آموزش الفبا زیر سقف‌های کهنه

سارا غضنفری/ خبرنگار
روزهای ابتدایی سال تحصیلی96 با خبر آتش گرفتن یک مدرسه 60 ساله در حوالی خیابان سبلان تهران آغاز شد و به جای آنکه دانش‌آموزان مدرسه طبرسی، سر صف‌های صبحگاه، سرود آغاز‌ ماه مهر را بخوانند، هراسان از آتش، فرار کردند تا مبادا باز یک ساختمان قدیمی این شهر، پلاسکویی دیگر شود و جان‌‌ها را قربانی خود کند. این اتفاق، بهانه تورقِ مثنوی هفتاد من کاغذ پوسیدگی و تاریخ‌گذشتگی مدارس تهران شد تا یادمان نرود که قدمت اکثر مدارس در نقاط مرکزی و اطراف تهران بالای 40سال است و کافی است زلزله کذایی تهران یک روز از راه برسد تا دانش‌آموزان، قربانیان اصلی حادثه باشند. این بار اما همین اتفاق را بهانه کردیم تا از مرکز ثقل پایتخت، رهسپار حاشیه شویم و با بررسی وضعیت مدارس اطراف تهران، مشت را نمونه خروار بگیریم که از ویژگی‌‌های «حومه»، شدت‌یافتگی مسائل و مشکلات است و شاهد این مدعا، مدرسه‌ای 80ساله در شهریار که هنوز دیوارهای کهنه اما رنگ و لعاب‌شده آن صدای «بابا، آب داد» را می‌شنوند. شاید زمانی فرابرسد که ما هم مانند فرانسوی‌ها و انگلیسی‌ها، فرزندان‌مان را راهی مدارسی تاریخی و قدیمی با قدمت صدساله کنیم؛مدارسی که با جدیدترین شیوه‌های تکنولوژی، بازسازی و ایمن شده باشند،اما تا آن زمان حدیث، همان حدیث تکراری جدال وزارتخانه‌ای عریض و طویل و کم بودجه با کهنگی و فرسودگی خانه دوم دانش‌آموزان است.



مدرسه‌ای 80 ساله با رنگ و لعاب ظاهری

مقصد ما، مدرسه‌ای در انتهای یک جاده باریک است که از شهریار جدا می‌شود و به سمت ملارد می‌رود. فرعی یکی از بلوارهای اصلی شهریار را می‌پیچیم و خیابانی ما را از میان باغ‌ها و دشت‌ها می‌گذراند و به مدرسه‌ای می‌برد که در انتهای یکی از روستاهای شهریار است. دیوارها را رنگ زده‌اند ولی انگار از زیر لایه نازک رنگ، خستگی خشت‌های 5سانتی آن باز هم معلوم است. وارد دفتر مدیر که می‌شوید سقفی که طبله و پوسته کرده و رویش را رنگ زده‌‌اند، توی ذوق می‌زند. این همان سقفی است که وقتی با مدیر مدرسه همکلام می‌شوم به آن اشاره می‌کند. می‌‌داند برای تهیه گزارش از مشکلات آموزشی، بافت فرسوده مدرسه و اوضاع دانش‌آموزان آمده‌ایم. مدیر از تاریخ تاسیس مدرسه می‌گوید:« در سال74 این مدرسه تاسیس شده اما ساختمان مدرسه 80 سال پیش ساخته شده است. مدرسه در 2شیفت دخترانه و پسرانه است و 6 پایه کلاس دارد. حدود 94 نفر صبح‌ها در این مدرسه درس می‌خوانند و تعداد دخترها که بعداز ظهر در مدرسه درس می‌خوانند، حدود 120نفر است».

در کنار مدرسه یک ساختمان نظامی هست؛ ساختمانی که حیاطش با مدرسه مشترک است و در میانش دیواری کشیده‌اند و روی دیوار را سیم‌ خاردار پوشانده است. این دیوارکشی باعث شده تا حیاط مدرسه خیلی کوچک به‌نظر بیاید. معلوم است با رنگ و لعاب ظاهر مدرسه زیبا شده؛ ولی دیوار قدیمی نشان می‌دهد ساختمان قدمت دارد. مدیر مدرسه می‌گوید: «شاید همین فرسودگی مدرسه و کوچک بودنش باعث شده است تا اکثر بومی‌‌ها بچه‌هایشان را برای تحصیل به شهریار ببرند،چون معتقدند اتفاقات چشمگیری برای تحصیل بچه‌ها در این مدرسه رخ نخواهد داد. البته ما خودمان امسال مدرسه را رنگ‌آمیزی و روی دیوارها را نقاشی کردیم اما در این مدرسه بیشتر کسانی که تحصیل می‌کنند افغانستانی هستند و حدود 15نفر دانش‌آموز افغان مجوز ثبت‌نام در این مدرسه را گرفتند».

