سنگ‌هایی برای پاهای لنگ

مائده امینی ـ روزنامه‌نگار

 سناریوی حقوق و دستمزد دیگر تکراری شده است؛ سناریویی که در آن بارها و بارها معضل اختلاف نرخ افزایش دستمزد با نرخ تورم محوریت قرار گرفته و در نهایت کار به چانه‌زنی فعالان کارگری با کارفرماها رسیده؛ چانه‌زنی‌هایی که عموما به‌علت محدودیت منابع بودجه‌ای برای تحقق درآمدی، راه به جایی نمی‌برد و ترمیم حداقل دستمزد، برای کاهش جمعیتی که زیر خط فقر زندگی می‌کنند، محقق نمی‌شود.بیش از ۴۰درصد از سبد مصرفی گروه‌های کم‌درآمد را خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها تشکیل می‌دهند و از این روست که تورم دورقمی عموما بیش از آنکه توسط دهک‌های پردرآمد جامعه حس شود، سفره دهک‌‌های کم درآمد را کوچک‌تر می‌کند. براساس داده‌های منتشرشده در مرکز آمار ایران، ضریب اهمیت خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در بالاترین دهک درآمدی کشور ۱۷درصد است و ۸۲درصد اهمیت به کالاهای غیرخوراکی و خدمات اختصاص دارد؛  در نتیجه هر گاه قیمت مواد غذایی نسبت به کالاهای غیرخوراکی بیشتر گران شود، فشار تورمی بر قشر کم‌درآمد تخلیه می‌شود.

رفاهی که آب می‌رود...
رفاه خانوار ایرانی در یک دهه گذشته، با کاهش قابل توجهی مواجه شده است، به‌طوری که خانوارهای ایرانی از سال۱۳۹۰ به بعد به‌طور مرتب در میزان کالری دریافتی کاهش داشته‌اند و بیشترین کاهش نیز در سال۱۳۹۷ با ۴ تا ۵درصد کاهش در میزان کالری دریافتی (به‌ترتیب میانگین و میانه کالری دریافتی) رخ داده است. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که این روند در سال 99و 1400 هم ادامه‌دار بوده و خواهد بود چرا که تغییری اساسی در روند تعیین مزد یا سیاست‌های تامین رفاه و معشیت ایجاد نشده است. بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس هم حکایت از آن دارد که چشم‌انداز وضعیت معیشتی خانوارها در سال ۹۹ تحت‌تأثیر ۴ عامل عمده قرار دارد. اولین عامل مورد بررسی، کرونا و بیکاری گسترده در دهک‌های پایین درآمدی است. رکود ناشی از کرونا که با رکود اقتصادی همراه شده، باعث شده تا تعداد زیادی از مشاغل کم‌کیفیت و خوداشتغالی که بیشتر دهک‌های پایین درآمدی به آن مشغول بودند از بین برود. بررسی‌های این پژوهش نشان می‌دهد که تنها در بهار ۹۹ حدود یک و نیم میلیون شغل از بین رفته و این موضوع به‌شدت بر وضعیت معیشت خانوارها اثر‌گذار خواهد بود. زیرا در گروه‌های پایین درآمدی، درآمد حاصل از شغل تنها منبع درآمدی است. بنابراین از این منظر، انتظار بدتر شدن وضعیت معیشتی خانوارها وجود دارد و به‌نظر می‌رسد سال 1400 هم - شاید با شیب ملایم‌تری- از همین قاعده تبیعت کند. بررسی‌های این گزارش نشان می‌دهد درحالی‌که تقریبا درصد خانوارهای دارای شاغل از دهک دوم تا هفتم باهم برابر است، اما درصد افراد تحت پوشش بیمه در سه دهک اول به‌طور معناداری کمتر از سایر دهک‌هاست و این اختلاف برای دهک اول بسیار زیاد است. این موضوع نشان می‌دهد درحالی‌که اصلی‌ترین منبع درآمدی دهک‌های اول، درآمد حاصل از شغل است، اما درصد زیادی از این افراد در مشاغل غیررسمی مشغول هستند که بیشترین کاهش اشتغال و کمترین برخورداری از حمایت را در دوران کرونا داشته‌اند.
دومین عامل مورد بررسی، اثر متفاوت رشد روی وضعیت معیشت خانوار‌هاست. بررسی‌های این مطالعه نشان می‌دهد برای سال آینده تحت سناریو‌های مختلف می‌توان رشد اقتصادی مثبت اندک یا درصورت افزایش درآمدهای نفتی، رشد مثبت قابل‌توجهی از طریق این بخش داشته باشیم با این حال باید توجه داشت که حتی درصورت رشد اقتصادی مثبت قابل‌توجه، نمی‌توان انتظار داشت بهبود قابل‌توجهی در وضعیت معیشت خانوار و به‌خصوص دهک‌های پایین رخ دهد. زیرا این رشد اقتصادی در بخش‌هایی خواهد بود که تأثیر بسزایی بر میزان اشتغال ندارند. رشدی که منجر به افزایش اشتغال شود می‌تواند در درآمد خانوارها مؤثر باشد.
سومین عامل، تورم گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها عنوان شده است. تورم گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در سال۹۹، نسبت به سال۹۸ به مقدار قابل‌توجهی بیشتر است و بنابراین انتظار می‌رود که کاهش در مصرف گروه‌های اصلی غذایی در سال۹۹ بیشتر بوده و در نتیجه وضعیت معیشت خانوارها بدتر شده باشد. اگر قرار باشد نرخ تورم همچنان در مسیر افزایش باشد این سناریو برای سال1400 هم تکرار خواهد شد.
آخرین عامل مورد بررسی، یارانه معیشتی و حمایت‌های کرونایی است. در سال ۹۹، یارانه معیشتی به مجموع یارانه‌ها اضافه شده و برخی حمایت‌های کرونایی نیز صورت گرفته که می‌تواند وضعیت گروه‌های بسیار پایین درآمدی را بهبود بخشد؛گروه‌هایی که تا پیش از کرونا نیز وضعیت درآمدی مناسبی نداشتند و ممکن است حمایت‌های دریافتی برای آنها بیش از درآمدهای قبلی بوده باشد. برخلاف حمایت در بازار کار  که منجر به حمایت کمتری از دهک‌های پایین درآمدی شده، حمایت از خانوار از اصابت به هدف بالاتری برخوردار بوده است.


