ادامه‌دار شدن وضعیت شیوع کرونا چه آسیب‌هایی به روان زنان وارد کرده است؟
زنان، سه برابر مردان آزرده شده‌اند
گپ‌و‌گفت با مهناز اسماعیلی،روانشناس درباره آسیب‌های زنانه کرونا
نگار حسینخانی ـ روزنامه‌نگار
می‌گویند کرونا لطمه بزرگی به زنان وارد کرده است. از آسیب‌های جسمی که 5برابر بیش از مردان آنها را درگیر مشکلات پس از بیماری و در دوره نقاهت میکند تا مشکلات روانی که بار مسئولیت دوچندانی را بر آنها تحمیل کرده است. اما زمانی که از بار روانی بر دوش زنان صحبت می‌شود، دقیقا درباره چه مواردی صحبت شده است؟ چه اتفاقاتی در این دوران باعث این فشار بیش از پیش به زنان شده و برای رهایی از آن چه باید کرد؟ با مهناز اسماعیلی، دکتری روانشناسی تخصصی، در این‌باره گفت‌وگو کرده‌ایم.
به‌نظر شما در دوره شیوع کرونا، چه آسیب‌هایی روان زنان را تهدید کرده است؟
ماه‌هاست کرونا به یکی از رایج‌ترین واژه‌های زندگی‌مان تبدیل شده است. این ویروس سرکش، گاهی ریه‌هایمان را نشانه می‌گیرد. گاهی به قلب‌مان حمله میکند و گاهی کبد و کلیه‌هایمان را درگیر میکند. از مشکلات و آسیب‌های جسمانی مرتبط با کرونا که بگذریم، این ویروس منحوس، روان‌مان را نیز درگیر کرده و تأثیرات مخربی داشته است. متأسفانه باید گفت یکی از آسیب‌پذیرترین گروه‌های جامعه زنان هستند. بنابر پژوهش‌های انجام شده، مشخص شده، اگرچه تقریباً همه افراد جامعه تحت‌تأثیر کرونا در معرض اضطراب و نگرانی هستند، با توجه به آمار، زنان سه‌برابر مردان، درگیر و آزرده شده‌اند. با توجه به پژوهش‌های مؤسسه مددکاری و غیرانتفاعی care میزان مشکلات روانی برای زنان ۲۷ درصد و برای مردان ۱۰درصد است. از مشکلات زنان در این دوران، باید به افسردگی، اضطراب، بی‌اشتهایی عصبی، اختلالات خواب و ناتوانی در انجام امور روزانه اشاره کرد.
با توجه به اعلام معاونت اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، ۷۰ درصد آماربیکاری در دوره کرونا مربوط به زنان است. به زعم شما، بیکاری زنان به‌ویژه زنان سرپرست خانوار چه تأثیر روانی در جامعه گذاشته است؟
یکی از عوامل پررنگ در ایجاد فشار و مشکلات روانی بر زنان، تهدید شدن موقعیت‌های شغلی آنهاست. شروع ویروس کرونا به کسب‌وکارهای زیادی آسیب رسانده، اما در این‌باره زنان در بازار کار، وضعیت‌شان بیشتر تهدید شده. یکی از عوامل اساسی در ایجاد فشار و مشکلات روانی بر زنان، تعطیل شدن موقعیت‌های شغلی است. این در حالی است که مشارکت آنها در بازار کار رسمی نسبت به مردان در دنیا کمتر است. بسیاری از زنان در بازارهایی مشغول به‌کارند که به‌طور رسمی به استخدام درآورده نمی‌شوند. بازارهای خاکستری و غیررسمی که دلالان در آن مشغول به‌کارگیری بخشی از نیروهای جامعه هستند. با شیوع کرونا این بازارها نیز به‌شدت آسیب‌دیده و یکی از نتایج منفی آن بیکاری بسیاری از زنان بوده است. محدودیت‌های اعمال شده باعث از رونق افتادن بازارهای غیررسمی شده. برای زنان سرپرست خانوار این فشار بیشتر است. مسئولیت‌پذیری درباره همه جوانب زندگی، بر دوش‌شان سنگینی میکند و در چنین وضعیتی، این افراد، جزو آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه می‌شوند.