مدیر مدرسه می‌‌گوید: «حداقل تعدادی که مدرسه باید دانش‌آموز داشته باشد تا منحل نشود، حدود 80نفر است».

او  از پنجره، دیوار حیاط را نشان می‌دهد. روی دیوار آهویی کشیده‌اند که دارد در مرغزار از برکه آب می‌خورد. تصویر، پر از رنگ و سبزی است. می‌گوید: «من برای شروع سال تحصیلی جدید سفارش نقاشی برای دیوار حیاط مدرسه داده‌ام تا خرابی زیر دیوار پوشیده شود و بچه‌ها سر ذوق بیایند. حالا فکر می‌کنید نتیجه چه شد؟ فاکتورش را اول برده‌ام، پشتیبانی اداره آموزش و پرورش شهریار تصویب کرده که پرداخت شود. حالا نقاش آمده نمای بیرونی را کمی درست کرده اگرنه برای درست کردن داخل که شدت خرابی از حد گذشته است. وقتی که فاکتور را به پشتیبانی اداره آموزش و پرورش استان بردم، اعلام کردند فعلا بودجه نداریم و بعد از 2‌ماه فقط 2میلیون تومان می‌توانیم پرداخت کنیم. خب شما بگویید من به‌عنوان مدیر مدرسه که آبرو و وجاهتی در روستا دارم باید جلوی یک کارگر نقاش چه کاری انجام دهم؟ مثلا پولش را پرداخت نکنم؟!»

البته در این میان یکی از مسئولان آموزش و پرورش استان تهران می گوید: «شهریار با داشتن حدود 150هزار دانش‌آموز که در حدود 15 الی 16 هزار نفر آنها افغان هستند و 500 واحد آموزشی، موفق عمل کرده است. البته مشکل هم وجود دارد؛ مثلا بحث نیروی انسانی و تراکم دانش‌آموزان مطرح است. سال گذشته در حدود 17هزار ساعت حق‌التدریس داشتیم که امسال دستور دادند باید 7هزار ساعت حق‌التدریس داشته باشیم و ما مجبور شدیم انقباضی عمل کنیم؛ یعنی کلاس‌های 25‌نفره را به 35 نفر تبدیل کنیم».

او می‌گوید: «کلاس‌های استاندارد بین‌المللی 15نفر است و وقتی 35 نفر بشود، حتما تبعات دارد و نیازی به توضیح ندارد و معلم ها هم گله‌مندهستند».




کلاس هایی که نیاز به تخریب دارند

طبق آمار تعداد مدارس فرسوده در تهران کم نیست و هر یک از این مدارس می‌تواند بستری برای بروز حادثه باشد. طبق اعلام محمد تقی نظرپور، معاون عمرانی وزیر و رئیس سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، 8 هزار و 618 کلاس درس در استان تهران نیازمند تخریب و بازسازی هستند. همچنین 14هزار و 527 کلاس درس به مقاوم‌سازی‌ نیاز دارند.



هزار مدرسه فرسوده  در استان تهران

داریوش ورناصری- مدیرکل نوسازی مدارس استان تهران- می‌گوید: «‌بیش از هزار فضای آموزشی در سطح استان تهران وجود دارد که ایمنی لازم را برای دانش‌آموزان ندارد». به گفته او در مجموع فضاهای آموزشی شهر تهران مدرسه‌ای که با طوفان تخریب شود نداریم اما مدارسی هستند که در برابر حوادث از جمله زلزله آسیب‌پذیرند و تعداد این مدارس کم نیست. او می‌گوید: «بیش از هزار فضای آموزشی در سطح استان تهران وجود دارند که ایمنی لازم را برای دانش‌آموزان ندارند و بیش از 50درصد این مدارس در شهر تهران مستقر هستند؛ البته نداشتن ایمنی مناسب بدین معنا نیست که این مدارس به‌زودی تخریب می‌شوند؛ اینها در برابر بارهای ثقلی مانند برف و وزن ساختمان هیچ‌گونه مشکلی ندارند اما در برابر بارهای جانبی مانند زلزله و آتش‌سوزی دچار مشکل می‌شوند».

