معرفی کتاب
دانش‌های ناروشن
کتاب «دانش‌های ناروشن» نوشته بروس مازلیش با ترجمه علی جوادزاده از سوی نشر اختران منتشر شد. پیش‌تر، خوانندگان ایرانی با کتاب مطرح «سنت روشنفکری در غرب» که مازلیش با همکاری برونوفسکی نوشته است با برخی از دریافت‌های فلسفی او آشنایی یافته‌اند. پیش‌تر نیز جوادزاده یکی از ترجمه‌های کتاب تأثیرگذار «ساختار انقلاب‌های علمی» از توماس کون را منتشر کرده است. به این ترتیب وی نشان می‌دهد که از تبحر لازم در ترجمه چنین آثاری برخوردار است.
مازلیش در آغاز قصد خود از نوشتن این کتاب را بیان می‌کند: «جست‌وجوی وضعیت علوم انسانی، از دستاوردها و امکاناتش». بنابراین، منظور او از دانش‌های ناروشن علوم انسانی است. او در ارتباط با علوم انسانی درپی پاسخ دادن به چنین پرسش‌هایی است: «علوم انسانی مدعی ارائه چگونه دانشی هستند؟ چنان دانشی را تا چه میزان می‌توان «علمی» دانست؟ در چنین زمینه‌ای منظورمان از «علمی بودن چیست؟»
از نظر مازلیش دانش‌های انسانی که اساسا برآمده مدرنیته‌اند، نه صرفا پوزیتیویستی‌اند و نه صرفا هرمنوتیکی بلکه آمیخته‌ای از این دو هستند و باید باشند. وی فصل دوم کتاب را به سنجش اثبات‌گرایی (پوزیتیویسم) و فصل چهارم را به بحث از چیستی هرمنوتیک اختصاص می‌دهد تا سپس در سنجش چیستی علوم انسانی این را مستدل کند که چنین علومی هم پوزیتویستی و هم هرمنوتیکی هستند.
مازلیش بررسی تاریخی پوزیتیویسم در حوزه علم و فلسفه علم را با بررسی نظرات فرانسیس بیکن از قرن هفدهم شروع می‌کند. سپس به آرای بویل در فیزیک می‌پردازد. سپس به آرای فلاسفه، فیزیکدانان و ریاضیدانان عصر روشنگری اشاراتی می‌کند و تبیینی از آرای آگوست کنت که نگرش پوزیتیویستی را در جامعه‌شناسی به‌کار گرفت به‌دست می‌دهد. از نظر او در قرن بیستم تلاش دیگربار برای به‌کارگیری پوزیتیویسم در علوم انسانی در حلقه وین انجام گرفت. وی سپس از این تأمل خود بر تاریخچه پوزیتیویسم در علوم می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد که: «اثبات‌گرایی چیست؟» در ادامه او به سنجش این موضوع می‌پردازد که از پوزیتیویسم چگونه در بررسی و سنجش «گونه انسانی» استفاده شد.
مازلیش پیشینه نگرش هرمنوتیکی را در قرن هفدهم «در پیوند با رشته‌های ویژه‌ای چون الهیات، حقوق و مطالعات ادبی» می‌یابد و می‌نویسد: این دستاورد فریدریش شلایر ماخر بود که هرمنوتیک را با حفظ گوهر مسیحی‌اش، چونان روشی عام با قابلیت اِعمال بر سپهر ذهنی همه بشریت عرضه کرد.» او تداوم نگرش‌های هرمنوتیکی را در سده بیستم در آرای الهیاتی رودولف بولتمان و آرای فلسفی گادامر دنبال می‌کند. او این بحث را در «هرمنوتیک علم امروزین» پیش می‌برد. مازلیش جلوه پیوند پوزیتیویسم و هرمنوتیک در علوم انسانی را در آثار داروین و فروید می‌یابد: داروین که با نظریه تکاملش درپی دریافتی «علمی» یا پوزیتیویستی از انسانی بود و فروید که دریافتی هرمنوتیکی از روان نوع انسان به‌دست می‌دهد.
از نظریه مازلیش دانش‌های انسانی هر گرایشی که داشته باشند درپی کسب آگاهی - باتوجه به تاریخمند‌بودن آگاهی - از تحولاتی‌اند که انسان پشت‌سر گذاشته یا آگاهی از چالش‌هایی است که بشر در پیش‌رو دارد. او در فصل پایانی کتاب به این مسئله که علوم انسانی درپی این آگاهی‌اند می‌پردازد. او نخست این مسئله را مطرح می‌کند که آگاهی انسان از علم برمی‌آید و علم او شامل هم علوم طبیعی و هم علوم انسانی است. در الزام پیوند این دو گونه علم نیز می‌نویسد: «دستاوردهای علم، به‌رغم ناعقلانیت فراگیر بشریت، خارق‌العاده بوده است. این دستاوردها در علوم طبیعی روشن‌اند، اما در زندگی واقعی احتمالا علوم طبیعی همان‌قدر که مسائل را حل کرده‌اند، مسئله هم به‌وجود آورده‌اند. پیشرفت دانش در علوم انسانی هم از اهمیت زیادی برخوردار بوده است؛ با وجود این، این علوم تأثیر محدودی در تغییر موقعیت انسانی داشته است (ازجمله در حل مسائلی که علوم طبیعی به‌بار آورده‌اند).» مازلیش در ارائه تصویری از تاریخ آگاهی انسان در عصر مدرن به آرای هگل، مارکس و فروید اشاره می‌کند. از نظر وی، هگل فیلسوفی بود که «آگاهی به‌مثابه انباشتی تاریخی» را تبیین می‌کند. درمورد مارکس می‌نویسد: «اگر هگل فیلسوف بزرگ آگاهی بود کارل مارکس جامعه‌شناس بزرگ آگاهی بود.» درمورد فروید نیز می‌نویسد: «او روان‌شناس برجسته آگاهی بود که ناخودآگاهی را بدان افزود.» در این تاریخ آگاهی از خود و از جهان خود است که از نظر مازلیش «انسان، بدل به انسانِ چشم‌اندازی گردید. او همه چیز را، ازجمله خودش را از یک چشم‌انداز ویژه خودآگاه می‌بیند. انباشت این چشم‌اندازهاست که آگاهی تاریخی می‌شود. ما جهان و همدیگر و خودمان را در چشم‌انداز دانش‌هایی می‌بینیم که میراث برده‌ایم یا از آگاهی مندرج در فرهنگمان فراگرفته‌ایم. تحول در آگاهی، فرد متفاوتی را خلق می‌کند، یک خودِ تغییریافته که در نسبت با محیط، اعم از طبیعی یا انسانی به شیوه متفاوتی عمل می‌کند.»
کتاب دانش‌های ناروشن در 464صفحه و با قیمت80هزار تومان از سوی نشر اختران منتشر شده است.
در همینه زمینه :
معرفی کتاب
فناوری‌های نوین
