تغییر چهره در بازار میوه

فرخنده رفائی ـ خبرنگار

بازار میوه سال ناآرامی را پشت سرگذاشت. از ثبت رکورد قیمت 70هزار تومان برای موز وارداتی که بگذریم، بازار میوه‌های تولید داخل هم دستخوش نوسان زیادی بود. تداوم گرانی میوه‌های تابستانه تا پایان فصل گرما آن هم در سالی پربارش، نشان از مشکلاتی غیراز حجم تولید داشت؛ مشکلاتی که در پاییز و زمستان هم ادامه یافت و شب عید هم سیب و پرتقال 30هزار تومانی را مهمان سفره‌ها کرد. به‌گفته مسئولان صنفی میزان ذخایر سردخانه‌ای بیش از تقاضای بازار بود و قیمت بالای میوه در واحدهای صنفی خرد ربطی به کمبود نداشت. تداوم مشکلات یک‌ساله بازار میوه، حالا که در آستانه ورود نوبرانه‌ها و میوه‌های تابستانی به بازار هستیم، نگرانی‌های بیشتری را ایجاد کرده است. مجتبی شادلو، نایب‌رئیس هیأت مدیره اتحادیه سراسری تعاونی‌های کشاورزی باغبانی ایران و رئیس اتحادیه باغداران استان تهران در گفت‌وگو با همشهری از وضعیت تولید و مشکلات تأثیرگذار بر بازار میوه می‌گوید.

وضعیت عرضه نوبرانه‌ها چگونه است و تا یک‌ماه آینده چه میوه‌های جدیدی را در بازار خواهیم داشت؟
امروز دیگر نوبرانه به‌معنایی که در گذشته عرف بود، وجود ندارد. تا همین 2دهه پیش، چندین‌ماه از سال جز محصولات ذخیره شده در سردخانه‌ها چیزی در بازار نداشتیم، به‌طور مثال چیزی به نام گوجه فرنگی گلخانه‌ای وجود نداشت، چون کشت گلخانه‌ای به پرورش گل و گیاهان زینتی محدود بود. از دهه 70 به بعد ضرورت کشت گلخانه‌ای احساس شد و محصولات جالیزی مثل گوجه، خیار، فلفل، بادمجان، هندوانه و میوه‌های خانواده طالبی رواج پیدا کرد. در کنار آن، در مناطق گرمسیر کشور هم کشت محصولات زمستانه در محیط‌های سرباز آغاز شد و این نوع کشاورزی رونق گرفت، کار تا جایی پیش رفته که در سال‌های اخیر محصولات جالیزی زمستانه نسبت به تابستانه‌ها فراوان‌تر و مرغوب‌تر و حتی ارزان‌تر است.
البته پارسال بازارگوجه‌فرنگی بحرانی شد؟
این موارد استثنایی هستند. پارسال وقتی گوجه فرنگی مناطق سردسیری تمام شد پیش از اینکه محصول مناطق گرمسیری وارد بازار شود سرمای تندی آمد و جالیزهای نوار نیمه گرمسیری را سرما زد. در این فاصله زمانی تا گوجه مناطق گرمسیری به برداشت برسد و وارد بازار شود یک‌ماه تا 40روز کمبود گوجه داشتیم و گوجه بحث روز تمام رسانه‌ها شد. بعد از آن از اواسط دی‌ماه به بعد که گوجه فرنگی در میادین به کیلویی 2هزار تومان رسید یک‌بار رسانه‌ها نپرسیدند این قیمت چه سودی برای تولیدکننده بدبخت دارد؟ گوجه‌ای که در استان‌های بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان و خوزستان تولید می‌شود و به تهران و مناطق شمالی کشور مثل نوار خزری و آذربایجان در فاصله 2هزار کیلومتری ارسال می‌شود و بیش از 1500تومان کرایه حمل می‌خورد، ولی در مقصد 2هزار تومان فروخته می‌شد اما هیچ‌کس نپرسید چه بر سر تولیدکننده می‌آید.
