اشرف غنی در بن‌بست

 سمانه معظمی- خبرنگار

 با اینکه رئیس‌جمهور افغانستان این روزها همه‌جا دیده می‌شود، در کنفرانس‌های بین‌المللی حضور دارد، با دیپلمات‌ها ملاقات می‌کند، در رویدادهای داخلی شرکت و طرح‌های مختلف را افتتاح می‌کند، اما زندگی سیاسی او مدت‌هاست که به انزوا کشیده شده و هر روز دوستان و متحدان بیشتری را چه در داخل و چه در خارج از دست می‌دهد.
دامنه اختیار و نفوذ اشرف غنی که از ابتدا هم وسعت چندانی نداشت، حالا کمتر هم شده است. آمریکا همواره فاصله خود را با غنی حفظ کرده و او را برای توافق با طالبان و واسطه‌های قدرت منطقه‌ای تحت فشار گذاشته است. فرماندهان نظامی افغانستان و دیگر گروه‌های در قدرت، آشکارا به او پشت کرده‌اند. پارلمان این کشور 2بار بودجه پیشنهادی او را رد کرده است. طالبان، دشمن اصلی اشرف غنی، تاکنون زیر بار معامله با او نرفته است.
نیویورک‌تایمز در گزارشی نوشته که اشرف غنی سابقه درخشان تحصیلی و کاری در دانشگاه‌های آمریکا، بانک جهانی و سازمان ملل متحد دارد اما بیش از اندازه به مشاورانش تکیه کرده و حتی اخبار روز را دنبال نمی‌کند؛ این برای او یک زنگ خطر است. آن‌هم در کشوری که طالبان به‌عنوان یک گروه‌ تروریستی در برخی مناطقش از نظر نظامی دست بالا دارد، بودجه دولت از منابع خارجی تأمین می‌شود و فساد گسترده رواج دارد.
رحمت‌الله نبیل، رئیس سابق اداره امنیت ملی افغانستان می‌گوید: «غنی در یک موقعیت بغرنج است. همه چیز ازجمله امنیت افغانستان در حال افول است و طالبان هم از این فرصت نهایت استفاده را کرده است».

رابطه پرتنش با آمریکا
نیویورک‌تایمز نوشته که غنی، صبر آمریکا را لبریز کرده است. بسیاری از مقام‌های آمریکایی از لجاجت او به‌خاطر نپذیرفتن مصالحه با طالبان و داشتن نگاه از بالا به پایین کلافه شده‌اند. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا اخیرا در نامه‌ای به رئیس‌جمهور افغانستان چنان مواضع تندی داشت که حتی منتقدان غنی در این کشور نیز آن را توهین‌آمیز ارزیابی کردند. پیام نامه که لحن آن بیشتر شبیه به خطاب قرار دادن یک پسربچه مدرسه‌ای سرکش است تا رئیس‌جمهور یک کشور، برای غنی روشن است: تو دیگر قدرت چندانی نداری. بلینکن در بخشی از این نامه گفته: «آقای رئیس‌جمهور، باید برای شما روشن کنم همانطور که سیاست ما در واشنگتن در جریان است، آمریکا هیچ گزینه‌ای را از روی میز حذف نکرده است».

2طرح روی میز
دولت جو بایدن روی مذاکرات چندجانبه صلح افغانستان که قرار بود فردا در استانبول برگزار شود، حساب ویژه‌ای باز کرده است. طالبان اعلام کرده فعلا آماده حضور در این نشست نیست. هدف این مذاکرات، طراحی یک برنامه رو به جلوست. پیشنهاد آمریکا تشکیل یک دولت موقت تا زمان برگزاری انتخابات بعدی است. طبق این طرح، قدرت بین دولت فعلی و طالبان تقسیم می‌شود. البته اجرای آن مستلزم این است که غنی از سمت خود کناره‌گیری کند، اما او بارها اعلام کرده زیر بار انجام این کار نخواهد رفت.
از سوی دیگر، رئیس‌جمهور افغانستان هم یک طرح پیشنهادی دارد که قرار است به‌زودی جزئیات آن را اعلام کند. آتش‌بس، تشکیل «دولت صلح» و انتخابات زودهنگام که وعده داده خودش در آن شرکت نخواهد کرد، ازجمله بخش‌‌های مهم این طرح است.
اما با توجه به مواضع طالبان به‌نظر می‌رسد نه طرح آمریکا و نه طرح غنی هیچ‌کدام به سرانجامی نمی‌رسد؛ زیرا این گروه هیچ وقت موافقت خود را با برگزاری انتخابات، تشکیل هر نوع دولت یا تقسیم قدرت اعلام نکرده است. حمدالله محب، مشاور امنیت ملی افغانستان اخیرا در مصاحبه‌ای گفت: «طالبان به‌دنبال قدرت مطلق است و منتظر فرصت است تا آن را با زور به‌دست بیاورد.» حتی یادآوری حمله خونین طالبان به کابل در سال‌1996 و تصرف این شهر، لرزه بر اندام پایتخت افغانستان می‌اندازد.

