کشاورزی در سرزمین همسایه‌ها

مریم سرخوش ـ خبر‌نگار

 سال‌هاست که در استان‌های کشور به غیر از گیلان و غرب مازندران خشکسالی و کم‌آبی امان کشاورزی را بریده است. محدودیت منابع داخلی آب منجر به از دست رفتن مشاغل مرتبط با کشاورزی و چرخش بسیاری از زمین‌داران به سمت کارهای صنعتی و کارگری شده است. سال 92بود که کشت فراسرزمینی در پروژه‌های دولت تعریف شد و کشاورزان برخی استان‌ها ازجمله خراسان رضوی، کرمان، اردبیل، فارس، ایلام، کرمانشاه، همدان، گلستان، اصفهان و آذربایجان‌شرقی و غربی، کشت بسیاری از محصولات آب‌برشان را  از طریق عقد قرارداد با کشورهایی که آب و خاک‌شان را برای کشت‌وکار بین‌المللی اجاره می‌دادند، به صرفه‌تر دیدند. البته با گذشت 2سال بخش عمده‌ای از این طرح‌ها یا روی کاغذ ماند یا در نیمه‌راه با انصراف متقاضیان همراه شد. برخی هم ترجیح دادند که به‌دلیل بوروکراسی‌های اداری، مشکلات واردات، تعرفه‌های بالای گمرکی و هزینه‌های نابرابر تولید، محصولشان را به کشور وارد نکنند و به قیمتی بالاتر در کشورهای دیگر عرضه کنند. حالا با گذشت کمتر از یک‌دهه از مطرح شدن کشت فراسرزمینی به‌نظر می‌رسد برخی استان‌ها ازجمله خراسان رضوی، گیلان و آذربایجان‌شرقی پرونده جدیدی را در این حوزه باز کرده‌اند و به تأکید خودشان درصورت کسب مجوزهای لازم و حذف موانع قبلی، کشت و کار بین‌المللی برخی محصولات ازجمله علوفه، نهاده‌های دامی و چغندرقند و حتی چای را در کشورهای همسایه آغاز خواهند کرد.

کشاورزی در جمهوری آذربایجان
رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌شرقی از اجرای طرح کشت فراسرزمینی در جمهوری آذربایجان خبر می‌دهد و می‌گوید: با توجه به کمبود منابع آبی و زمین مناسب در استان، زمین‌هایی برای کشت در کشور آذربایجان اجاره می‌شود و زیرکشت خواهد رفت. اکبر فتحی تأکید می‌کند: این کشت براساس قراردادهای بین‌المللی و توسط امور بین‌الملل جهادکشاورزی انجام می‌شود و نگرانی از بابت بازگشت محصول به کشور وجود ندارد. رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌شرقی همچنین به تعلیف دام استان در مراتع کشور همسایه اشاره و عنوان می‌کند: دام سبک در منطقه خداآفرین و ورزقان جزو تولیدات سرآمد در دامپروری به‌حساب می‌آید، اما مراتع ما در مناطق عشایرنشین ورزقان فقیر هستند؛ بنابراین باید از مراتع فراسرزمینی استفاده کرد. وی می‌گوید: هم‌اکنون حدود ۸میلیون تن واردات نهاده‌های دامی در کشور داریم، اما با وجود سد خداآفرین به‌عنوان سد مشترک ایران و جمهوری آذربایجان، مشکل آب برای تولید محصولات نهاده‌های دامی مثل سویا و ذرت در اراضی محدوده رودخانه ارس و کشور جمهوری آذربایجان، وجود نخواهد داشت.

کشت چغندرقند در افغانستان 
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی خراسان رضوی هم با بیان اینکه در سال 95حدود 100هکتار از اراضی استان هرات افغانستان به کشت چغندرقند خراسان رضوی اختصاص یافت، می‌گوید: عملکرد این محصول در همان سال 37تن در هر هکتار بود که با تحویل به کارخانه‌های خراسان رضوی تبدیل به شکر شد. غلامحسین ساربان می‌افزاید: هم‌اکنون هم استان‌های هرات و نیمروز پیشنهاد واگذاری 200هزار هکتار زمین حاصلخیز و آب برای کشت فراسرزمینی به ما داده‌اند که می‌تواند بهترین اتفاق برای حوزه کشاورزی خراسان رضوی، جنوبی و سیستان و بلوچستان باشد. این مسئول به فعال بودن 6کارخانه فعال چغندرقند در خراسان رضوی اشاره می‌کند و می‌گوید: با توجه به کاهش سطح زیرکشت چغندر در استان، فعالیت و بهره‌وری این کارخانه‌ها هم کمتر شده و اگر کشت فراسرزمینی این محصول در افغانستان رقم بخورد با توجه به فاصله 150کیلومتری و وجود راه‌آهن خواف -هرات، حمل‌ونقل آسانی هم برای ارسال محصول به داخل کشور وجود خواهد داشت که می‌تواند نیاز بازار داخلی و نیاز کشور افغانستان به شکر را هم تامین کند.

