بازنشستگان در تعقیب معاش مکفی

سمیرا مصطفی‌نژاد ـ روزنامه‌نگار

مکفی بودن، دغدغه همیشگی بحث حقوق بازنشستگی در ایران و جهان است. ایران به‌ویژه در دهه اخیر به‌دلیل درگیری با تحریم‌های اقتصادی سنگین، کاهش ارزش پول کشور، رکود اقتصادی و در یک سال اخیر به‌دلیل دست به گریبان شدن با همه‌گیری کرونا و عوارض اقتصادی ناشی از آن، بیش از همیشه با چالش مکفی نبودن حقوق بازنشستگان مواجه شده است؛ حقوقی که براساس گزارش «کارشناسی متناسب‌سازی مستمری‌ها قاعده‌گذاری با توجه‌ به اصول جهانی و تجربه گذشته در ایران» که توسط گروه بیمه‌های اجتماعی و محاسبات مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی تدوین شده است، همواره تحت‌تأثیر عواملی مانند تورم، خدمات درمانی ارائه شده به جامعه، ‌حداقل دستمزد تعیین شده، نوسانات اقتصادی و چرخه‌های سیاسی قرار داشته است.  برای مثال کف مستمری بازنشستگی در ایران برای افرادی که بیش از 20سال سابقه کار دارند، براساس ماده111 قانون تامین اجتماعی برابر حداقل دستمزد سالانه‌ای است که توسط دولت و شورای‌عالی کار تعیین می‌شود. 
افزایش 10درصدی حداقل دستمزد میزان حقیقی‌شده مستمری‌ها را تا 4.5درصد افزایش می‌دهد. همچنین هر یک درصد افزایش تورم متوسط حقیقی‌شده مستمری‌ها را درحدود 0.37درصد کاهش می‌دهد و نرخ تعدیل مستمری بازنشستگان نسبت به تورم و قیمت‌ها 0.6درصد اعلام شده است. این به آن معنی است که در عمل تعدیل مستمری‌ها کمتر از تورم صورت گرفته و منجر به کاهش سطح حقیقی مستمری‌ها می‌شود. از سوی دیگر، تحولات سیاسی به‌ویژه انتخابات ریاست‌جمهوری بر نرخ مستمری‌ها تأثیرگذار است به شکلی که اگر در شرایط عادی تنها 0.6درصد تورم در تعدیل مستمری‌ها لحاظ شود، در سال‌هایی که انتخابات ریاست‌جمهوری در پیش بوده است تعدیل قیمتی و تورمی به میزان 0.54درصد بیشتر انجام گرفته است. به بیانی دیگر در سال‌هایی که انتخابات ریاست‌جمهوری در پیش بوده است، مستمری‌ها 1.14برابر تورم تعدیل شده‌اند. براساس این گزارش مبلغ مستمری بازنشستگان در طول سال‌های متوالی تحت‌تأثیر عوامل مختلفی نظیر جنگ، تورم، عدم‌تعدیل مناسب قرار داشته است، برای مدتی کوتاه و با بازگشت ثبات اقتصادی میزان این مستمری حقیقی شده است اما از ابتدای دهه 90و با وقوع تحریم‌ها، افزایش تورم و عدم‌تعدیل مناسب، مبلغ حقیقی‌شده مستمری بازنشستگان دوباره با کاهش مواجه شد و رفاه این قشر از جامعه تنزل پیدا کرد. در مجموع براساس این گزارش رشد سالانه مستمری بازنشستگان از سال1340 تا سال1396 در حدود 15.3درصد بوده است. در ادامه تحولاتی که از سال1390 تا سال1399 در روند تعیین و کاهش و افزایش نرخ مستمری بازنشستگان در کشور رخ داده‌ است را در کنار شاخص‌هایی مانند نرخ تورم، خط فقر و حداقل سبد معیشتی مورد بررسی قرار می‌دهیم. داده‌های این اینفوگرافیک برگرفته از گزارش‌های سالانه سازمان تامین اجتماعی هستند و اطلاعات شاخص‌هایی مانند تورم یا خط فقر از اطلاعات بانک مرکزی یا مرکز آمار ایران به‌دست آمده‌اند. اگرچه آمار دقیقی از میزان خط فقر در تمامی سال‌های دهه 90وجود ندارد و بیشتر آمارهای موجود به‌صورت حدودی اعلام شده‌اند. همچنین برای رقم سبد معیشتی از سال 90 تا 95 اطلاعات دقیق و غیرتخمینی به‌دست نیامد. همچنین برای نزدیک‌شدن به آمار بازنشستگانی که زیرخط فقر زندگی می‌کنند، از آمارهای سالمندان زیرخط فقر در سال‌های مختلف استفاده شده است، با این تصور که اکثریت بازنشستگان جزو گروه سالمندان هستند.
 بررسی کلی آمارهای گردآوری شده نشان از آن دارد که بازنشستگان تامین اجتماعی، در تمامی سال‌های دهه90 چندین برابر کمتر از سبد معیشتی و خط فقر تخمینی در کشور دریافتی داشته‌اند و این به آن معنی است که درصورت نداشتن منابع مالی دیگر، بخش زیادی از سالمندان در این دهه در فقر زندگی کرده‌اند.