رؤیاهایی که می‌آیند

محمد‌حسین‌ جهان‌پناه ـ  کارشناس علم و فناوری

النور روزولت زمانی گفته بود: آینده به آنهایی تعلق دارد که به زیبایی رؤیاهایشان باور دارند. با این حال رؤیاهای ما به تنهایی آینده را نمی‌سازند که اگر می‌ساختند ماشین پرنده من در پارکینگ بود و احتمالا شما هم داشتید به سفری توریستی به‌ماه یا حتی مریخ فکر می‌کردید. واقعیت این است که آینده رؤیایی ما تحت‌تأثیر شرایط و نیازهای متغیر اقتصادی و اجتماعی روز شکل می‌گیرد. به همین‌خاطر هم نیم قرن پیش «کنکوردی» که همه منتظرش بودند، دوران طلایی سفرهای هوایی فراصوت را به ارمغان نیاورد اما کمتر از 2 دهه پیش اپل با نخستین تلفن هوشمندش که هیچ‌کس واقعا منتظر آن نبود آتش را از سرزمین خدایان ربود و دنیای ما را به کلی تغییر داد. در این میان اگر از خیر جزئیات بگذریم تا حدود مشخصی می‌شود به تصویر نسبی از آینده‌ای نه چندان دور که می‌تواند همین چند دهه آینده باشد فکر کرد. آینده‌ای که در آن اطلاعات و ارتباطات همچنان حرف اول را می‌زنند اما زیرساخت‌ها و نمودهای جدیدی خواهند داشت. آینده‌ای را تصور کنید که همه‌‌چیز در مسیر تبدیل شدن به شبکه‌ای منسجم از اطلاعات در حرکت است. هوش مصنوعی و سیستم‌های مدیریت هوشمند دیگر تقریبا تمام ارکان زندگی ما را کنترل و رصد می‌کنند. از کیفیت غذایی که می‌خوریم تا انرژی ای که مصرف می‌کنیم و مشکلاتی که هر روز با آنها مواجه هستیم. همه‌‌چیز دیگر یا هوشمند شده یا در حال هوشمند شدن است. از خانه‌ها‌ تا خیابان‌ها، خودروها، هواپیماها و حتی کشتی‌ها. خودروهای شخصی شاید هنوز کاملاً خودران نشده باشند اما حالا دیگر توسط سیستم هوشمند شهری به‌صورت منظم کنترل می‌شوند و به این ترتیب شمار تصادفات درون شهری کاهش یافته. گویی هر چیزی می‌داند کی‌، کجا و چطور منتظر شما باشد حتی اگر مستقیماً درخواستی برایش نکرده باشید. از تاکسی‌های خودران گرفته تا محلی که در آن اقامت می‌کنید. به‌احتمال زیاد از روبات‌های انسان‌نما همچنان خبری نیست اما روح آنها در کالبد تک تک وسایل خانه‌های هوشمند جدید حلول کرده و حالا تک تک وسایل کاملا اختصاصی به نوعی به نیاز شما پاسخ می‌دهند. شهرها حالا دیگر واحدهای سیالی از اطلاعات هستند که در قالب اینترنت اشیایی به وسعت دنیا به هم متصل شده‌اند؛ اینترنتی که به لطف منظومه‌های متعدد ماهواره‌ای دسترسی به آن لزوما محدود به زیرساخت‌های ملی کشورها نیست. راستی سفرهای فراصوت و خودروهای پرنده همچنان ترند روز نیستند اما احتمالا گاهی بتوان در شهرهای بزرگ‌تر برای فرار از ترافیک از سرویس تاکسی‌های پرنده بدون راننده یا برای کاهش زمان سفرهای دوردست از هواپیماهای کوچک فراصوت کمک گرفت. این در حالی است که سفرهای میان‌قاره‌ای مداری نیز در حاشیه گسترش توریسم فضایی توسعه یافته و حتی ممکن است نخستین گام‌ها در مسیر تحقق آن نیز به وقوع پیوسته باشد. آسمان شهرها شاید پر از خودروهای پرنده نشده باشد اما حتما پر