درباره تغییر شرایط بازار میوه‌های نوبرانه توضیح می‌دادید. 
به‌طور کلی دیگر نوبرانه بهاری را نداریم، چون تعداد کمی از محصولات کشاورزی و باغی هستند که تولیدشان به فصل گرم محدود است. مثلا هندوانه میوه تابستانه است ولی ما در کل فصل زمستان در بازار هندوانه داریم و آن هم از نوع تازه برداشت، نه انباری و سردخانه‌ای. حتی در گذشته، خیار هم نوبرانه بهاری بود و کسی در پاییز رنگ خیار را نمی‌دید. ولی الان در تمام فصول سال هم خیار گلخانه‌ای داریم و هم تولید محیط‌های روباز. توت فرنگی هم چنین حالتی دارد که قبلا اواخر فروردین از گلستان و در اردیبهشت‌ماه از کردستان و کرمانشاه به بازار می‌آمد. اما الان درتمام طول سال توت فرنگی داریم که گرچه گلخانه‌ای است و تولید محیط‌های طبیعی نیست اما این محصول را هم از حالت نوبرانه خارج کرده است.
اما بعضی میوه‌ها هنوز هم مختص بهار و تابستان هستند...؟
چیزی که هم‌اکنون در بازار به‌عنوان نوبرانه به چشم می‌خورد صرفا محصول گوجه سبز است، از الان به بعد عرضه گوجه‌سبز خوراکی و مرغوب افزایش می‌یابد. متأسفانه عده‌ای برای سوءاستفاده از شرایط بازار و کسب سود بیشتر گوجه سبز را درحالی‌که هسته آن هنوز نرم است به بازار عرضه می‌کنند درحالی‌که چنین محصولی خوراکی نیست. برای اطلاع مردم باید بگویم گوجه سبز حتما باید دارای هسته سفت و استخوانی شده باشد تا خوراکی محسوب شود، اما اگر مغز آن فاقد پوشش سخت باشد به‌دلیل اسیدی بودن برای سیستم گوارش مضر است.
گوجه‌سبزهایی که از این به بعد وارد بازار می‌شوند چه کیفیتی دارند؟
 گوجه‌سبز بعد از این به فراوانی و از اطراف تهران، شهریار، اسلامشهر، ایوانکی و استان‌های اصفهان، فارس و حتی نوار جنوبی وارد بازار می‌شود که محصولاتی بسیار مرغوب و دارای ظرفیت مجلسی و مصرف خانگی هستند.
جز گوجه سبز وضع بازار بقیه نوبرانه‌ها چگونه است؟
فعلا توت فرنگی کشت محیط طبیعی هم وارد بازار شده و بعد از این عرضه آن بیشتر خواهد شد، در استان‌های کرمانشاه و کردستان زمینه تولید بیشتر هم برای این محصول وجود دارد. در ادامه میوه‌های هسته‌دار مثل زردآلو و انواع هلو و شلیل را خواهیم داشت و سیب گلاب هم نخستین میوه دانه‌داری است که به بازار عرضه می‌شود. این میوه‌ها از اواسط اردیبهشت کم‌کم توزیع می‌شوند و خرداد‌ماه به فراوانی می‌رسند و از حالت نوبرانه خارج می‌شوند.
وضعیت تولید میوه‌های تابستانه چگونه است؟ آیا احتمال کمبود در اقلام خاصی وجود دارد؟
شرایط طبیعی و جوی بر بازار میوه‌های باغی، تأثیرگذار است که خوشبختانه تاکنون اتفاق خاصی نداشته‌ایم اما طبیعت بهار متغیر است و نمی‌توان پیش‌بینی کرد در آینده هم اتفاقی نیفتد کمااینکه در محصول چغاله بادام با سرمازدگی مواجه شدیم که البته محدود بود.
