پرده‌های نمایش اقتصاد در ایران 1400

تصویری که از اقتصاد ایران 1400روی پرده نمایش قرار می‌گیرد، یک تصویر خاکستری است، اما میزان تیرگی یا شفافیت این تصویر خاکستری در اقتصاد گرفتار تحریم، کرونا، تورم و رشد شکننده با بیکاری فزاینده بستگی به تصمیم‌های مهمی دارد که انتظار می‌رود در بهار سال آینده گرفته شود و خرداد 1400زمانی است که اقتصاد ایران می‌تواند در برابر تحریم‌ها و تهدیدها واکسینه شود. انتخابات سال آینده ریاست‌جمهوری در فاصله 4سال مانده به افق سند چشم‌انداز 20ساله نظام سیاسی ایران  نشان خواهد داد که آیا گزینه زیستن در تحریم‌ها و زیر فشار تهدیدها گزینه مطلوبی است یا مردم انتخاب دیگری خواهند کرد؟
به گزارش همشهری، برای در اختیار داشتن تصویری از آینده اقتصاد به‌ویژه در سال1400، تامل در گزارش دیروز بانک مرکزی و صحبت‌های حسن روحانی به وضوع نشان می‌دهد که اقتصاد در موقعیت خطیری قرار گرفته؛ هرچند هم رئیس‌جمهور، حسن روحانی و هم عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی امیدوار هستند که سال آینده سال بهتری از نظر اقتصادی خواهد بود، اما در پس گفته‌ها و سیگنال‌های آنها می‌توان نشانه‌هایی از نگرانی و تردید را مشاهده کرد. به بیان روشن‌تر آنچه روحانی و همتی از آن خبر دارند و گوشه‌های آن را دیروز نمایان کردند، زنگ خطری جدی برای تصمیم‌گیری سخت در بهار سال آینده است که آیا سرانجام سیاستمداران دست سیاستگذاران را برای نجات اقتصاد گرفتار رکود و تورم باز می‌گذارند یا نه؟

چرا ایران ونزوئلا نشد؛ توضیح همتی
در بهار امسال برخی تحلیل‌ها و گزارش‌ها نشان از حرکت اقتصاد ایران به سمت ونزوئلایی شدن حکایت داشت و خطر تورم 3رقمی جدی‌ بود، اما چرا این اتفاق رخ نداد؟ اگر در خرداد امسال دولت کسری بودجه‌اش را با فروش اوراق بدهی تامین نمی‌کرد، چه اتفاقی ممکن بود رخ دهد؟ دیروز رئیس‌ کل بانک مرکزی که این روزها با انتقادهای زیادی، به‌دلیل رشد نقدینگی، مواجه است، به‌صورت ضمنی از یک واقعیت کمتر گفته شده پرده برداشت و تأکید کرد: بانک مرکزی در 2سال گذشته در اوج شوک ارزی و شیوع کرونا، به‌رغم کاهش شدید درآمدهای نفتی دولت، موفق به تامین ارز ۱۰میلیارد دلار با نرخ ارز ترجیحی برای واردات کالاهای اساسی، دارو و نهاده‌های دامی و مواد اولیه واحدهای تولیدی شده است.
همتی دیروز در مجمع بانک مرکزی، متوسط رشد نقدینگی در 3سال گذشته را 30.3درصد اعلام کرد و گفت: نسبت به میانگین 20سال گذشته تنها رشد نقدینگی 2.8درصد بیشتر بوده و دلیل آن فشار مضاعف به اقتصاد ایران ناشی از شیوع کرونا بوده است. رئیس‌کل بانک مرکزی شرایط 2سال پس از خروج آمریکا از برجام را «سخت و بی‌سابقه» برای سیاستگذاری پولی و ارزی اعلام و با اشاره به فروش 115هزار میلیارد تومان اوراق دولتی طی 41حراج فاش کرد: اگر این کار انجام نمی‌پذیرفت پایه پولی، ۳۲ واحد درصد و نقدینگی ۲۶واحد درصد افزایش می‌یافت که بانک مرکزی جلوی تحقق آن را گرفت.