از پهپادهای رنگ و وارنگ خواهد شد؛ پهپادهایی که یا در حال انتقال مرسوله‌های پستی و سفارشی هستند و یا دارند به‌عنوان چشمان مدیریت شهری و ملی جای جای زندگی ما را رصد می‌کنند. اورژانس، آتش‌نشانی و پلیس طبیعتا هر کدام سرویس هوایی خودکار ویژه خود را خواهند داشت. زیر شهرها نیز سیستم‌هایی مثل هایپرلوپ در نهایت ممکن است، سرعت و چگونگی دسترسی به حمل‌ونقل ریلی درون و برون‌شهری را متحول کرده باشند. اینها اما تنها بخشی از ظواهر آینده خواهند بود. انقلاب‌های اصلی در دنیای دیجیتال رخ خواهد داد، جایی که رایانه‌های کوانتومی حالا دیگر با کنارزدن رایانه‌های سنتی زیر سایه توان پردازشی چشمگیر خود دنیای سایبری ما را از نو می‌سازند. در این آینده، رمز ارزها احتمالا مهم‌ترین سرمایه‌های در گردش دنیا هستند و بانک‌ها اگرچه قدرت و سیطره سابق را ندارند اما با وفق دادن خود تحت شرایط جدید هنوز هم احتمالا بازیگران مهمی در معادلات اقتصادی خواهند بود. جمعیت دنیا حالا دیگر به مرز چیزی بیش از ۹ میلیارد نفر رسیده، شرایطی که نقش هوش مصنوع و ابرداده‌ها در مدیریت منابع محدود زمین را بیشتر از همیشه پر رنگ می‌کند. از افزایش بازدهی کشاورزی صنعتی گرفته تا توانایی ما در ویرایش و تصحیح ژن‌ها، توسعه داروهای جدید برای مقابله با بیماری‌هایی که شاید حتی هنوز فراگیر نشده‌اند و پرینترهای سه یا چهاربعدی که حالا دیگر احتمالا می‌توانند در هر جایی خانه و یا ماشین پرینت کنند. این در حالی است که مصرف سوخت فسیلی همچنان بالاست ولی حالا دیگر گام‌های به نسبت مؤثری در مسیر حرکت به‌سوی افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر برداشته شده. در این آینده خیالی بسیاری از خودروها، هواپیماها و نیروگاه‌ها در کشورهای توسعه‌یافته تا حدود زیادی از انرژی الکتریکی ناشی از منابع انرژی تجدیدپذیر تغذیه می‌شوند. در سایر کشورها نیز بازدهی مصرف انرژی‌‌های فسیلی و آلایندگی ناشی از آنها به‌ترتیب افزایش و کاهشی چشمگیر داشته. معدن‌کاوی فضایی برای استخراج منابع معدنی از‌ماه و سیارک‌ها تا حدودی توسعه یافته یا دست‌کم در افق توسعه قرار دارد. اتفاقی که در نهایت می‌تواند محدودیت مواداولیه صنایع در آینده را تا حدود زیادی کاهش دهد. به علاوه اگرچه مسکونی شدن مریخ یا‌ ماه همچنان‌ رؤیا به‌شمار می‌رود اما احتمالا حالا دیگر ایستگاه‌های فضایی ثابتی روی‌ماه یا حتی مدار مریخ خواهیم داشت که در حال محکم کردن جای پای بشر در آن سوی آسمان آبی زمین هستند. درون جوامع سبک زندگی و معادلات فرهنگی ناشی از آن با توسعه چشمگیر سیستم‌های خودکار و هوش‌مصنوعی که حالا دیگر توانایی آن دست کمی از خود ما ندارد به سرعت تغییر کرده و به ناچار آموزش نیز باید دستخوش تغییراتی اساسی شده باشد. تغییراتی که رفته رفته باید بتوانند بشر را نیز برای بقا در پازل این دنیای جدید آماده کنند. دنیایی که‌گذار پیوسته آن با سرعتی سرسام‌آور مجالی برای درنگ به کسی نمی‌دهد.