به مناسبت روز جهانی صلیب‌سرخ و هلال‌احمر سراغ پرحادثه‌ترین منطقه کوهستانی کشور رفته‌ایم
عملیات نجات در کوه‌های شمیران
مرضیه موسوی
ارتفاعات تهران امسال هم آمار بیشترین حوادث کوهستان کشور را به خود اختصاص داده است.
امدادگرانی که اغلب به‌صورت داوطلبانه در مأموریت‌های کوهستان حضور پیدا می‌کنند، معمولاً از اعضای تیم امداد کوهستان شمیرانات هستند؛ به این دلیل که در دیگر نقاط تهران پایگاه کوهستان وجود ندارد.
روز جهانی صلیب‌سرخ و هلال‌احمر بهانه‌ای است برای اینکه سراغی از هلال‌احمر شمیرانات بگیریم؛ آن هم در روزهایی که مأموریت‌های امداد کوهستان به اوج خود رسیده است و با نزدیک شدن به فصل گرما و قرنطینه و تعطیلی اغلب مراکز شهر، مردم به کوهپایه‌های شمیران پناه می‌برند تا هوایی تازه کنند. کوهپایه‌های شمیران سال‌هاست به‌عنوان پرحادثه‌ترین منطقه کوهستانی کشور شناخته می‌شود. نزدیکی به بافت شهری و دسترسی راحت به این ارتفاعات مهم‌ترین دلیل حضور بالای جمعیت در این مناطق و البته وقوع حوادث مختلف در کوهستان است.
در حالی مأموریت‌های امداد کوهستان در شمیرانات افزایش پیدا کرده که به دستور ستاد ملی مقابله با کرونا طی چند هفته گذشته، فقط مشاغل گروه یک به کار مشغول هستند و بقیه شهر در تعطیلی به سر می‌برد. تعطیلی تمام پناهگاه‌ها و جانپناه‌های مناطق کوهستانی شمال شهر تهران هم بخشی از دستورالعملی است که ستاد ملی مقابله با کرونا در هفته‌های اخیر تصویب کرده است. با این حال طی ۲ هفته گذشته مأموریت‌های هلال‌احمر شمیران به اوج خود رسیده است.
نزدیکی کوهپایه‌های شمیران به بافت شهری و دسترسی راحت به آن، مهم‌ترین دلیل شلوغی همیشگی این منطقه کوهستانی است. شلوغی که معمولاً با حضور افراد غیرحرفه‌ای در منطقه کوهستان همراه است و باعث می‌شود تعداد حوادث کوهستان در این منطقه همیشه بالا باشد. این روزها با تعطیلی اغلب مراکز تفریحی و اداری و تجاری شهر، مردم گشت‌وگذار در کوهستان را برای تفریح و سرگرمی خود انتخاب می‌کنند؛ موضوعی که باعث دامن زدن به گسترش موج مأموریت‌های کوهستان شمیران می‌شود.
«ابراهیم قاسمی» فرمانده عملیات شمیرانات می‌گوید: «طی هفته‌های گذشته در شمیران شاهد حوادث تلخی بودیم. یکی از آنها سکته کردن و جان باختن مردی حدود ۷۰ ساله در گردنه کلکچال بود. ساعت ۷ صبح به ما اعلام شد مردی ۶۰ تا ۷۰سالهای در گردنه کلکچال دچار کمبود اکسیژن شده است. با توجه به اینکه انجام اقدامات احیایی در آن لحظه یکی از ضروریات بود، آموزش‌های لازم برای انجام عملیات احیا به اطرافیان پیرمرد داده شد. در همین حین، تیم‌های امدادی راهی گردنه شدند. وقتی به نقطه مورد نظر رسیدیم، عملیات احیا مجدد از سوی امدادگران برای این مرد انجام شد. اما متأسفانه این مرد جان خود را از دست داد.»