فواید کشت فراسرزمینی برای دامداری و مرغداری‌ها 
همچنین مشاور رئیس سازمان جهادکشاورزی خراسان رضوی در امور تولیدات گیاهی و کشت فراسرزمینی با تأکید بر اینکه برنامه‌های استانی سازمان متناسب با برنامه‌های وزارتخانه پیش می‌رود، می‌گوید:‌ ما به جز برنامه‌های کشوری تعدادی هم تقاضاهای خرد داریم که خواهان کشت فراسرزمینی چغندر و علوفه در افغانستان هستند. مسعود وجدانی‌فر ورود بخش‌های خصوصی به کشت فراسرزمینی را ضروری می‌داند و تأکید می‌کند: ما برای تولید محصولات آب‌بر با محدودیت‌هایی مواجه هستیم و براین اساس برخی تشکل‌ها که درگیر تهیه محصولات هستند باید در این بخش مشارکت بیشتری داشته باشند. تشکل‌های دامداری و مرغداری می‌توانند از این ظرفیت‌ برای تولید علوفه و نهاده‌های دامی خود بهره خوبی ببرند. این مسئول یادآوری می‌کند: نیاز به جو، ذرت، دانه‌های روغنی و... هیچ زمانی کاهش نخواهد یافت و اگر این محصولات را با کشت فراسرزمینی تولید و به کشور وارد کنیم، بسیار به صرفه‌تر از مصرف آب در استان‌هایی است که با کم‌آبی مواجه هستند.

کشت چای ایرانی در خارج 
قاسم رضاییان، مسئول کمیسیون کشاورزی اتاق گیلان نیز با اشاره به امضای تفاهمنامه همکاری اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی این استان با انجمن کشاورزی فراسرزمینی ایران می‌گوید: گیلان تولیدکننده عمده چای کشور با داشتن 90درصد از اراضی کشاورزی است و می‌توان در حوزه‌های خارج از کشور در زمینه صنعت کشت چای ایرانی هم فعالیت‌هایی را آغاز کرد.

انصراف بخش خصوصی از کشت فراسرزمینی
سال 97هم سازمان جهادکشاورزی اردبیل خبر از آغاز فعالیت کشت فراسرزمینی در کشورهای آذربایجان، ارمنستان و قزاقستان داد و همان زمان فعالیت برخی متقاضیان در آذربایجان، ارمنستان و قزاقستان برای کشت دانه‌های روغنی باغبانی، پرورش ماهی و پرورش گوسفند آغاز شد. اما با وجود مشکلات واردات، اختلاف قیمت ارز و تعرفه‌ها، فعالان این حوزه قید واردات محصولاتشان به کشور را زدند. کرمانی‌ها قرار بود کشت محصولاتی ازجمله پسته، کلزا، علوفه، ذرت، گندم، جو و یونجه را در قزاقستان آغاز کنند، اما حاصل آن ورود تعداد محدودی از کشاورزان استان به این حوزه و درنهایت انصراف از ادامه کار بود. سعید برخوری، رئیس جهادکشاورزی جنوب کرمان در این‌باره می‌گوید: در گذشته 2نفر از کشاورزان متقاضی کشت فراسرزمینی بودند و به‌صورت خصوصی اقدام به این کار کردند، اما هم‌اکنون طرحی از سوی سازمان جهادکشاورزی جنوب استان در دستور کار نیست و کشاورزان هم اصراری بر انجام این طرح‌ها ندارند.
در فارس هم 27کشاورز بومی استان اقدام به کشت برنج در 500هکتار از اراضی گرجستان کردند، اما زمان وادارات به‌دلیل نبود هماهنگی و تعرفه‌های بالای گمرکی با چند برابر شدن هزینه‌ها مواجه شدند و در نهایت عطای ادامه کار را به لقایش بخشیدند.