آیا خشونت خانگی که در این دوران بیش از پیش ظهور و بروز داشته فقط مربوط به زنان است؟ و چقدر در فرهنگسازی این رفع خشونت موفق بوده‌ایم؟
ایجاد محدودیت‌های پیش آمده با شیوع ویروس کرونا، اعمال خشونت‌های خانگی را بیشتر و خطرناک‌تر کرده است. زنان و کودکان نیز بیشتر در معرض این آسیب قرار دارند. طبق مطالعات صورت گرفته، خشونت خانگی زمانی افزایش می‌یابد که خانواده‌ها زمان بیشتری را با هم سپری می‌کنند؛ مثلا تعطیلات نوروز، مسافرت‌ها و تابستان. آنتونیو گوترش- دبیرکل سازمان ملل- ایمنی زنان را در اولویت دوران کرونا قرار داده است. بعضی از زنان که در معرض خشونت قرار داشتند، پیش از این امکان جدا شدن از این محیط ناسالم را برای ساعاتی به‌منظور کار، ملاقات با دوستان و اقوام داشتند، در دوران قرنطینه باید با آزارگر خود در یک محیط باشند. همین فشارهای اقتصادی و روانی حاکم بر جامعه می‌تواند آستانه تحمل افراد را تحت‌تأثیر قرار دهد. در نتیجه حتی افرادی که تا قبل از این تجربه آزار نداشته‌اند، ممکن است در این دوران مورد آزار قرار بگیرند. از سوی دیگر بسیاری از خانواده‌ها همزمان با چالش نگهداری از فرزندان و سرگرم کردن آنها در دوران قرنطینه هم روبه‌رو هستند که احتمال افزایش خشونت علیه کودکان در خانواده را افزایش می‌دهد. از این‌رو کمک به سلامت روان خود در دوران قرنطینه باید بیش از پیش مورد مطالعه قرار گیرد. برنامه‌هایی چون تهیه برنامه‌ای روزمره که باعث کاهش اضطراب شود. تقسیم اوقات روز، مراقبت از سلامت جسمی شامل برنامه غذایی، خواب کافی و ورزش با حرکات نرمشی روزانه و مدیتیشن می‌توانند کمک‌کننده باشند. کمک به دیگران، استفاده از فناوری‌های نوین مثل تماس مجازی با دوستان و خانواده، محدودسازی استفاده از رسانه‌ها، مقابله با یکنواختی زندگی با تماشای فیلم،خواندن کتاب و گوش کردن به موسیقی، فعالیت فکری و تمرکز بر زمان حال وضعیت روحی فرد را بهتر خواهد کرد.
اگر اینگونه درنظر بگیریم که در پروسه شیوع کرونا شست‌وشو و نظافت خانه بیشتر زنان را درگیر کرد، این وضعیت تا چه اندازه شرایط روانی آنها را دچار تغییر کرده است؟
ویروس منحوس کرونا، باعث تغییراتی در شیوه زندگی افراد شده است. ازجمله پیامدهای روانی آن اضطراب از بیماری یا ترس و وسواس فکری و عملی است. با توجه به تأکید بر رعایت اصول بهداشتی و شست‌وشوی مداوم دست‌ها بعضی افراد، به‌ویژه کسانی که زمینه اختلال وسواس داشتند، در این دوران ممکن است وضعیت‌شان تشدید شود.
حضور همه اعضای خانواده خصوصا فرزندان در خانه، در شرایط قرنطینه و تحمیل وظایفی جدید چون پیگیری درس‌های فرزندان تا چه اندازه وضعیت خانواده و خصوصاً مادران و زنان خانه‌دار را دستخوش تغییرات کرد؟ آیا این تغییرات بار روانی تازه‌ای برای زنان ایجاد کرده؟ آیا این مسئولیت‌پذیری ناخواسته می‌تواند شرایط روانی آنها را متزلزل کند؟
مسئولیت‌های مادران با شیوع کرونا بیشتر از قبل شده است. آنها که با انبوهی از وظایف متفاوت روبه‌رو بودند، حالا باید بتوانند به تنهایی از عهده فرایند رسیدگی به امور منزل، کار در خارج از منزل و توجه به فرزندان از نظر روحی و کمک به آنها در مسیر آموزشی، برآمده و همین امر باعث خواهد شد توانی برای مادر باقی نماند. در این مورد مادران تنها بیشتر آسیب‌پذیر هستند. با توجه به پژوهشی که در مؤسسه غیرانتفاعی leanIn انجام شده، این گروه از مادران، در مقایسه با مادران دیگر، به‌طور میانگین در طول هفته ۷ساعت بیشتر به رسیدگی فرزندانشان مشغولند. این مسئله می‌تواند بار روانی زیادی بر این مادران تحمیل کند. نگرانی برای سلامت خانواده و عزیزان، رسیدگی به والدین مسن، رسیدگی به کارهای خانه و مدیریت خانواده، رسیدگی به فرزندان و امور تحصیلی‌شان، در روزهای کرونا باعث فشار مضاعفی روی این زنان شده است.
تعطیلی بعضی مشاغل و حذف دلخوشی‌های کوچک که از آن جمله می‌توان به آرایشگاه رفتن، خرید و تفریحات خارج از منزل اشاره کرد چه تأثیری در خستگی و اضطراب زنان داشته است؟
از دست دادن این موارد باعث شده که آنها زمانی برای آرام کردن خود و نیم ساعت وقت گذاشتن برای امور مخصوص و شخصی‌شان را نداشته و آن نیروی روانی را که با یک تفریح کوچک به‌دست می‌آوردند، از خود سلب کرده و با این حجم مسئولیتی که دارند، تاب‌آوری‌شان کمتر و آسیب‌پذیری‌شان بیشتر شود.
آیا زنان بار روانی بیشتر و اضطراب شدیدتری را در این دوره تجربه کرده‌اند؟
مطالعات جهانی در انگلستان نشان می‌دهد که حدود ۲۷.۳ درصد علائم روانشناختی بعضی بیماران در 3علامت افسردگی، استرس و اضطراب افزایش داشته. در چین این علائم سه‌گانه تا ۵۰ درصد و در کشورمان این علائم تا ۳۰درصد، در میان همه افراد درگیر با کرونا با شیوع این ویروس افزایش پیدا کرده. با توجه به D SM5 که زنان نسبت به مردان نرخ ابتلای بیشتری در اختلالات افسردگی و اضطراب دارند و با وجود مطالعاتی که در زمینه ابتلای افراد به کرونا انجام شده و صحبت‌هایی که در بالا شد و میزان آسیب‌پذیری زنان در این شرایط، آنها بیش از مردان در معرض افسردگی و اضطراب هستند.
