جهان‌نما
اولین آزمون خاورمیانه‌ای بایدن
دولت جدید آمریکا پس از انفعال در قبال جنگ غزه، از روز گذشته رایزنی‌های سیاسی در سطح منطقه خاورمیانه را آغاز کرده است
آنتونی بلینکن، وزیر خارجه دولت بایدن صبح روز گذشته برای ملاقات با مقامات رژیم صهیونیستی وارد سرزمین‌های اشغالی شد. او در جریان این سفر با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر و همچنین وزرای خارجه و دفاع اسرائیل دیدار کرد. بلینکن پس از پایان این رایزنی‌های چند ساعته به‌منظور ملاقات با محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین نیز عازم رام‌الله شد. براساس برنامه منتشر شده از سوی وزارت خارجه آمریکا، بلینکن پس از این دیدارها برای ادامه رایزنی‌های سیاسی در سطح خاورمیانه به اردن، مصر و عمان سفر می‌کند. این نخستین اقدام عملی دولت بایدن نسبت به درگیری‌های نظامی میان حماس و ارتش اسرائیل است که 11روز به طول انجامید. به نوشته روزنامه واشنگتن‌پست، تلاش برای تثبیت آتش بس و کمک به فرایند بازسازی غزه، 2سرفصل اصلی سفرهای خاورمیانه‌ای بلینکن است.
بازگشت به چهره پیشین آمریکا
اگرچه آمریکا طی دهه‌های گذشته همواره تلاش کرده تا مهم‌ترین میانجی و هدایت‌کننده مذاکرات صلح عربی- اسرائیلی باشد، اما این موقعیت پس از دوران 4ساله دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا به کلی دستخوش تغییر شد. طرح توافق موسوم به معامله قرن، به رسمیت شناختن قدس به‌عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی، پذیرش حق حاکمیت اسرائیل بر جولان، لغو کمک‌های سالانه به سازمان اونروا و محدودیت حق بازگشت آوارگان فلسطینی به مناطق‌شان ازجمله اقداماتی بود که حتی معتدل‌ترین گرایش‌های فلسطین نظیر جنبش فتح و تشکیلات خودگردان را نیز ناچار به اتخاذ مواضع تند نسبت به سیاست‌های منطقه‌ای آمریکا کرد. عزمی بشاره، متفکر مشهور فلسطینی در این‌باره می‌گوید: اگرچه آمریکا هیچ‌گاه موضعی بی‌طرفانه نسبت به مناقشه فلسطین و اسرائیل نداشت، اما دولت‌های سابق این کشور تلاش می‌کردند با حفظ اصول دیپلماتیک، موقعیت کلیدی خود را در مذاکرات صلح حفظ کنند. ترامپ نخستین رئیس‌جمهوری بود که این قاعده را زیر پا گذشته و به‌طور علنی از اسرائیل مقابل فلسطینیان حمایت کرد. این سیاست اگرچه در کوتاه‌مدت رضایت راست افراطی اسرائیل را به همراه داشت، اما در درازمدت، منافع اساسی آمریکا در منطقه حساس شمال خاورمیانه و شرق مدیترانه را متزلزل کرد چراکه دیگر حتی جریانات سازش‌کاری نظیر محمود عباس نیز به‌دلیل فشارهای مردمی، قادر به همراهی با برنامه‌های دولت آمریکا نیستند. بایدن هم‌اکنون با چنین میراثی در منطقه خاورمیانه روبه‌رواست .
بر این اساس می‌توان تأکید مقامات ارشد دولت بایدن بر مذاکرات متوازن با طرف‌های اسرائیلی و فلسطینی را بهتر درک کرد. بلینکن پیش از سفر به سرزمین‌های اشغالی در نشستی خبری گفت: بحران فعلی بدون همراهی هر دو طرف برای دستیابی به صلح پایدار از بین نخواهد رفت. وی همچنین بار دیگر تأکید کرد: سیاست قطعی دولت آمریکا برای حل بحران فلسطین، راه‌حل دو کشوری است؛ سیاستی که عملا در طرح معامله قرن ترامپ نقض شده است.
گام‌های احتمالی برای احیای نقش آمریکا در فلسطین
پژوهشکده کارنگی در آخرین گزارش خود درباره بحران فلسطین پیش‌بینی کرده دولت بایدن مجموعه اقداماتی را برای عبور از سیاست‌های ترامپ و احیای نقش آمریکا نزد جریانات فلسطینی در پیش خواهد گرفت. این اقدامات براساس ارزیابی‌های کارنگی در 3مرحله خلاصه می‌شود:
1- از سرگیری مذاکرات جدی با تشکیلات خودگردان: یکی از مهم‌ترین نتایج سیاست‌های منطقه‌ای ترامپ که عموما توسط داماد وی، جرد کوشنر طراحی شده بود، کنار گذاشته شدن تشکیلات خودگردان و جنبش فتح از متن مذاکرات صلح به‌حساب می‌آید، چرا که دولت ترامپ بدون هیچ رایزنی با طرف فلسطینی، از طرح معامله قرن رونمایی کرده و پایتخت فلسطینیان را به رژیم صهیونیستی بخشید! پیش‌بینی می‌شود دولت بایدن در نخستین گام، با از سرگیری مذاکرات جدی با تشکیلات، بار دیگر این جریان سیاسی را از حاشیه به متن بازگرداند. سفر بلینکن به رام‌الله برای ملاقات با محمود عباس را می‌توان بخشی از این برنامه دانست.
2- برقراری کمک‌های مالی به اونروا: سازمان حمایت از حقوق آوارگان فلسطینی در سال1949 با حمایت‌های آمریکا در سازمان ملل تاسیس شد. ماموریت این سازمان، کمک به زندگی و اسکان شهروندان فلسطینی بود که در اثر تهاجم نظامی صهیونیست‌ها، ناچار به ترک مناطق خود شده و آواره جنگی به‌حساب می‌آمدند. کمک‌های میلیاردی آمریکا به این سازمان، یکی از مهم‌ترین اهرم‌های فشار واشنگتن بر جریانات سیاسی فلسطین شناخته می‌شود، اما ترامپ در سال2019 سرانجام به این کمک‌ها پایان داد. به‌گفته کامالا هریس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، دولت بایدن از سرگیری این کمک‌ها را به‌عنوان بخشی از برنامه جامع خود در پرونده فلسطین لحاظ کرده است.
3- گشایش کنسولگری در قدس شرقی: مهم‌ترین ضربه ترامپ به مذاکرات صلح فلسطین، تعیین قدس به‌عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی و صدور فرمان انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به این شهر بود. صائب عریقات، مذاکره‌کننده ارشد پیشین فلسطین در این‌باره گفته بود: دیگر موضوعی برای مذاکره باقی نمانده است! این در حالی است که براساس راه‌حل دو کشوری (مورد حمایت دولت جدید آمریکا و اروپا)، حاکمیت قدس باید به دو بخش غربی و شرقی تقسیم شود. پیش‌بینی می‌شود مهم‌ترین گام دولت بایدن برای تغییر شرایط فعلی، تاسیس یک کنسولگری برای آمریکا در بخش شرقی شهر قدس باشد؛ اقدامی که عملا برنامه معامله قرن ترامپ را بدون عقب‌نشینی رسمی از موضع آمریکا خنثی کند. البته دولت بایدن تا‌کنون در این‌باره موضع‌گیری روشنی نداشته است.