کشت فراسرزمینی در 18کشور
رئیس هیأت‌مدیره انجمن کشت فراسرزمینی با بیان اینکه در این طرح‌ها نباید استان‌ها را به‌صورت مجزا دید، می‌گوید: ما هم‌اکنون از خراسان، کرمان، یزد و بسیاری از شهرهای دیگر سرمایه‌گذارانی داریم که در کشورهای منطقه و اروپا به کشت فراسرزمینی مشغول هستند، اما با توجه به اینکه تاکنون حمایت‌ دولتی از این فعالیت‌ها نشده به آن هدفگذاری اصلی که تامین منابع غذایی کشور با کاهش هزینه‌های واردات است، نرسیده‌ایم.
علی رضوانی‌زاده، با اشاره به اینکه بیش از 47کشور در دنیا پذیرای کشت فراسرزمینی هستند و آب و خاک در اختیار متقاضیان قرار می‌دهند، ادامه می‌دهد:‌ هم‌اکنون تولیدکنندگان ایرانی در 18کشور ازجمله روسیه، قزاقستان، برزیل، اوکراین و... کشت فراسرزمینی انجام می‌دهند، اما نقشه راهی برای این افراد ترسیم نشده است.
این مسئول به تبعات اقدامات مجزای هر استان اشاره می‌کند و می‌گوید: شاهد انسجام و پیگیری در اقدامات استانی نیستیم و درنهایت هم نتایج مطلوبی رقم نمی‌خورد؛ زیرا اگر انسجام، آشنایی به قوانین کشورهای میزبان، مسائل اجرایی و سرمایه‌گذاری و بحث بازار به‌درستی درنظر گرفته نشود، موجب شکست این طرح‌ها خواهد شد.
وی می‌افزاید: اگر قرار است کار حرفه‌ای انجام دهیم باید هدفگذاری در این زمینه انجام شود. سالانه 20میلیون تن واردات محصول کشاورزی داریم و حداقل باید برای 5میلیون هکتار کشت فراسرزمینی هدفگذاری کنیم. ارزش این هدفگذاری را در اقدام کشور عربستان ببینیم. آنها طی 4سال گذشته 15میلیارد دلار در کشورهای میزبان کشت فراسرزمینی، سرمایه‌گذاری کرده‌اند و برای سال 2025با تامین 12محصول کشاورزی، خود را قطب منطقه معرفی خواهند کرد. همین الان هم عربستان تأمین‌کننده روغن خوراکی و گندم در منطقه است. این مسئول درباره اقدام آذربایجان‌شرقی در کشور آذربایجان برای کشت فراسرزمینی هم می‌گوید: با توجه به وسعت این کشور در 500هزار هکتار از اراضی آن می‌توان اقدام به کشاورزی کرد. بهتر است سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی با همکاری اتاق بازرگانی تبریز نقشه راه را ترسیم و از بخش خصوصی برای موفقیت و حصول نتیجه حمایت کند.

 مکث
4محصول در اولویت کشت فراسرزمینی 
مشاور وزیر و مجری طرح کشت فراسرزمینی وزارت جهادکشاورزی با بیان این که کشت فراسرزمینی مدنظر دولت و وزارت، ارتباطی به استان‌ها ندارد، می‌گوید: این حوزه مرتبط با شخصیت‌های حقیقی یا حقوقی است که آماده سرمایه‌‌گذاری در یکی از کشورهای هدف هستند. محسن شاطرزاده با تأکید بر اینکه کشت 4محصول ذرت، سویا، دانه‌های روغنی و جو در اولویت کشت فراسرزمینی قرار دارد، عنوان می‌کند: کشت این محصولات مورد حمایت ماست و خرید تضمینی دارد که جایگزینی برای واردات نهاده‌های دامی خواهد بود؛ مشروط بر اینکه سرمایه‌گذار حداقل 50هزار تن محصول تولید کرده و تحویل بدهد. وی می‌افزاید: بر این اساس، پیشنهاد هر سرمایه‌گذاری مبنی بر کشت هر نوع محصول ازجمله غلات، چغندر و تخم کتان مغایر با مصوبه ما خواهد بود و در اولویت قرار ندارد.