تنگ‌تر‌شدن حلقه نزدیکان
غنی در حال از‌دست‌دادن نفوذ سیاسی خود در کابل و در میان متحدان خارجی‌اش است. همزمان موقعیت نظامی و امنیتی افغانستان هم در حال افول است و هر روز خبر تازه‌ای از کشتار نیروهای امنیتی و فعالان مدنی بر اثر بمبگذاری یا تیراندازی به گوش می‌رسد.
حلقه نزدیکان غنی در کاخ ریاست‌جمهوری 83هکتاری افغانستان هر روز در حال تنگ‌تر شدن است. او‌ ماه گذشته وزیر داخله و یکی از ژنرال‌های ارتش را بعد از شلیک یک موشک به هلی‌کوپتر ارتش از سوی شبه‌نظامیان، برکنار کرد. دادستان کل افغانستان از معدود مقاماتی که وجهه خوبی در میان مردم داشت نیز چند هفته پیش از سمت خود استعفا داد. غنی همچنین حدود 3‌ماه پیش وزیر دارایی خود را برکنار کرد.
برخی مقام‌های پیشین دولت افغانستان می‌گویند رئیس‌جمهور این کشور از آنجا که معتقد است فقط خودش شایستگی تصمیم‌گیری دارد، درگیر جزئی‌ترین مسائل نظامی و تصمیم‌های دولتی شده است. هرچند محب این ادعا را یک «اغراق بزرگ» خوانده و گفته که رئیس‌جمهور افغانستان هفته‌هاست که حتی در یک جلسه امنیتی هم شرکت نکرده است.
برخی تحلیلگران معتقدند غنی برنامه‌های بزرگی برای افغانستان دارد، اما اجرای آن از نظر سیاسی در توان او نیست و نتیجه آن در قالب چنددستگی در این کشور خود را نشان داده است. این چنددستگی‌ها از کابل گرفته تا مناطق خودمختار این کشور قابل مشاهده است. برخی چهره‌‌های سیاسی، نیروهای مسلح خود را دارند و برخی دیگر در حال مسلح‌کردن نیروهایشان هستند.
به‌نظر نمی‌رسد ایده آمریکا یعنی برگزاری مذاکرات صلح افغانستان در محلی جدید نیز نتیجه‌ای داشته باشد. مذاکراتی که قرار است در استانبول برگزار شود، احتمالا سرنوشتی مانند مذاکرات مشابه که در دوحه، مسکو و دوشنبه در ماه‌ها و هفته‌های گذشته برگزار شدند، پیدا خواهد کرد. نتیجه این نشست‌ها بیشتر صدور یک بیانیه و محکوم‌کردن خشونت و ابراز امیدواری برای برقراری صلح بود. این نگرانی در بین مقام‌های امنیتی افغانستان وجود دارد که درصورت به بن‌بست رسیدن مذاکرات با طالبان، درگیری بزرگی در این کشور شکل بگیرد. 

 اشرف غنی کیست؟
رئیس‌جمهور 72ساله افغانستان، دوران تحصیل و بیشتر دوران فعالیت حرفه‌ای خود را در خارج از این کشور گذرانده است. غنی که متولد جنوب کابل است، بعد از پایان دبیرستان برای ادامه تحصیل به لبنان رفت و همانجا بود که با رولا غنی، همسر لبنانی‌اش ازدواج کرد. او بعد از دریافت مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد علوم سیاسی در دانشگاه‌ آمریکایی بیروت به افغانستان برگشت. غنی از سال‌1974 تا 1977 مشغول تدریس مردم‌شناسی در دانشگاه کابل شد. سپس در سال‌1977 به آمریکا رفت و تحصیلات خود را در همین رشته در دانشگاه کلمبیا ادامه داد. او از سال‌1983 تا 1991 مشغول تدریس در دانشگاه‌های کالیفرنیا و جان هاپکینز شد. سپس 10سال در بانک جهانی به‌عنوان مردم‌شناس فعالیت کرد تا اینکه سال‌2001، چند‌ماه پس از حملات 11سپتامبر، بعد از 24سال به افغانستان بازگشت و به‌عنوان مشاور نماینده ویژه دبیر کل سازمان ملل در امور افغانستان مشغول به‌کار شد. غنی در سال‌های بعد تجربه وزارت دارایی و ریاست دانشگاه کابل را در کارنامه خود ثبت کرد. او که شهروندی آمریکا را داشت، وقتی سال‌2009 تصمیم گرفت در انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان شرکت کند، ملیت آمریکایی خود را لغو کرد. تلاش غنی برای رئیس‌جمهور شدن بالاخره در سال‌2014 نتیجه داد و در یک انتخابات جنجالی در رقابت با عبدالله‌عبدالله به‌عنوان رئیس‌جمهور افغانستان انتخاب شد. او در مصاحبه‌ای در سال2017 با بی‌بی‌سی ادعا کرد که ریاست‌جمهوری افغانستان «بدترین شغل جهان است»؛ اما یک سال بعد در گفت‌وگو با بلومبرگ گفت که برای «به سرانجام رساندن وظیفه‌اش» در پایان‌دادن به جنگ افغانستان در انتخابات سال‌2019 شرکت می‌کند. نتیجه این انتخابات که در تابستان برگزار شد، به‌دلیل ادعای تقلب و بازشماری آرا حدود 5‌ماه بعد و در اوایل سال‌2020 اعلام شد. غنی 50.64درصد آرا را به دست آورد و دوباره به‌عنوان رئیس‌جمهور افغانستان مشغول فعالیت شد. وی حدود یک سال پیش در توافق تقسیم قدرت با عبدالله، او را به‌عنوان مسئول مذاکرات صلح با طالبان انتخاب کرد؛ مذاکراتی که تا‌به‌حال به سرانجامی نرسیده است.