نگاه
شبکه‌ای برای همگرایی و گفت‌وگو
حمیدرضا اسلامی- عضو شورای سردبیری
شبکه‌های اجتماعی هر کدام برای نوعی ارتباط طراحی شده‌اند. طبیعی است که بشر در طول زندگی خود به انواعی از ارتباط نیاز دارد. همچنین انسان‌ها در زندگی روزمره خود سطوح مختلفی از ارتباط را تجربه می‌کنند؛ از روابط خانوادگی خیلی نزدیک گرفته تا روابط خانوادگی دورتر، از جمع‌های دوستانه تا ارتباط های کاری و شغلی و همانگونه که بخش مهمی از اطلاعات و اخبار در همین جمع‌ها رد و بدل می‌شد و می‌شود شبکه‌های اجتماعی نیز هرکدام علاوه بر ایجاد امکان و فضای ارتباط، محل مناسبی برای تبادل نظر و همفکری هستند. همین وجه یعنی کارکرد به‌عنوان رسانه آنها را در دنیای جدید قدرتمند و در عین حال اجتناب‌ناپذیر ساخته است. شبکه‌های اجتماعی همچنین در طراحی خود از نوعی الگو‌سازی روابط حضوری بهره می‌برند. توجه به این الگو می‌تواند عضو شبکه را متقاعد کند که آیا استفاده از آن برای هدف مورد نظرش نتیجه‌بخش است یا نه. بی‌توجهی تعدادی از اعضا به این الگو نیز می‌تواند فرد را از ادامه حضور فعال در آن منصرف کند. در میان شبکه‌های تازه تأسیس به‌نظر می‌رسد کلاب‌هاوس بر مبنای الگوی میزگرد طراحی شده است. احتمالاً همه ما طی سال‌های اخیر در جلسات رونمایی و نقد کتاب و فیلم شرکت کرده‌ایم؛ جلسه‌ای که یک اداره کننده، چند میهمان صاحب‌نظر و تعدادی علاقه‌مند و دنبال‌کننده و پرسشگر دارد. بحث‌های این جلسات در مورد یک موضوع خاص (کتاب، فیلم و...) است و پس از توضیح و تبیین بحث توسط صاحب‌نظران، افراد حاضر با اشاره اداره‌کننده می‌توانند پرسش‌های خود را مطرح کنند. کلاب هاوس با اتکا به این الگو شکل گرفته است. از مزایای اصلی آن این است که فضای مناسبی برای گفت‌وگو ایجاد می‌کند. این شبکه البته کارکردهای متفاوتی با فیسبوک و توییتر دارد و به‌نظر می‌رسد در شرایط اجتماعی و سیاسی ایران می‌تواند در ایجاد همگرایی جامعه مؤثر باشد. پیش از آنکه به برخی جنبه‌های متمایز این شبکه، صرف‌نظر از مثبت یا منفی تلقی شدن آن بپردازم، لازم می‌بینم بر زمینه‌های ایجاد سوء تفاهم در شبکه‌های اجتماعی که بر پایه متن استوارند، تأکید کنم. زبان به‌عنوان ابزار ارتباطی چنان‌که بزرگان فلسفه و ادبیات گفته‌اند محل سوءتفاهم است. در بهترین حالت هیچ‌گاه امکان اینکه کسی بتواند مراد و منظور خود را صددرصد به شنونده منتقل کند وجود ندارد و هر انتقال مفهومی به لحاظ فلسفی ناقص است و یا همراه با اطلاعات ناخواسته است که بر محتوا تأثیر می‌گذارد؛ این سوءتفاهم 3 پایه دارد؛ گوینده، شنونده و کلمات. ما در گفت‌وگو با توضیح بیشتر و با اتکا به لحن، حالت چهره، صدا، تأکید و سکوت تلاش می‌کنیم تأثیر سوءتفاهم‌ها را کم کرده و آنچه را می‌خواهیم به شنونده منتقل کنیم.
از این منظر «چت» یعنی گفت‌وگو با نوشتن فضای مناسبی برای سوءتفاهم و مجادله ایجاد می‌کند. چه بسا تردید، طنز یا جدی بودن با نوشته منتقل نمی‌شود و دشواری تایپ و نوشتن باعث صرفه جویی در استفاده از کلمات می‌شود و همین، موجب ایجاد سوءتفاهم‌های بیشتر می‌شود. بعید می‌دانم در فضایی مثلاً مثل توییتر بتوان نمونه کاملی بدون برداشت‌های متفاوت با مراد نویسنده ذیل یک توییت مشاهده کرد و یا حداقل این اتفاق، نادر است. شبکه جدید (کلاب هاوس) این امکان را فراهم کرده که گوینده با استفاده از بخشی از ابزار همراه زبان، دیدگاه خود را منتقل کند و از سوءتفاهم ناگزیر در گفت‌وگو بکاهد. به جز این، تفاوت‌های دیگری نیز بین این شبکه و شبکه‌های دیگر وجود دارد که به اختصار در مورد آنها می‌گویم. گفت‌وگوی صوتی امکان چرخ زدن در فضاهای متفاوت را تا حدی کم کرده است فرد باید در اتاق مورد نظر بماند، گوش دهد و اظهارنظر کند. شبکه جدید حداقل تا‌کنون فاقد امکان ترند کردن و فضاسازی برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی است. از طرفی امکان طعنه و توهین را تا حد زیادی کاهش داده است. اتاق گفت‌وگو جایی برای گفتن و رفتن نیست. همین ویژگی باعث می‌شود سطح خشونت کلامی در این شبکه تا حد زیادی کاهش یابد و خشونت کلامی که نباشد فضا برای تفاهم بیشتر می‌شود. در شبکه‌ای مثل توییتر سطح بالای خشونت کلامی و امکان هجمه‌های برنامه‌ریزی شده باعث شده تا ابراز دیدگاه‌ها با ترس و لرز انجام شود و در واقع نوعی سرکوب جمعی دیدگاه‌ها در این شبکه شکل گرفته است. به این موارد می‌توان ویژگی‌های دیگری نیز افزود که ازجمله مهم‌ترین آنها در شرایط کشور ما عدم‌امکان به اشتراک گذاشتن تصویر و فیلم است. چیزی که در ارزیابی شبکه‌های موجود بهانه (هر چند بنا به دلایل متعدد بی‌وجه) فیلتر شدن آنها شده است. با اقبال نسبی فعالان فضای مجازی به این شبکه بلافاصله بحث‌هایی هم در مورد اختلال در آن مطرح شد و چند روزی هم جسته و گریخته این اختلال‌ها مشاهده شد. نکته اینجاست که ایجاد اختلال در این شبکه بدون اینکه هیچ‌کدام از بهانه‌های قبلی وجود داشته باشد، به جز فیلتر کردن و منع گفت‌وگو معنای دیگری ندارد. عدم‌اقبال صاحبان دیدگاه‌های تندروانه (از طیف‌های مختلف) از این شبکه دلیلی جز این ندارد که آنها از گفت‌وگو و روشن شدن مفاهیم و موضوعات نگرانند. اگر کسی سخنی برای گفتن و گوشی برای شنیدن دارد منطقا نباید از این امکان رویگردان باشد. دشمنی با گفت‌وگو، دوستی با خشم و خشونت است.
در همینه زمینه :
کوتاه‌تر از گزارش
یادداشت