میراث تحریم و مذاکره

لیلا شریف ـ روزنامه‌نگار

ایران و آمریکا، دوکشوری که از نظر جغرافیایی با یکدیگر بیش از 10هزار کیلومتر فاصله دارند اما از نظر سیاسی در بسیاری از دوران نام این دوکشور در کنار هم قرار گرفته و مذاکرات مختلفی نیز در دل همین مناسبات زیگزاگی و زیر سایه تحریم‌ها ایجاد شده است.


نقطه شروع مذاکرات ایران و آمریکا به همان نخستین ماه‌های انقلاب باز‌می‌گردد؛ زمانی که هیأتی از ایران برای شرکت در بیست‌وپنجمین سالگرد انقلاب الجزایر راهی این کشور شد و در حاشیه این سفر مذاکره‌ای میان ایران و آمریکا شکل گرفت. روند مذاکره ایران و آمریکا از همان سال58 تا به امروز ادامه داشته است و تلاش برای حل مشکل و برداشته‌شدن تحریم، صورتجلسه ثابت این مذاکرات بوده. دولت‌های مختلف ایران با این چالش روبه‌رو شده‌اند و تجربه تاریخی به ما می‌گوید که این روند همچنان ادامه خواهد داشت. امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا، در گفت‌وگو با همشهری با مروری بر تاریخ وضع تحریم‌های آمریکا علیه ایران گفت: «تحریم‌های آمریکا علیه ایران اندکی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و زمانی که سفارت آمریکا در تهران به تصرف درآمده بود، وضع شد. آمریکا از طریق قطع مبادلات با ایران، بلوکه‌کردن اموال ایران و... نخستین گام‌های تحریم را برداشت، در ادامه تحریم‌های حقوق بشر هم به فهرست اضافه شد و ما شاهد بودیم که افراد و شرکت‌ها ایرانی به اشکال مختلف، از سوی آمریکا تحریم شدند».
ابتدای دهه90 اتفاق مهمی رخ داد؛ پیش از این تحریم‌ها شامل مبادلات ایران و آمریکا می‌شد اما در دولت بیل کلینتون اتفاق جدیدی به نام تحریم‌های ثانویه رخ داد. از این دوران به بعد فشارها بسیار سنگین‌تر و بحث موشکی و هسته‌ای نیز به فهرست تحریم‌ها اضافه شد. براساس گفته این کارشناس مسائل بین‌الملل در برجام، آمریکایی‌ها تحریم‌های هسته‌ای را به حالت تعلیق درآوردند اما حضور ترامپ تمام برنامه‌ها را برهم زد. او تمام تحریم‌های هسته‌ای را برگرداند و به شکل لجام‌گسیسخته دست به تحریم زد تا جایی که در دوران او نزدیک به 1500تحریم وضع شد».
مرور تاریخ به ما می‌گوید که ماجرای تحریم‌ها و مذاکره با آمریکا در تمام دولت‌های جمهوری اسلامی وجود داشته است و شاید بتوان این روند را به‌عنوان یک چالش ثابت در دولت‌های جمهوری اسلامی یاد کرد، نکته‌ای که ابوالفتح در پاسخ به آن گفت: «هم‌اکنون مخرب‌ترین سلاح آمریکایی‌ها، ابزار تحریم است. دیگر موشک‌ها و بمب‌افکن‌های آمریکایی هراس‌آور نیستند، بلکه تحریم‌ها به ابزار اصلی آمریکا برای تحت فشار قراردادن دشمن‌ها تبدیل شده است. تحریم، ابزار آمریکا برای پیشبرد سیاست خارجی است، بنابراین تصور اینکه ما با دنیایی مواجه باشیم که آمریکا دیگر تحریم نکند یا جمهوری اسلامی با شرایطی روبه‌رو شود که دیگر به‌وسیله تحریم از جانب آمریکا تهدید نشود، به‌طور تقریبی، امری محال است. در این میان نباید فراموش کرد که تلاش برای کاهش تحریم باید صورت بگیرد اما اینکه تصور کنیم آمریکا تحریم را برمی‌دارد مانند این است که بخواهیم تصور کنیم آمریکا تمام سلاح‌های اتمی خود را نابود می‌کند».
براساس گفته این کارشناس مسائل بین‌الملل باید قبول کرد که مذاکره با آمریکا محدود به یک دولت نیست، از همان روزی که نخستین چاه نفت در ایران کشف شد، دیپلماسی نفتی در ایران شکل گرفت. بحث هسته‌ای و تحریم‌ها نیز وضعیت مشابهی دارد: «منظور بنده این نیست که ما شاهد تعلیق تحریم‌ها نخواهیم بود، آمریکایی‌ها در ازای تعلیق تحریم‌ها خواهان به‌دست‌آوردن امتیازهایی هستند و اگر طرف مقابل آن امتیاز را بدهد، تحریم‌ها را برمی‌دارند. اگر فرض را بر این بگذاریم که ایران به این امتیاز‌گیری‌ها در مسائل حساس تن نمی‌دهد، پس باید انتظار داشت که تحریم‌ها بر سر اقتصاد ایران باقی بمانند».
بنابراین باید قبول کرد که مذاکره با آمریکا و مسئله تحریم مشکلی است که در دوران بعد از انقلاب گریبانگیر رؤسای جمهور مختلف ایران و آمریکا با جهت‌گیری‌های سیاسی مختلف بوده است و در همین راستا دولت بعدی نیز با این چالش مواجه خواهد شد اما نتیجه مذاکرات وین می‌تواند موجب شدت یا ضعف این چالش شود.

نیازمند کاهش آسیب‌پذیری اقتصاد ایران از تحریم هستیم
از نظر این کارشناس بین‌الملل دوراه‌حل برای برون‌رفت از شرایط  موجود هست؛ کاهش آسیب‌پذیری اقتصاد ایران از تحریم‌های آمریکا و افزایش توان هسته‌ای از نظر کمی و کیفی. او معتقد است که هر چه اقتصاد ایران آسیب‌ناپذیرتر شود، ابزار اعمال فشار آمریکا کاهش پیدا می‌کند و از سوی دیگر لازم است که همچنین توان هسته‌ای ایران از نظر کمی و کیفی افزایش پیدا کند؛ «اگر ایران به غنی‌سازی‌ 60درصد می‌رسد، دنیا می‌داند که اگر این بار آمریکا پس از توافق با ایران، زیر میز مذاکرات بزند، ایران این توانایی را دارد که غنی‌سازی‌ را از 60درصد شروع کند. در واقع رسیدن به این امکانات می‌تواند بازدارنده باشد تا ایران بتواند به خواسته‌های خودش دست پیدا کند و آمریکا را پای مذاکره بیاورد.»