نیاز به تحول در مکانیسم تعیین‌دستمزد برای بهبود معشیت مردم
حمید حاج اسماعیلی ـ کارشناس  بازار کار

 اگرچه به حداقل حقوق کارگری 39 درصد افزوده شد اما همین رقم افزایشی هم کفایت نمی‌کند همچنان بازهم شکاف بین نرخ تورم و دریافتی کارگران کیفیت زندگی آنها را پایین نگه می‌دارد. مادامی که مکانیسم تعیین دستمزد ما به این شکل است هرگز نمی‌توان امید به بهبود معشیت کارگران داشت؛ خواه این موضوع مربوط به سال 1400باشد خواه به سال‌های بعد. این فرمول‌ها قدیمی و ناکارآمدی آن به همه ما ثابت شده است. از سوی دیگر می‌بینیم که دستمزد واقعی با دستمزدی که در شورای‌عالی کار تصویب می‌شود هم تفاوت دارد و این خود مانع دیگری برای بهبود معشیت مردم به شمار می‌رود. همه اینها یعنی مادامی که در شورای مزد و سیاست‌های آن تحولی رخ ندهد نمی‌توان انتظار بهترشدن کیفیت زندگی دهک‌های کم‌درآمد جامعه را داشت. فراموش نکنیم که اگر آنچه در بودجه برای حمایت معیشتی از مردم درنظر گرفته شده محقق نشود - که به احتمال 50درصد محقق نخواهد شد- زندگی بیش از تصور ما برای عده‌ زیادی از جامعه سخت‌تر- در دهک‌های اول تا چهارم شامل کارمندان و کارگران - خواهد شد. پیش‌بینی من این است که درصورت ادامه این روند، سال 1400 سال بهتری از سال 99 نخواهد بود.

