نوشیدنی محبوب ایرانی‌ها گران می‌شود

سیده زهرا عباسی- خبر‌نگار

 قُل‌قُل سماور و عطر چای، پای ثابت جلسه‌ و دورهمی‌های ما ایرانی‌هاست؛ در سوز برف و زمستان یا عصر گرم تابستان. یک پژوهش جذاب نشان می‌دهد ایرانی‌ها به روایت آمار، چای را به هر نوشیدنی گرم و سرد دیگری ترجیح می‌دهند؛ البته آن هم یک چای دم‌کردنی و قندپهلو. ایرانی‌ها به ازای هر فنجان قهوه، 9فنجان چای می‌نوشند و بررسی‌ها نشان می‌دهد چای ایرانی در سال‌های اخیر سهم قابل توجهی در سبد مصرف خانوار‌ها پیدا کرده است.
حالا خبر رسیده که قیمت خرید تضمینی برگ سبز چای ایرانی (گیلان و مازندران) با 45درصد افزایش برای چای درجه یک، 6690تومان و برای چای درجه دو 4781تومان تعیین شده است. این افزایش 45درصدی خبر خوشی برای چایکاران بود، اما آیا این افزایش قیمت قرار است به جیب مردم هم فشار آورد؟ آیا پرمصرف‌ترین نوشیدنی بین ایرانی‌ها باز هم گران‌ خواهد شد؟  هم‌اکنون چای خشک ایرانی با کیفیت خوب به ازای هر کیلوگرم 40تا 60هزار تومان به‌دست مصرف‌کننده می‌رسد و پیش‌بینی می‌شود با آغاز برداشت چای از اردیبهشت سال آینده نرخ چای خشک در بازار نیز تا 20درصد افزایش یابد.

رضایت چایکاران از قیمت تضمینی
28هزار هکتار باغ چای در 2استان گیلان و مازندران وجود دارد که از این میزان 21هزار و 500هکتار زیرکشت است و پیش‌بینی‌ می‌شود سال آینده بیش از 135هزار تن برگ سبز چای از آنها برداشت شود. این در حالی است که سال گذشته میزان برگ سبز چای برداشت شده از باغ‌های مازندران و گیلان ۱۲۶هزار و ۷۵۳تن بود. سیر صعودی تولید برگ سبز چای از سال 93آغاز شده و پیش از آن بنا به‌گفته چایکاران و آمار موجود، مساحت باغ چای زیرکشت و همچنین محصول نهایی، روند‌ کاهشی را تجربه می‌کرده است.
یکی از چایکاران لاهیجان به این تجربه تلخ اشاره می‌کند و به همشهری می‌گوید:«در دهه 80باغ‌های چای رها شده‌ بودند و کشاورزان انگیزه‌ای برای کار نداشتند، اما چند سالی است سامان گرفتن سازمان چای و اعلام قیمت خرید تضمینی برگ سبز موجب شده چایکاران به‌کار رغبت پیدا کنند و بسیاری از باغ‌ها احیا شود.» محسن موسی‌پور قیمت خرید تضمینی را در 2سال گذشته بهتر ارزیابی می‌کند و می‌افزاید: «افزایش قیمت خرید امسال و سال گذشته و از سویی تسهیلات و وام‌هایی که به چایکاران داده می‌شود، موجب شده اغلب کشاورزان راضی باشند. قیمت خرید تضمینی کف قیمت است و معمولاً کارخانه‌داران هر کیلوگرم برگ سبز چای را تا 1500تومان بالاتر خریداری می‌کنند.»
او توضیح می‌دهد که در چند سال گذشته باغ‌های چای زیادی احیا شده و قیمت‌ تعیین شده هرچند ممکن است همه هزینه‌های چایکاران را جبران نکند، اما تقریبا همه اصناف ازجمله چایکار، کارخانه‌دار و سازمان چای از آن رضایت دارند. رئیس اداره چای رامسر هم این صحبت‌ها را تأیید می‌کند و معتقد است تسهیلاتی مانند 25میلیون تومان وام با سود 4درصد، 4ساله برای احیای باغ چای، 10میلیون تومان وام هرس، تسهیلات 30ماهه مکانیزاسیون، تسهیلات بهسازی کارخانه چای با سود 7درصد و 4ساله و راه‌اندازی سامانه چایکاران در کنار افزایش نرخ خرید تضمینی، انگیزه خوبی برای چایکاران ایجاد کرده است. اردلان بالابندیان رونق چایکاری را در حدی می‌داند که موجب شده در سال‌های گذشته بسیاری از اهالی مناطق دیگر در رامسر باغ‌ چای اجاره کنند و دیگر خبری از تغییر کاربری باغ‌های زیرکشت و ویلاسازی در آنها نیست.