به گزارش همشهری، گزارشی که دیروز رئیس‌کل بانک مرکزی ارائه کرد، نشان می‌دهد که از خرداد امسال، مسیر کسری بودجه دولت به جای قرض گرفتن از بانک مرکزی به سمت فروش اوراق بدهی تغییر داده شده تا جلوی فشار کسری بودجه بر نرخ رشد نقدینگی و تورم فزاینده گرفته شود تا گزاره ونزوئلایی شدن اقتصاد ایران محقق نشود.
حالا اما سیاستگذار پولی امیدوار به عبور بخش واقعی اقتصاد از شرایط سخت تحریم‌ها و کروناست و به انتظار آغاز فصل تازه‌ای از رشد اقتصاد نشسته است؛ هرچند از نرخ تورم هدف‌گذاری شده فاصله زیاد گرفته، با این حال تلاش دارد تا با اجرای عملیات بازار، زمین بازی با نرخ سود را در بازارها عوض کند.

سیگنال‌های مهم رئیس‌جمهوری
شصتمین اجلاس سالانه مجمع بانک مرکزی را شاید بتوان از یک منظر متفاوت و متمایز با 59نشست قبلی دانست زیرا برای نخستین بار است که بانک مرکزی و سیاستگذاران پولی نزدیک به یک سال است که تمرین بانکداری مرکزی مدرن را در پیش گرفته و تلاش دارند تا مسیر اقتصاد ایران را اصلاح کنند و از سوی دیگر این تغییر ریل با تغییر دولت در بهار سال آینده مواجه خواهد شد و بیم آن می‌رود که با دولت جدید، دوباره فصل تازه‌ای از آزمون و خطا در سیاستگذاری اقتصادی تکرار شود. گفته‌های روحانی در این نشست اما دارای سیگنال‌های کلیدی بود و نشان می‌دهد هرچند او امیدوار است که اقتصاد را در شرایط بهتری تحویل دولت بعدی بدهد، اما بازگرداندن ثبات به اقتصاد ایران در اوج اختلاف‌های سیاسی و کاهش اعتماد عمومی به کارآمدی ارکان تصمیم‌گیرنده برای حل مشکلات و بحران‌های اقتصادی، دشوار و پیچیده به‌نظر می‌رسد و از این منظر هنوز خطر در کمین اقتصاد ایران است.
رئیس‌جمهوری شرایط ایران را در دوران 7سال گذشته به 2دوران قبل و بعد از برجام تقسیم کرد و وضعیت اقتصاد قبل از سال 97را به نسبت عادی توأم با فشار خواند و گفت: هم در رشد اقتصادی و هم در تورم و اشتغال واقعاً آمار و ارقام افتخارآمیز است زیرا میانگین نرخ تورم در 3سال قبل از برجام 10.2درصد و در سال‌های 95 و 96 و اوایل 97تک رقمی بود و در هر فصل بیش از 700هزار شغل در کشور ایجاد می‌شد و اقتصاد در سال 95بالاترین نرخ رشد اقتصاد را تجربه کرد.
پرده دوم نمایش اقتصاد ایران به‌گفته روحانی با خروج آمریکا از برجام و قرار گرفتن ایران در یک حصر بود. جایی که روحانی فرصت را مناسب دید تا پاسخ کسانی را بدهد که پیش‌بینی‌شان این بود اقتصاد ایران به سمت ونزوئلایی شدن پیش می‌رود. روایت دیروز روحانی از آنچه در ارتباط با نرخ تورم رخ داده این است که اگر کار و تلاشی صورت نمی‌گرفت، ممکن بود اقتصاد ایران به‌گفته او با یک همچون شرایطی (ونزوئلایی شدن) مواجه شود. سوال اینجاست که چرا تورم ایران ونزوئلایی نشده و اقتصاد دچار فروپاشی و قحطی نشده است. روحانی می‌گوید: وقتی وارد سال 98شدیم، تقریباً از اواخر بهار تورم را کنترل کردیم و روند تورم کاهشی شد. تا اواخر سال 98قدم به قدم، در دوازده ‌ماهه تورم نقطه‌ به نقطه شروع به کاهش کرد و یک آرامشی به‌وجود آمد، اما با شیوع کرونا شرایط تغییر کرد.