گره‌های معیشتی در زندگی کم‌درآمد‌ها 
هادی ابوی ـ دبیر کل کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران ایران

  سال آینده هم معشیت گروه‌های بسیاری دچار مشکل خواهد شد. سه گروه کارگری، کارفرمایی و دولت هر سه بر یک چیز تفاهم دارند؛ سفره کارگران کوچک شده و هزینه تامین سبد معیشتی مورد نیاز برای یک خانواده کارگری با بعد 3.2نفر - براساس آمار منتشرشده توسط مرکز آمار ایران- نزدیک به هفت میلیون تومان ماهانه است. فکر می‌کنید حقوق کارگری چقدر از این سبد را پوشش دهد؟ این در حالی است که در این محاسبات هزینه تفریح، ‌حمل و نقل، آموزش، فرهنگ و... دیده نشده است. یک کارگر در واقع چقدر درآمد دارد؟ مفهوم این اعداد این است که شکاف بین هزینه‌های واقعی زندگی و میزان دریافت کارگر همچنان در سال بعد هم ادامه خواهد داشت. نمایندگان کارگران امسال بارها و بارها گفته‌اند که دیگر مهم نیست چند درصد حقوق‌ها افزایش پیدا می‌کند بلکه دغدغه اصلی آنها تامین معشیت کارگران و تضمین سفره‌ای امن برای خانواده‌های آنان است. دولت باید کارگران را در پایتخت یارانه‌ها ببیند و از تشکل‌های کارگری و جامعه آماری آنها استفاده کند. یارانه‌هایی که امروز پرداخت می‌شود هیچ کمکی به بهبود شرایط زندگی کارگران نمی‌کند و در سال 1400 هم نخواهد کرد. من بر این باورم که امروز تامین معیشت مردم است که باید در اولویت قرار بگیرد. 

دستمزدها نمی‌توانند تورم را جبران کنند 
علی دهقان کیا ـ رئیس کانون بازنشستگان تامین اجتماعی استان تهران

 در سال99، بیش از 45درصد تورم را تجربه کردیم. همه کالاها به‌طور میانگین 45درصد گران شده‌اند اما در حوزه معشیت مهم‌ترین موضوع مورد بحث، سبد هزینه کالاهای اساسی خانوار است که بیش از 100درصد افزایش را تجربه کرده‌اند. براساس محاسبات ما در سال98، یک خانواده 3.3نفره باید برای تامین غذای خود یک میلیون و 500هزار تومان هزینه می‌کرد. امسال همان عدد به 2میلیون و 500هزار تومان رسیده است. این افزایش یک میلیون تومانی تنها مربوط به کالاهای اساسی و خوراکی است. اگر تورم 1400 قرار باشد مانند 1399 باشد و حتی از مرز 50درصد عبور کند، تصور کنید چقدر هزینه سبد خانوار افزایش پیدا خواهد کرد؟ براساس گزارش مرکز آمار، یک خانواده با همان بعد 3.3نفر نیاز به 6میلیون و 850هزار تومان در ‌ماه برای تامین معیشت خود به شکل استاندارد دارد. این در حالی است که همه می‌دانیم در بازار آزاد و واقعی قیمت‌ کالاها بیش از قیمت ثبت شده آنها در گزارش‌های رسمی مرکز آمار است. به باور من سال1400، سطح رفاه مردم پایین‌تر از سال1399 خواهد بود. بازنشسته‌ها هم ازین قاعده پیروی می‌کنند و حقوق آنها نمی‌تواند تورم احتمالی را - حتی نیمی از آن را - جبران کند. اگر به این نکات توجه نشود، بی‌شک در سال1400 مشکلات بسیاری در معیشت مردم خواهیم داشت و کیفیت زندگی‌ها پایین‌تر خواهد آمد.