حفاظت از باغات با هویت باغ

سید محمد بهشتی‌- کارشناس ارشد معماری

باغ، سرمایه ارزشمند شهر است. باغ‌های تهران که این روزها اثر زیادی از آنها باقی نمانده، سرمایه‌های گرانقدر و میراثی از گذشتگان بودند. در واقع گذشتگان آموخته بودند، توسعه شهر باید با باغ اتفاق بیفتد و این نگرش منجر به ایجاد چنین ثروت ارزشمندی در پایتخت شد. یعنی اقتضای طبیعی شهر این بوده که باغ باید وجود داشته باشد و به همین دلیل امروز در تهران خیابان‌هایی با نام باغ مانند لاله‌زار و سپهسالار وجود دارد. معابری که این روزها دیگر اثری از باغ در آنها نیست و فقط نامشان روی تابلوها حک شده است. امروزه توسعه شهر، تغییر کرده و انسان‌ها توسعه شهر را با آماده‌سازی‌ زمین انجام می‌دهند. یعنی با استفاده از تجهیزات و امکانات زمین را صاف می‌کنند و طراحی ایجاد خیابان‌ها را انجام می‌دهند و ساختمان‌ها یکی پس از دیگری قد می‌کشند. در دوره مدرن شهرنشینی به سراغ باغ‌ها رفتیم و به مرور و هر چقدر که زور و قدرتمان زیاد شد آنها را نابود کردیم. نقشه‌ها و عکس‌های مربوط به یک قرن اخیر مشخص می‌کنند که بخش قابل توجهی از باغ های تهران از بین رفته‌اند و به‌عنوان نمونه می‌توان به آنچه در شمیرانات رخ داده است اشاره کرد. روزگارانی در شمیران خانه باغ های زیادی وجود داشت و امروز باغ‌ها نابود شده‌اند و فقط خانه دیده می‌شود. باغ از یک سو سرمایه با ارزش است و از سوی دیگر بخشی از هویت تهران محسوب می‌شود. بنابراین باید از آنها حفاظت و حراست می‌شد هر چند این امر محقق نشده است اما می‌توان از باغ های اندک باقی مانده نگهداری کرد و تبدیل آنها به خانه باغ شاید بهترین راه‌حل باشد. چرا که با این کار دیگر نمی‌توانیم به شکل ظاهراً مشروع سراغشان برویم و نابودشان کنیم. راه‌حل دیگر تبدیل باغ ها به مکان‌های عمومی است، البته باید دقت کنیم در این مسیر آسیبی به طبیعت باغ‌ها وارد نشود. تبدیل باغ به فضاهای عمومی الزاماً به‌معنای پارک‌شدن آنها نیست. در حقیقت اگر باغ به بوستان و پارک تبدیل شود، ماهیت‌اش را از دست می‌دهد. ما ایرانیان تجربه تاریخی در ایجاد باغ‌های عمومی داریم که می‌توان به چهارباغ ایرانی اشاره کرد. باغ‌هایی به وسعت یک شهر که بدون ایجاد تغییر در هویت‌شان در اختیار عموم قرار می‌گرفتند و همگان از آنها بهره می‌بردند. اگر اروپایی‌ها بعد از قرن هجدهم به سراغ باغ‌های عمومی رفته‌اند ما تجربه 800ساله در این حوزه داریم، اما افسوس که از آنها برای توسعه شهری درست بهره نمی‌گیریم. به هر حال آنچه می‌توان تأکید کرد این است که تبدیل باغ ها به بوستان و پارک درست نیست و لازم است طراحان به موضوع باغ و ماهیت آن توجه داشته باشند و همین توجه و نگاه ظریف می‌تواند باغ ها را به فضاهای عمومی تبدیل کند. نکته مهم دیگر این است باغ هایی که امروز در شهر تهران وجود دارند در طول تاریخ توسط شهروندان همین شهر ساخته شده‌اند. پس چرا ما امروز به سمت و سوی باغ‌سازی‌ نمی‌رویم؟ چرا همواره تلاش می‌کنیم پارک بسازیم اما میلی به باغ‌سازی‌ نداریم؟ و در نهایت چرا در دوره خود و به سهم خود با ساخت باغ به ثروت شهر اضافه نمی‌کنیم؟