- بیمار مبتلا به کرونا در منطقه کوهستانی
تلخی این ماجرا به همین‌جا ختم نمی‌شود و همان روز و همان ساعت، حادثه دیگری در کوهستان رقم خورد تا یکی از سخت‌ترین روزها را برای امدادگران هلال‌احمر شمیران رقم بزند: «پیکر بی‌جان پیرمرد به کمک امدادگران به پایین کوه منتقل شد. هنوز بچه‌ها به دامنه کوه نرسیده بودند که خبر رسید فرد دیگری دچار مشکلات تنفسی شده و به کمک فوری نیاز دارد.
امدادگران سریع مسیری را که تازه طی کرده بودند به بالا برگشتند و متوجه شدند این مرد به تازگی مراحل درمان بیماری کرونا را پشت‌سر گذاشته و به محض بهبود راهی کوه شده است. غافل از اینکه در ارتفاع ریه‌های آسیب‌دیده او در بیماری کرونا برای نفس‌کشیدن با مشکلات بسیاری روبه‌رو خواهد شد.» بی‌توجهی به هشدارهای ایمنی از گلایه‌های این روزهای قاسمی از برخی افراد است: «کاش مردم هشدارهای ما را جدی می‌گرفتند و از صعود به ارتفاعات تهران در روزهای کرونایی خودداری می‌کردند. چون این بی‌توجهی‌ها تهدیدکننده سلامت آنهاست.»
اغلب امدادگران پایگاه‌های هلال‌احمر شمیرانات، کوهنوردان داوطلبی هستند که در دوره‌های عمومی و تخصصی امداد و نجات شرکت کرده و آموزش‌های لازم را برای شرکت در مأموریت‌های سخت و نفسگیر کوهستان دیده‌اند. در این روزها که کرونا به اوج خود رسیده است امدادگران داوطلب بیشتر از گذشته درگیر انجام مأموریت‌ها و امدادرسانی هستند؛ مأموریت‌هایی که در شرایط پیچیده ممکن است گاهی تا چند روز هم طول بکشد و دسترسی آنها به رعایت کامل نکات بهداشتی دوره کرونا را کمتر کند. از طرفی با اوج گرفتن کرونا، همه ظرفیت‌های بیمارستانی برای مهار موج چهارم اشغال شده است. نبود جای کافی در بیمارستان‌ها و آلودگی اغلب مراکز درمانی بهانه‌ای کافی است برای اینکه شهروندان توصیه‌های ایمنی و بهداشتی را جدی‌تر بگیرند.
- در جست‌وجوی داروهای گیاهی
کوهپایه‌های شمیران تنها محلی برای تردد کوهنوردان حرفه‌ای نیست؛ افرادی که به این منطقه کوهستانی مراجعه می‌کنند خاطره برخورد با افرادی که با لباس‌های عادی و بدون آمادگی به کوه می‌زنند را در ذهن دارند. فصل بهار و رویش گیاهان خودرو در کوهستان، وسوسه چیدن این گیاهان را به جان شهروندان تهران می‌اندازد. این افراد بیش از دیگر کوه‌روها این روزها دچار حادثه می‌شوند. «محمدرضا رحیمیان» از امدادگران هلال‌احمر شمیران می‌گوید: «در هفته‌ای که گذشت، ما ۴ مأموریت امدادی را در ارتفاعات تهران انجام دادیم. این مسئله در شرایط حاد کرونایی و تعطیلی پناهگاه‌ها بسیار سخت شده است. امدادگران باید مسیرهای طولانی قله تا دامنه را بارها در یک روز طی کنند و تعطیلی تله‌کابین هم گاهی باعث می‌شود که از سرعت امدادرسانی‌ها کاسته شود.»
خسته شدن مردم در روزهای قرنطینه یکی از دلایلی است که او برای شلوغی این روزهای کوهستان شمیرانات از آن یاد می‌کند. تعطیلی مراکز خدمات‌دهنده کوهستان از جمله تله‌کابین و سرویس‌های بهداشتی عمومی و پناهگاه‌های کوهستان باعث شده تا مردمی که برخلاف توصیه‌ها به مناطق کوهستانی می‌آیند دچار مشکل و دردسر شوند. او که حرفه اصلی‌اش کوهنوردی است و ۱۲ سال داوطلبانه در امداد کوهستان حضور دارد، خود را عاشق کوهستان و کوهنوردی می‌داند.
