پیگیری
بی‌شناسنامه‌ها واکسن می‌زنند؟
بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد هنوز برنامه ای برای واکسیناسیون افراد بی‌شناسنامه و بدون اوراق هویتی وجود ندارد
ستاره حجتی- خبرنگار
21 بهمن سال گذشته با تزریق واکسن به کادر درمان، خبر آغاز واکسیناسیون در کشور منتشر شد؛ خبری که از همان ابتدا با اما و اگرهای بسیاری همراه بود و حالا پس از گذشت 2ماه از شروع سال، منتقدان روند آن را کُند اعلام می‌کند. تخصیص واکسن براساس سند ملی واکسیناسیون ، تعیین اولویت رده‌ها و گروه‌های سنی و همچنین ثبت و احراز هویت ایرانی طبق کد ملی به‌عنوان یکی از الزامات دریافت واکسن در مراکز تزریق است.
سندی که به‌نظر می‌رسد 2گروه از ساکنان کشور را نادیده گرفته است؛ اتباع خارجی که به‌دلیل داشتن شماره تابعیت در سامانه وزارت بهداشت، ثبت نیستند و بی‌شناسنامه‌هایی از مادران ایرانی و پدران خارجی یا افرادی که هیچ اوراق هویتی ندارند.
80هزار بی‌شناسنامه
براساس آخرین سرشماری رسمی کشور و آنچه مرکز آمار ایران اعلام می‌کند، حدود 50هزار کودک و نوجوان بدون شناسنامه دارای مادر ایرانی در کشور زندگی می‌کنند. اعدادی که در دی سال99 به حدود 80هزار نفر رسید. باز هم براساس اعلام مرکز آمار ایران از این تعداد، حدود 30هزار نفر بالای 18سال سن دارند. سیستان‌و بلوچستان، طلایه‌دار افراد بی‌شناسنامه است. از آبان99 که قانون اعطای شناسنامه به فرزندان مادران ایرانی ابلاغ و اجرا شد، استان های مرکزی، همدان، تهران، سمنان، کردستان، ایلام، چهارمحال و بختیاری، کرمان و اصفهان نخستین شناسنامه‌ها را براساس این قانون صادر کردند، اما در مجموع صدور شناسنامه حتی از واکسیناسیون کُندتر پیش می‌رود. نکته دیگر اینکه حتی در همین قانون هم افرادی مانند کپرنشینان کرمان که بدون مدارک مورد نیاز هستند، دیده نشده‌اند.
استان‌ها تصمیم‌گیرنده نیستند
در سیستان و بلوچستان معضل بی‌شناسنامه‌ها به حدی بغرنج است که فقط در مرکز استان برای تسهیل در صدور شناسنامه 10مرکز ثبت احوال فعال شده. با وجود صدور 28هزار مورد شناسنامه طی 10سال گذشته بنا بر اعلام استانداری سیستانوبلوچستان هنوز 3درصد جمعیت مرکز این استان شناسنامه ندارند؛ موضوعی که به‌گفته سخنگوی دانشگاه علوم پزشکی، آنها را از گردونه واکسیناسیون حذف می‌کند. گرچه مشخص نیست همه این جمعیت 3درصدی الزاما از اتباع بدون اوراق هویتی باشند. محمدهادی عباسی با تأکید بر اینکه واکسیناسیون براساس سند ملی واکسیناسیون و دستورالعمل‌های ابلاغی آن انجام می‌شود، می‌افزاید: «طبق این دستورالعمل همه افراد دارای کد ملی ایرانی یعنی شناسه ملی، واکسن دریافت می‌کنند. اتباع خارجی و افراد بدون شناسنامه هم شناسه ملی ندارند و بنابراین در شمول افراد پیش‌بینی شده در سند قرار نمی‌گیرند که این موضوع در اختیار استان‌ها نیست و باید در سند ملی گنجانده شود.»
هنوز برنامه‌ای نداریم
هرچند طی سال‌های متمادی مسئله بی‌شناسنامه بودن برخی افراد به مشخص نبودن تابعیت آنها نسبت داده شده است، اما در قلب جنگل‌های هیرکانی، مردمی ایرانی و مهاجر به این منطقه زندگی می‌کنند که شناسنامه ندارند. مردمی که در تابعیت آنها شک و شبهه وارد می‌کنند، اما خودشان نیاکان شان را گواه ایرانی بودن می‌گیرند و گویا شاهدی جز خاطره‌های دور در سیستانوبلوچستان ندارند. رضاآباد، بلوچ‌آباد سیاه‌خان و بلوچ‌آباد گردایش در شهرستان رامیان استان گلستان برای نخستین بار در سال97 توجه رسانه‌ها را به‌خود جلب کردند.