افشای یک واقعیت ناگفته
نکته مهم در صحبت‌های دیروز روحانی، اشاره او به گزارش رئیس‌کل بانک مرکزی درباره درآمدهای نفتی ایران بود که نشان می‌داد در سال‌های 98 و 99به یک پنجم میانگین 2دهه اخیر کاهش یافته است؛ یعنی حداکثر دلاری که در اختیار بانک مرکزی از محل فروش نفت قرار گرفته، حدود 9میلیارد دلار در سال بوده است. رئیس‌جمهور از این گزارش همتی به‌عنوان یک گزارش مهم یاد و فاش می‌کند که در سال‌های گذشته میانگین درآمد ارزی کشور از محل صادرات نفت بین 45تا 46میلیارد دلار بوده و در سال‌های 98و 99حد متوسط درآمد نفتی یک پنجم شده است.
حسن روحانی از این میزان کاهش درآمدهای نفتی ایران به‌عنوان خالی شدن دست بانک مرکزی یاد می‌کند و می‌افزاید: اینها در واردات و قیمت ارز تأثیر می‌گذارد. بانک مرکزی دست‌اش خالی است که بیاید در سامانه نیما ارز عرضه کرده و یک مقدار قیمت را تعدیل کند. این شرایط، شرایط بسیار عجیب و غریبی بوده و آنهایی که این جنگ را به ما تحمیل کردند، هدفشان فروپاشی اقتصاد ایران بود و الحمدالله موفق نشدند.
به گزارش همشهری، تصویری که فرمانده اقتصاد مقاومتی یعنی حسن روحانی از پشت پرده اقتصاد ایران در سال گذشته ارائه می‌کند، به‌گونه‌ای هشدار درباره آینده است. او به صراحت می‌گوید: ممنوعیت ورود کالاها به کشور به‌دلیل تنگنای ارزی و به‌خاطر شرایط تحریم بوده و در شرایط عادی این کار را هیچ‌وقت نمی‌کردیم؛ هرچند دوران بسیار سختی برای ملت ایران پیش آمد، چون این جنگ، جنگ تحمیلی اقتصادی بود.

اقتصاد با تنش یا بدون آن
روحانی که سابقه فرماندهی و مدیریت در جنگ تحمیلی 8ساله عراق علیه ایران را داراست، دیروز هم روایت دیگری از دشواری‌های جنگ اقتصادی ارائه کرد تا یادآور شود که در این جنگ نوک پیکان حملات، به طرف بانک مرکزی و صنعت نفت بوده و شاید اشاره او به سیاستمداران این باشد که باید تصمیم بگیرند که اقتصاد ایران در وضعیت جنگی باقی بماند یا وارد دوران بدون جنگ شود.
سیگنال روشن رئیس‌جمهوری این است که باید اقتصاد کشور شفاف شود و به جنگ پولشویی و تامین مالی تروریسم برود. او می‌گوید: واقعا چیز عجیبی است و متأسفانه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم در این سال‌ها مبارزه کردیم، اما بلد نبودیم این را تابلو کنیم. روحانی تأکید کرد: بهترین مبارزه را با فساد می‌کنیم، بیشترین مبارزه را با پولشویی و تأمین مالی تروریسم انجام می‌دهیم و وقتی به تابلو می‌رسد که می‌خواهیم به دنیا اعلام کنیم، می‌گوییم نه، اینجا یک خرده خجالت می‌کشیم، این تابلو را پایین بیاوریم تا کسی نفهمد، ما کار خوب را برای خدا می‌کنیم. او می‌افزاید: واقعاً آدم دلش می‌سوزد. 4لایحه‌ای که دولت به مجلس آورد، مجلس تصویب کرد، حتی ایرادات آن در شورای نگهبان هم حل شد، اما بعد در یک جای دیگر گیر افتاد. واقعاً چیز عجیبی است. یک عده‌ای افتخار می‌کنند که امسال آن را تصویب نکردیم و سال بعد تصویب می‌کنیم و در سال جدید افتخار می‌کنند و می‌‌گویند در این دولت تصویب نکردیم. چرا نکردیم؟ ما که از همه در مبارزه با تروریسم مقدم‌تر هستیم. ما با تروریسم در منطقه مبارزه می‌کنیم، در بخش مالی‌اش هم باید مبارزه کنیم، معلوم است.ان‌شاءالله دوستان دیگر را هم با یک زبانی قانع کنیم و با هم منسجم شویم و این مسئله را نهایی کنیم و انجام دهیم.