نوبرانه‌ها معمولا در کمتر از یک‌ماه ارزان می‌شوند اما چغاله هنوز قیمتی بالای 140هزار تومان دارد. دلیل این گرانی چیست؟
محصول چغاله امسال تا حدودی متفاوت بود. امسال بهاری زودهنگام داشتیم و به همین دلیل محصول چغاله به جای بهار در اسفند عرضه شد. چغاله در اطراف کاشان و بعضی از دیگر نقاط این اقلیم آب و هوایی تولید می‌شد ولی در سال‌های اخیر به‌دلیل اینکه استقبال از این محصول کم شده است تولید گسترده نداشتیم. درباره امسال هم چون از زمان تولید گذشتیم، در روزهای آینده عرضه جدیدی نداریم و این محصول دیگر از دور خارج می‌شود. زمینه تولید چغاله بادام در اسفند و اوایل فروردین است و بعد از این، محصول دیگری نخواهیم داشت. به‌طور کلی هم با ورود گوجه‌سبز به بازار دیگر کسی چغاله نمی‌خرد و این محصول از بساط‌ها جمع می‌شود. به همین دلیل نمی‌توان انتظار داشت که قیمت‌ها تغییری داشته باشد چون محصول کم است و هرکسی که آن را دارد با قیمت‌های نامربوط می‌فروشد.
یکی از پرتقاضاترین میوه‌های تابستان هندوانه است که افزایش قیمت آن در هفته‌های اخیر سروصدای زیادی به‌پا کرده، وضعیت تولید و قیمت تمام‌شده این میوه چگونه است؟
قیمت هر کیلوگرم هندوانه در حال حاضر در میادین مرکزی و عمده‌فروشی‌ها بین 3تا 4هزار تومان است اما اینکه در خرده‌فروشی چه می‌کنند و با چه قیمتی به فروش می‌رسد بحث دیگری است. انصافا قیمت 3تا 4هزار تومان برای هندوانه پایین است چون بیشتر این محصول هم‌اکنون از جنوبی‌ترین نقطه کشور یعنی چابهار به بازار می‌آید که با تهران 1300کیلومتر فاصله دارد و تا مناطق شمال غرب کشور این فاصله بیشتر از 2هزار کیلومتر است. کرایه متعارفی که قانون ترابری و باربری تعیین کرده 2هزار تومان برای هر کیلوگرم است، درحالی‌که این محصول در بازار فقط 3هزار تومان فروش می‌رود؛ یعنی 60درصد قیمت فقط صرف کرایه حمل می‌شود و تولیدکننده عملا هیچ عایدی از این محصول ندارد.
در مواردی افزایش صادرات به‌عنوان دلیل گرانی محصولات کشاورزی در بارار داخلی مطرح شده، تحلیل شما چیست؟ 
دقیقا در اواخر آذرماه وزیر صنعت به اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور نامه نوشت که اگر صادرات میوه ادامه پیدا کند شب عید با کمبود مواجه می‌شویم، اما دیدید نه‌تنها شب عید کمبودی نبود بلکه حجم زیادی از پرتقال‌ها در انبارها و سردخانه‌ها پوسید و از بین رفت. سال آینده ببینید تحت‌تأثیر این تجربه بازار این محصولات چه شرایطی خواهد داشت.