در سرشماری سال95 جمعیت این 3روستا، 10هزار نفر اعلام شده بود درحالی‌که همان زمان بخشدار اعلام کرد: در مجموع این 3روستا 15هزار نفر جمعیت دارند؛ یعنی 5هزار بدون اوراق هویتی که حتی در سرشماری نفوس و مسکن هم شمارش نمی‌شوند. گلستان از استان‌های مهاجرپذیری است که طی 15سال گذشته از اتباع افغانستانی و همچنین از استان‌های محروم به‌ویژه سیستان و بلوچستان به‌دلیل قرابت‌های خویشاوندی مهاجرپذیری بالایی داشته است. براساس آخرین اعلام رسمی اداره کل امور اتباع استانداری گلستان بیش از 30هزار تبعه اتباع افغانستانی در این استان تحت حمایت‌های اجتماعی و خدمات پزشکی هستند؛ حمایت‌هایی که جایی به آنها در سند واکسیناسیون نداده است.
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی گلستان در این‌باره می‌گوید: «واکسیناسیون هنوز در مرحله‌ای نیست که بخواهیم درباره اتباع یا بی‌شناسنامه‌ها و افراد بدون اوراق هویتی صحبت کنیم.» احسان مکتبی درباره این موضوع که آیا درخواستی از سوی وزارت کشور یا وزارت بهداشت مبنی بر شناسایی دقیق افراد بدون هویت به‌منظور تکمیل واکسیناسیون انجام شده است یا خیر می‌گوید: «چنین درخواستی نداشتیم و فکر می‌کنم هنوز برای چنین اقداماتی زود است.»
کپرنشینان بدون شناسنامه
اما این تنها مشت نمونه خروار از بی‌شناسنامه‌های کاملا ایرانی در کشور است که نه‌تنها تعیین تکلیف نشده‌اند، بلکه به‌نظر می‌رسد به این زودی‌ها هم درباره آن تصمیمی گرفته نخواهد شد. مردم جنوب کرمان و حاشیه جازموریان افرادی هستند که به‌گفته مسئولان این استان، شناسنامه‌های شان را بر اثر فقر فروخته‌اند یا اوراق هویتی‌شان در کپرهای غیرایمن سوخته است. وجود یک یا چند شناسنامه ایرانی در خانواده‌ای که بقیه اعضا شناسنامه ندارند، گواه ایرانی بودن این افراد است. عدد بیان شده برای بی‌شناسنامه‌ها در این منطقه بین 100 تا 500 ایرانی است و مسئولان وجود آنها را انکار نمی‌کنند. اعداد وزارت کشور درباره اتباع ایرانی به‌ویژه اتباع افغانستانی در کشور دقیق نیست و بیش از یک‌میلیون نفر تخمین زده می‌شود. این اعداد وقتی پای ایرانی‌های بدون شناسنامه به میان بیاید، بیشتر است. با این همه آنچه حقیقت دارد این است که هیچ‌کدام از این اعداد، ارقامی نیستند که بر کاغذهای ما در رسانه‌ها یا بر اسناد رسمی دولت می‌نشیند. همه این ارقام دم و بازدم‌های حقیقی و تپیدن قلب‌های حقیقی است.
مکث
درخواست برای واکسیناسیون اتباع
درحالی‌که ۱۴ اردیبهشت سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا درباره واکسیناسیون کووید-۱۹ برای ایرانیان بدون شناسنامه و کارت ملی اعلام کرد که قرار شده از سوی وزارت کشور به این افراد کدی تعلق بگیرد که به‌عنوان کد فرد مهمان در سیستم نظام سلامت‌مان ثبت شود، اما به‌نظر می‌رسد با گذشت بیش از یک هفته وزارت کشور چندان در جریان آن یا روال اجرایی آن قرار نگرفته است.علیرضا رئیسی در نشستی مجازی درباره وضعیت واکسیناسیون اتباع خارجی نیز گفته بود که برای واکسیناسیون اتباعی که در ایران هستند، درخواستی به مجامع بین‌المللی ارائه شده است.این موضوع در حالی است که روز گذشته محمدحسن جابری انصاری، مدیر هماهنگی روابط‌عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت کشور درباره این گفته سخنگوی ملی ستاد کرونا به همشهری می‌گوید: «طی 2روز آینده پس از سپری شدن شلوغی‌های ناشی از ثبت‌نام نامزدهای سیزدهمین انتخابات ریاست‌جمهوری، جزئیات بیشتری درباره این موضوع مطرح می‌کنم.»