با این حال مراجعه به کوهستان در شرایط کرونایی این روزها راکاری دور از احتیاط می‌داند: «درست است مردم از قرنطینه و در خانه‌ماندن خسته شداند. اما رفتن آنها به کوه آن‌هم بدون تجهیزات و امکانات لازم زمینه‌ساز حوادث تلخ می‌شود. در این روزها مراکز خدمات‌دهنده به کوهنوردان تعطیل است وکارامدادبه‌سختیپیشمی‌رود.»
- موزه‌ای که تاریخچه هلال احمر را روایت می‌کند
موزه و مرکز اسناد ملی هلال‌احمر دنیایی است که پشت یکی از درهای طبقه اول ساختمان مرکز جامع توانبخشی در خیابان شهید یاسمی واقع شده‌است. این موزه سال ۱۳۸۱ تأسیس شد و اکنون در ۳ بخش، یادگاری‌ها و هدایایی از هلال‌احمر را به نمایش گذاشته است. این موزه ۳بخش اصلی دارد. بخش تاریخی موزه که اشیاء و اقلام شیر و خورشید سابق را به نمایش می‌گذارد. بخش معرفی کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ، هدایا و نشان‌هایی که از سوی این نهاد به هلال‌احمر ایران اهدا شده است و بخش لوح‌ها و یادبودهایی که جمعیت به دیگر نهادها و سازمان‌ها اهدا کرده است.
تندیس «هانری دونان» که هلال‌احمر ایران به دلیل فعالیت اثربخش در زلزله بم از صلیب‌سرخ جهانی دریافت کرده، اسناد و عکس‌های قدیمی از فعالیت‌های جمعیت، تندیس‌ها و مدال‌های اهدا شده به جمعیت از دیدنی‌های این موزه است. تجهیزات رادیویی هلال‌احمر که در دوران جنگ تحمیلی از آن استفاده می‌شد، ماکتی از کشتی فارور، ویترینی از تجهیزات قدیمی هلال‌احمر اشیایی است که در این موزه به چشم می‌خورد و با بازدید از آن می‌توان تاریخچه کوتاهی از فعالیت‌های جمعیت از آغاز تاکنون را مرور کرد.
- کشتی فارور
یکی از دیدنی‌های این موزه ماکت کشتی فارور است. این کشتی یکی از نخستین کشتی‌های بیمارستانی است که زیر پرچم هلال‌احمر خدمات امدادی دریایی ارائه می‌کرد. این کشتی که یکی از افتخارات فعالیت‌های بشردوستانه هلال‌احمر ایران است و در دوران دفاع‌مقدس نیز خدمات درمانی ارائه می‌کردهشتم اکتبر سال ۱۹۷۱ توسط شرکتی آلمانی ساخته و اواخر همان سال یا اوایل ۱۹۷۲ به آب انداخته شد.
روال کار فارور این‌گونه بود که در نزدیکی بندر یا جزیره مورد نظر لنگر می‌انداخت و کادر پزشکی توسط قایق به محل می‌رفتند و اکثر بیماران را در محل مورد معالجه قرار می‌دادند. اما در مواردی که شخص احتیاج به بستری، عمل، آزمایش و مواردی از این دست داشت به کشتی، منتقل و پس از بهبود به محل زندگی خود بازگردانده می‌شد.
اکنون ماکت کشتی فارور نیز که توسط همان شرکت آلمانی ساخته شده است به‌عنوان نمادی از خدمات ارائه شده توسط این کشتی در موزه نگهداری می‌شود. روی عرشه این ماکت، یک دستگاه آمبولانس، باند فرود هلی‌کوپتر و ۲ قایق امدادینیز دیده می‌شود. باقیمانده کشتی فارور که بعداً به نام «قدس» خوانده شد اکنون در سواحل خلیج‌فارس دیده می‌شود.