یعنی وزارت صنعت را مقصر می‌دانید؟
در بحث صادرات همین را بگویم که اگر شما دایه‌ای مهربان‌تر از مادر پیدا کردید، وضع صادرات محصولات کشاورزی هم تحت پوشش وزارت صمت سامان خواهد گرفت. در همین سال گذشته مصاحبه‌ها و نامه‌های مسئولان وزارت صنعت چندبار به بازار محصولات کشاورزی شوک وارد کرد؛ یکی زمانی بود که داد تولیدکننده‌ها از تولیدات باغی بیشتر از نیاز بازار بلند بود و قاعدتا باید برای روان‌سازی‌ صادرات تلاش می‌شد اما در آن زمان برخلاف نظر همه متخصصان، وزارت صنعت برای جلوگیری از صادرات نامه نوشت. از آن پس همه تجار و فعالان میادین میوه و تره‌بار ترسیدند و دیگر از ترس ممنوعیت صادرات خرید نکردند این موضوع شوک قیمت 20تا 30درصدی را به بازار محصولات باغی وارد کرد. با این سیستم چگونه می‌شود کار کرد؟ پیش خرید، جمع‌آوری، انبارداری و صادرات یک پروسه 6ماهه است، وقتی قوانین یک‌شبه عوض می‌شود هیچ‌کس وارد این عرصه نمی‌شود.
آمار صادرات محصولات کشاورزی در سال گذشته چقدر بود؟
سال گذشته عملکرد خوبی از لحاظ آماری داشتیم اما بیشتر این آمار مربوط به محصولات سال قبل از آن بود و نه تولیدات سال 99.ذخایر محصولات کشاورزی سال 98در اوج صادرات به محدودیت‌های کرونا خورد و بعد از اینکه مرزها برای محصولات کشاورزی باز شد، صادرات ما به خوبی انجام گرفت؛ به‌طوری‌که به‌عنوان مثال در مدت 3‌ماه 550هزار تن سیب صادر کردیم. این ارقام در آمار سال 99منظور می‌شود درحالی‌که ربطی به این سال ندارد و محصول سال 99تازه مهرماه برداشت شده است. درنیمه اول سال گذشته درمجموع 700هزار تن صادرات داشتیم ولی در نیمه دوم متأسفانه به کمتر از نصف رسید و دلیل عمده این افت صادرات بخشنامه‌ها و اظهارات غیرکارشناسی بود که به آن اشاره کردم.
ظرفیت صادرات میوه و محصولات کشاورزی چه میزان است؟
ظرفیت صادرات این محصولات در حدی است که می‌تواند جایگزین بسیاری از کسورات صادراتی، در حوزه نفت شود. در این زمینه تحریم و محدودیت هم نداریم. به لحاظ آماری 24میلیون تن محصول باغی داریم که 50درصد این میزان به‌طور قطعی از ظرفیت صادرات برخوردار است، یعنی می‌توانیم 12میلیون تن محصول کشاورزی و باغی را هر سال صادر کنیم.
میانگین آمار صادرات محصولات باغی ایران چقدر است؟
هیچ وقت آمار صادرات محصولات باغی ایران به بیش از 5تا 6میلیون تن نرسیده است، در عین حال سالانه چیزی در همین حدود در غیاب صادرات مفید و ترافیک عرضه محصول در بازار داخلی هدر می‌رود.
برخی بر این اعتقادند که قیمت محصولات باغی بر اثر گردش در دست واسطه‌ها افزایش می‌یابد، نظرتان در این‌باره چیست؟
دلالی، یک بحث کلیشه‌ای است. اگر واسطه نباشد چه‌کسی باید بار را از باغ و مزرعه به بازار برساند؟ الان همان میدان عمده‌فروشی خود واسطه است، اگر نباشد مصرف‌کننده چطور می‌خواهد تا دماوند بیاید و از باغ تولیدکننده سیب بخرد؟ بسیاری از محصولات کشاورزی از جنوب کشور به مرکز و شمال می‌آید و بدون شبکه توزیع رسیدن این محصولات به مقصد امکان‌پذیر نیست.
چه باید کرد؟
تولیدکننده با حرف و وعده نمی‌تواند تولید را ادامه دهد. قیمت سم، کود، ادوات کشاورزی و نرخ کارگر چندبرابر شده، در چنین شرایطی رسانه‌ها خیلی راحت گزارش تهیه می‌کنند و می‌پرسند میوه که محصول خودمان است، چرا گران است؟ با این حرف‌ها مصرف‌کنندگان تصور می‌کنند کلاه بر سرشان رفته‌است.