البته در طول سال‌های گذشته و با همکاری وزارت آموزش و پرورش، خیرین مدرسه‌ساز و مصوبه مجلس، تعداد مدارس فرسوده پایتخت کاهش یافته است. مدیرکل نوسازی مدارس استان تهران می‌گوید:‌ «تعداد مدارس فرسوده تهران در سال 85 بسیار بیشتر بود اما طبق مصوبه مجلس،کار تخریب و بازسازی مدارس فرسوده آغاز شد. همچنین اقدام به مقاوم‌سازی‌ برخی دیگر از مدارس کردیم. مدارسی که هم‌اکنون از فرسودگی آنها صحبت می‌کنیم باقیمانده مدارسی هستند که موفق به نوسازی و مقاوم‌سازی‌ آنها نشده‌ایم». او تاکید می‌کند: «برای تخریب مدارس فرسوده به اعتبار نیاز داریم؛ بدون اعتبار هیچ کاری نمی‌توان انجام داد. بخش عمده‌ای از این اقدام با کمک‌های خیرین انجام می‌شود اما تعداد مدارس فرسوده زیاد است و رسیدگی به آنها در یک یا 2 سال امکان‌پذیر نیست و به بازه زمانی 5تا 10سال نیاز داریم». او با اشاره به اینکه در شهر تهران برای تخریب و بازسازی مدارس فرسوده 900میلیارد تومان نیاز است، گفت: «حدود 400میلیاردتومان نیز برای مقاوم‌سازی‌ مدارس نیاز داریم و در مجموع 1300میلیارد تومان اعتبار برای نوسازی مدارس فرسوده پایتخت نیاز است اما تامین این اعتبار برای دولت و خیرین امکان‌پذیر نیست و با مشارکت خیرین و دولت در هر سال می‌توان بخشی از این اعتبار را تامین و در یک بازه زمانی پنج‌ساله کل آن را ساماندهی کرد».

به گفته مدیرکل نوسازی مدارس استان تهران هم‌اکنون ‌مطالعات اولیه انجام شده و نقشه‌های مقاوم‌سازی و تخریب و بازسازی مدارس آماده شده است و آموزش و پرورش فقط منتظر تامین اعتبار است تا کار را با همکاری و همراهی دولت و خیرین آغاز کند.

اما مدارس فرسوده تهران بیشتر در چه مناطقی جای گرفته‌اند؟ ورناصری در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «در شهر تهران بیشترین مدارس فرسوده در حاشیه جنوبی شهر، شهرری، مناطق مرکزی و مناطق 7، 9، 11، 12، 13و 19 قرار دارند؛ البته این آمار بدین معنی نیست که در مناطق دیگر مدارس فرسوده نداریم اما تعداد آنها بسیار کمتر است».
پیش‌تر عباسعلی باقری - مدیرکل آموزش‌ و پرورش شهر تهران - درباره مدارس فرسوده پایتخت به خبرگزاری تسنیم گفته بود: «700مدرسه شهر تهران با قدمت بالای 40سال در برابر حوادث مقاومت زیادی ندارند و نیازمند تخریب و بازسازی هستند، هم‌اکنون ناچاریم تعدادی از این مدارس را خالی نگه داریم و نمی‌توانیم اجازه ورود دانش‌آموزان را به مدارس بدهیم. 9هزار و 900کلاس درس به تعداد یک هزار مدرسه در تهران نیز 14تا 40سال قدمت دارند و نیازمند مقاوم‌سازی‌ هستند که با اعتبارات جاری و معمولی نمی‌توان برای آنها کاری کرد».
معلم دبیرستانی در منطقه12 تهران که ترجیح می‌دهد نامی از او برده نشود، می‌گوید: «قدمت اکثر مدرسه‌های این اطراف به قبل از انقلاب برمی‌گردد؛یعنی خرجی که برای مدرسه می‌کنند این است که یک قوطی رنگ هرسال روی دیوارها می‌کشند و تمام؛ ولی اصل ماجرا این نیست. با یک رنگ نمی‌توان ترک دیوارها و سقف‌های طبله کرده را پوشاند. از سوی دیگر، سیم‌کشی این مدارس قدیمی است و با یک اتصالی برق می‌توان منتظر فاجعه بود». این معلم بدترین اتفاق را نیز کمبود مدارس می‌داند و می‌گوید: «تعداد کم مدارس به‌خصوص در تهران به چشم می‌خورد؛ مشکلی که باعث تراکم دانش‌آموزان در یک کلاس می‌شود. در حال حاضر در هر کلاس درس در این منطقه حدود 35 تا 40نفر حاضر می‌شوند که از لحاظ استاندارد مشکل دارد».

