک متقاضی صندوق مسکن یکم در شهر تهران به 1.4مترمربع رسیده و قدرت خرید تسهیلات 80میلیون تومانی مسکن یکم نیز از 2.8مترمربع فراتر نمی‌رود. برای بازگشت قدرت خرید این افراد به سال95، باید سپرده 40میلیون تومانی آنها به 286میلیون تومان و تسهیلات 80میلیون تومانی آنها به 571میلیون تومان افزایش پیدا کند تا مانند زمان ثبت‌نام قادر به خرید 30مترمربع زیربنای مسکونی باشند.

بازی باخت - باخت مسکن اولی‌ها
آخرین آمارهای منتشر شده از وضعیت سپرده‌گذاران مسکن یکم نشان می‌دهد در مجموع 669هزار نفر در این صندوق سپرده‌گذاری کرده‌اند و فقط 36.3درصد از آنها موفق به دریافت وام شده‌اند. طبق آمارهای بانک مسکن، 23.1درصد از متقاضیان صندوق مسکن یکم پس از ناکامی رؤیای خرید مسکن از این صندوق انصراف داده‌اند؛ اما 40.5درصد از کل متقاضیان همچنان با حفظ حداقل 34درصد سپرده خود در صندوق، منتظر معجزه هستند. پیشنهاد سخاوتمندانه بانک مسکن به خانه اولی‌های باقیمانده در صندوق مسکن یکم این است که یا با خرید خانه در هر زمانی، از امتیاز تسهیلات خود استفاده کنند یا در ازای دریافت سود بانکی کوتاه‌مدت (10درصد روزشمار) در ازای سپرده‌گذاری خود، از دریافت وام انصراف دهند. با توجه به تحولات بازار مسکن، به‌نظر می‌رسد در هرصورتی سپرده‌گذاران مسکن یکم بازنده قراردادی خواهند بود که تحت لوای وزارت راه و شهرسازی با بانک مسکن امضا کرده‌اند؛ زیرا حتی اگر قادر به خرید آپارتمان باشند، ارزش سپرده و وام آنها به کمتر از یک‌هفتم رسیده و درصورتی که خواستار دریافت سود باشند، در ازای یک سال سپرده‌گذاری 40میلیون تومانی، کمتر از 400هزار تومان و در ازای 3سال سپرده‌گذاری کمتر از 1.2میلیون تومان سود بانکی خواهند گرفت؛ تقریبا هیچ.

مسکن ملی، آخرین پناه مسکن یکم
جهش قیمت مسکن از اواسط سال1396، عملا بخش عمده متقاضیان صندوق مسکن یکم را از خرید مسکن ناتوان کرد و در آن وضع، وزارت راه و شهرسازی به متقاضیان این صندوق فرصت داد تا در اولویت مشارکت در ساخت مسکن ملی قرار بگیرند؛ البته همین اولویت را نیز وزیر راه و شهرسازی فقط به‌صورت زبانی مطرح کرد و عملا تا پیش از تأیید نهایی متقاضی در ثبت‌نام مسکن ملی قابل استفاده نبود بلکه پس از تأیید نهایی ثبت‌نام، این امکان به مسکن اولی‌ها داده می‌شد که وام مسکن یکم خود را به پروژه مسکن یکم منتقل کنند. با‌وجود این، بررسی‌ها نشان می‌دهد سپرده‌گذاران این صندوق که عمدتا از طبقه متوسط شهری محسوب می‌شدند، به‌خصوص در تهران با خرید مسکن در شهرهای جدید کنار نیامدند و همچنان با امید بیهوده به انتظار گشایشی از سوی سیاستگذار مسکن نشستند. انتظار مسکن اولی‌ها برای توجه سیاستگذاران حوزه مسکن در حالی است که نه مجلس، نه نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری و نه وزارت راه و شهرسازی توجهی به باخت سنگین این افراد در صندوق مسکن یکم ندارند و در بهترین حالت اجازه می‌دهند این افراد نیز مانند سایر افراد جامعه از طرح‌های مسکنی گاه پوپولیستی منتفع شوند. حالا درحالی‌که فاز پنجم ثبت‌نام مسکن ملی آغاز شده، متولیان مسکن در وزارت راه حتی در اظهارات خود نیز به سپرده‌گذاران مسکن یکم اشاره نمی‌کنند و کار این صندوق را تمام‌شده می‌دانند؛ ازاین‌رو به‌نظر می‌رسد ثبت‌نام در فاز پنجم مسکن ملی تنها پناه متقاضیانی است که در 5سال گذشته با اعتماد به وزارت راه و شهرسازی و بانک مسکن، قدرت خرید خود را از دست داده‌اند و حالا به هیچ نحوی قادر به استفاده از تسهیلات خود برای خرید مسکن شهری نیستند؛ اما می‌توانند با انتقال تسهیلات 8درصدی خود به مسکن ملی به‌جای تسهیلات 18درصد این طرح، حداقل اندکی از زیان خود را جبران کنند. پیگیری همشهری از وزارت راه و شهرسازی حاکی از این است که در فاز پنجم ثبت‌نام مسکن ملی هیچ اولویتی برای مسکن اولی‌ها مدنظر قرار نگرفته است، اما این افراد درصورت احراز شرایط طرح و معرفی به بانک، می‌توانند تسهیلات مسکن یکم خود را به طرح مسکن ملی منتقل کنند.