گفته‌های حسن روحانی در شصتمین مجمع سالانه بانک مرکزی روایتگر یک اختلاف برداشت بنیادین در ارتباط با یک چالش چندین ساله در ارتباط با شکستن حصر مالی ایران و باز گذاشتن دست بانک‌ها و بانک مرکزی است. پیامی روشن به منتقدان و مخالفان که دست از لجاجت بردارند و به‌گفته او دست بانک مرکزی را باز بگذارند. تأکید چندین باره رئیس‌جمهور با این گزاره روشن که؛ بانک مرکزی می‌خواهد با دنیا کار کند. شما وقتی می‌خواهید با دنیا کار کنید، کشورهای غیردوست را نمی‌گویم، کشورهای دوست را می‌گویم، کشورهای دوست وقتی با بانک مرکزی می‌خواهند کار کنند، باید دلشان قرص باشد. باید راحت و مطمئن باشند که مشکلی برایشان پیش نمی‌آید. فردا یک نهاد بین‌المللی یقه‌شان را نمی‌گیرد. افتخار کنند که با بانک مرکزی ایران کار می‌کنند که یک بانک شفاف است.
حالا یک کاری کنیم که دوستان ما هم بترسند که اگر من با شما کار کنم، فردا گرفتار می‌شوم. در گروه ویژه راجع به من چه می‌گویند؟ چرا این کار را بکنیم؟ 

مکث
ایران 1400و اقتصاد در بیم و امید
اقتصاد ایران 1400در وضعیت بیم و امید قرار دارد. تأخیر در تصمیم‌گیری یا بلاتکلیفی می‌تواند راه را بر بی‌ثباتی در اقتصاد و ضربه به معیشت و کسب‌وکارها هموار سازد. روشن است که نرخ تورم در سال آینده دست‌کم تا 36درصد پیش خواهد رفت و اگر دولت نتواند نفت بفروشد و دلارهای آن را مصرف کند، کسری بودجه دولت ممکن است نرخ تورم را از مرز 60درصد هم فراتر ببرد، رشد اندک اقتصادی ایران در 9‌ماه امسال هم بسته به شرایط تحریم‌ها و غلبه بر کرونا دارد و هرگونه نسخه پیچیدن برای اقتصاد بدون درنظر گرفتن واقعیت‌های درون و بیرون اثرگذار بر متغیرهای اقتصادی، تنها باعث انحراف در تصمیم‌گیری و بالارفتن نرخ تورم، رشد ناپایدار اقتصاد و نرخ بیکاری فزاینده و نمایان شدن چهره خشن‌تر فقر خواهد شد. بهار 1400نشان خواهد داد مسیر اقتصاد ایران به سمت تورم بالاتر و رکود خواهد بود یا تورم پایین‌تر و رشد مثبت‌تر. 3انتخاب مهم مسیر آینده اقتصاد را روشن می‌سازد، اراده ارکان سیاستگذاری و تصمیم‌گیری در سطوح کلان برای پایان دادن به بحران ارتباط بین شبکه بانکی و مالی ایران با جهان، سرنوشت گفت‌وگوهای ایران با آمریکا و کشورهای اروپایی در ارتباط با برجام و انتخاب مهم‌تر، رأی مردم در پای صندوق‌های رأی انتخابات ریاست‌جمهوری 4سال آینده. بهار 1400اقتصاد ایران آینده خود را بهتر خواهد دید.