رئیس سازمان داوطلبان هلال‌احمر از رویکردهای بزرگ‌ترین جمعیت مردم‌نهاد کشور می‌گوید/ راه تخصصی شدن فعالیت‌های داوطلبانه را در پیش گرفته‌ایم
تخصصی شدن خدمات داوطلبان و پیشبرد اهداف داطلبان با همکاری اصناف از مهم‌ترین رویکردهای سازمان داوطلبان جمعیت هلال‌احمر طی سالهای گذشته بود. «محمد نصیری» رئیس سازمان داوطلبان هلال‌احمر می‌گوید: «در تعریف فعالیت‌های داوطلبانه جمعیت همواره دسته‌بندی‌هایی وجود داشته. اما آنچه ما از سال گذشته تاکنون به دنبال آن بوده‌ایم انجام فعالیت‌ها به‌صورت صنفی است و تاکنون در همکاری با تعدادی از این صنوف موفق بوده‌ایم.
از جمله همکاری با پزشکان در قالب کاروان‌های سلامت و فعالیت در حوزه حمل‌ونقل و همکاری با دانشجویان علوم آزمایشگاهی.» این همکاری‌ها در سیل سال ۱۳۹۸ و شیوع کرونا در کشور به اوج خود رسید. نصیری می‌گوید: «ما خانه‌های داوطلب تخصصی در بحران را راه‌اندازی کردیم تا در زمان وقوع حوادث بتوانیم از مددکاری نیروهای آموزش دیده استفاده کنیم.
استفاده از ظرفیت وکلای قضایی برای پیگیری‌های قضایی افراد محروم و نیازمند هم از دیگر اقدامات ما در این زمینه بود. همچنین برای تأمین داروهای مورد نیاز کاروان‌ها سلامت سراغ شرکت‌های داخلی تولیدکننده دارو رفته‌ایم تا تعامل بیشتر و مدیریت شده‌ای را با آنها داشته باشیم. در زمان شیوع کرونا داوطلبان و انجمن‌های مردم‌نهاد زیادی در تولید و توزیع ماسک و اقلام بهداشتی با ما همکاری کردند.»
انجمن‌های زیادی در پهنه شمال تهران از جمله انجمن سپاس لحظه حال با همکاری سازمان داوطلبان به محله‌های محروم شهر رفتند و علاوه بر توصیه‌های بهداشتی، اقلام مورد نیازی مثل ماسک و ضدعفونی‌کننده در میان مردم توزیع کردند.
رئیس سازمان داوطلبان هلال‌احمر می‌گوید: «به دنبال ایجاد تفاهمنامه‌هایی با ارگان‌هایی مثل کمیته امداد و سازمان بهزیستی هستیم تا بتوانیم از ظرفیت‌های داوطلبی‌مان در این نهادها و مراکز استفاده کنیم. ما داوطلبانی داریم که در شرایط غیربحرانی هم از ما مطالبه دارند. تا زمینه را برای فعالیت‌های آنها فراهم کنیم. این ظرفیت‌ها می‌توانند در نهادهایی که فعالیت مددکاری و کمک‌رسانی انجام می‌دهند استفاده شوند. بسترسازی برای ارائه خدمات بهتر و حرکت به سمت تخصصی شدن فعالیت‌ها از مهم‌ترین رویکردهایی است که ما در پیش گرفته‌ایم.»
۱ پایگاه گردنه قوچک تمام ایام فعال است.
۴ پایگاه امدادی در شمیرانات حوادث کوهستانی این منطقه را پوشش می‌دهند؛ دربند، شیرپلا، کلکچال، گردنه قوچک.
۳ پایگاه دربند، شیرپلا و کلکچال در روزهای پایانی هفته فعال هستند. پایگاه دربند روزهای شنبه و چهارشنبه هم فعال است.
۱۳ درصد از مأموریت‌های امداد کوهستان سال گذشته متعلق به تهران بود. تهران با این آمار بیشترین تعداد مأموریت‌های کوهستان را به نام خود ثبت کرده است.
۳۱۳ مورد عملیات کوهستان فقط طی سال گذشته در شمیران به ثبت رسیده است.