اختصاص یارانه برای خرید چای
هر هکتار باغ چای به‌صورت میانگین 38میلیون تومان هزینه دارد و از 7تا 10تن برگ سبز می‌دهد. البته این اعداد تقریبی بوده و ممکن است از یک باغ چای با برداشت مکانیزه چند برابر برگ سبز به‌دست آورد. در بهترین حالت اگر یک هکتار باغ چای 10تن برگ سبز بدهد و کارخانه‌دار هر کیلوگرم را 1500تومان بالاتر از نرخ خرید تضمینی خریداری کند، با فرض درجه یک بودن همه محصول 82میلیون تومان و با فرض درجه دو بودن محصول 62میلیون تومان عاید چایکار می‌شود. البته این رقم در شرایطی است که همه محصول درجه یک یا درجه دو باشد که معمولا درصد کمی از برگ سبز چای به‌عنوان محصول درجه یک ارزیابی‌ می‌شود.
نظارت کیفیت برگ سبز چای از سوی کارشناسان سازمان چای انجام می‌شود و در هر کدام از 6برداشت چای (چای در 3چین و در هر چین طی دو برداشت به‌دست می‌آید) اگر کیفیت و لطافت برگ سبز مناسب باشد به‌عنوان برگ سبز درجه یک خریداری می‌شود.
با توجه به این اعداد و ارقام، رئیس سازمان چای کشور معتقد است قیمت تعیین شده برای خرید تضمینی، متناسب با هزینه تولید و بازار تنظیم‌شده است که می‌تواند بخشی از هزینه‌های چایکاران را جبران کند.
حبیب‌ جهان‌ساز در پاسخ به نگرانی‌هایی که از افزایش قیمت چای خشک در بازار وجود دارد به همشهری می‌گوید:«اگر قرار باشد چای خشک کیلویی 30هزار تومان به‌دست مصرف‌کننده برسد قیمت خرید برگ سبز چای باید 2هزار تومان باشد که این نرخ یعنی همان شرایطی که سال‌ها پیش رخ داده بود و کشاورزان به‌دلیل به صرفه نبودن قیمت، باغ‌های چایشان را رها کرده‌ بودند. حالا چند سالی است با منطقی شدن قیمت شاهد احیای باغ‌های چای، توسعه مکانیزاسیون و افزایش تولید هستیم.»
او توضیح می‌دهد که با توجه به سرانه مصرف یک کیلوگرم چای برای هر ایرانی در یک سال، افزایش قیمت چای خشک تا 70هزار تومان بار زیادی روی دوش مصرف‌کننده نمی‌گذارد. جهان‌ساز پیشنهاد می‌دهد دولت برای جبران این افزایش قیمت به جای افزایش سهم خود در خرید تضمینی که ممکن است موجب رانت شود، یارانه خرید چای ایرانی را به مصرف‌کننده اختصاص دهد.

بازار چای نظارت ندارد
براساس مصوبه جدید شورای قیمت‌گذاری و اتخاذ سیاست‌های حمایتی، سهم کارخانه‌ها از کل قیمت خرید تضمینی 75درصد است و همچنین برای صادرات چای داخلی محدودیتی درنظر گرفته نشده. سالانه حدود ۱۲۰هزار تن چای خشک در ایران مصرف می‌شود که سهم ‌باغ‌های چای شمال در تأمین این میزان حدود ۲۷درصد از نیاز کشور است.
یکی از اعضای سندیکای چایکاران کشور میزان تولید، قیمت تعیین شده برای خرید تضمینی و قیمت بازار را به اقتصاد کشور و خانوار وابسته می‌داند و تأکید می‌کند که معمولا قیمت چای خشک در بازار ارتباط زیادی با قیمت خرید تضمینی ندارد و کارخانه‌داران با عوامل مختلفی این قیمت را تعیین می‌کنند.
علی رمضانی به همشهری می‌گوید:‌‌ «قیمت برگ سبز چای یک قیمت ثابت است که هر سال اعلام می‌شود و کارخانه‌داران تا 1500تومان بالاتر از آن به کشاورزان پرداخت می‌کنند، اما از آنجا که فرهنگ خصوصی‌سازی در کشور ما وجود ندارد کارخانه‌داران سلیقه‌ای قیمت‌گذاری می‌کنند. یک برند معروف است و بدترین چای را می‌تواند با قیمت چای درجه یک عرضه کند و از سوی دیگر ممکن است یک چای مرغوب به ناچار با قیمت پایین‌تر عرضه شود.»
او تأکید می‌کند که سندیکا نمی‌تواند به کارخانه‌داران تعیین تکلیف کند که چای خشک را با چه قیمتی به بازار عرضه کنند و عملا نظارتی هم بر این مسئله وجود ندارد.
رمضانی این مشکل را نتیجه نبود فرهنگ خصوصی‌سازی می‌داند و توضیح می‌دهد:‌«اگر بدون نظارت بر بازار، خصوصی‌سازی کامل شود و قیمت برای کارخانه‌دار به‌صرفه نباشد، دیگر چایکار و بوته چای هم نیست.»