جلوی دبیرستان پسرانه می‌ایستم تا تعطیل شوند. می‌خواهم درباره وضعیت کلاس‌ها و مدرسه بپرسم. در تهران مدیر اجازه نمی‌دهد با معلم‌ها داخل مدرسه هم کلام شوم و خودش هم درباره شرایط‌شان چیزی نمی‌گوید. ظهر است. پسرها همدیگر را هل می‌دهند، دعوا می‌کنند و می‌آیند.اسمش رضاست. تا می‌خواهد سؤالم را جواب دهد، دوستانش می‌خندانندش. می‌پرسم چند نفر در یک کلاس هستید؟ خندان می‌گوید: «چند نفر باشیم خوب است؟ 45 نفر. 3 تایی سر یک میز می‌نشینیم که خوراک تقلب است». بعد، از خنده ریسه می‌رود. می‌پرسم قدمت مدرسه را می‌دانی؟ این بار او و هم‌کلاسی‌هایش یکصدا جواب می‌دهند 70سال را شیرین دارد، پیرمردی شده برای خودش. باز خنده‌شان را رها می‌کنند. می‌گویم: «توی ذوق‌تان نمی‌زند مدرسه آنقدر قدیمی است؟» این‌بار نمی‌خندد، می‌گوید: «نمی‌دانم. اما خانواده پسرخاله‌ام پولدارند و بالای شهر می‌نشینند. به ما می‌گوید اصلا نیمکت ندارند، هر کدام یک صندلی جدا دارند. دیوارهای مدرسه‌شان هم پوسته نشده. اتاق فیلم هم دارند. اولش دلم می‌خواست به جای پسرخاله‌ام بالای شهر درس بخوانم، اما وقتی رفتم حیاط مدرسه‌شان را دیدم که خیلی کوچک بود و ناظم‌شان اجازه نمی‌داد توی حیاط بدوند به همین مدرسه خودمان راضی هستم. فقط باید دستی به سر و گوش پیرمرد بکشند». باز همگی با همدیگر می‌زنند زیر خنده و راسته کوچه را می‌گیرند و می‌روند.


مدیرکل نوسازی مدارس استان تهران می‌گوید: «‌بیش از هزار فضای آموزشی در سطح استان تهران وجود دارد که ایمنی لازم را برای دانش‌آموزان ندارد». به گفته او در مجموع فضاهای آموزشی شهر تهران مدرسه‌ای که با طوفان تخریب شود نداریم اما مدارسی هستند که در برابر حوادث از جمله زلزله آسیب‌پذیرند و تعداد این مدارس کم نیست



مکث

طرح موضوع مدارس فرسوده در شورای شهر



رسیدگی به شرایط مدارس قدیمی و فرسوده و بازسازی و نوسازی آنها باتوجه به آمارهایی که از سوی وزارت آموزش و پرورش در شهرهای مختلف، ازجمله تهران مطرح شده به یکی اولویت‌های شهری بدل شده است تا آنجا که آبان‌ماه (شانزدهمین جلسه شورای اسلامی شهر تهران) سال گذشته این موضوع به صحن علنی شورای شهر کشیده شد و اعضای شورای شهر به بررسی این موضوع پرداختند و اعلام کردند که در احیای بافت فرسوده شهر تهران بازسازی مدارس نیز باید در اولویت قرار گیرد.

محسن هاشمی  رئیس شورای شهر: «تمام آسیب‌ها و اتفاقاتی که در شهر شاهد آنها هستیم به این دلیل است که به سمت مدیریت یکپارچه شهری نمی‌رویم و در نتیجه مشکلات آموزش و پرورش روزبه‌روز بیشتر می‌شود. این مشکلات مخصوصا از نظر زیرساخت‌ها به‌دلیل نبود مدیریت یکپارچه هر روز افزایش می‌یابد و مشارکت مردم اتفاق نمی‌افتد. این تجربه نبود مدیریت یکپارچه را در زمان مدیریت مترو داشتم، مترو دولتی بود و دیدیم اگر مدیریت آن به شهرداری منتقل نشود، نمی‌تواند توسعه پیدا کند و از نظر منابع دچار مشکل می‌شود، در نتیجه مدیریت مترو از دولت به شهرداری واگذار شد. در آموزش و پرورش هم این اتفاق می‌تواند بیفتد و دولت سیاست کلان داشته باشد اما از نظر اجرا، برعهده نهاد مسئول باشد».

محمد سالاری - عضو شورای شهر - هم در همین رابطه می‌گوید: «مدارس شهر تهران به لحاظ فرسودگی نسبت به کل کشور وضعیت وخیمی دارند و سرانه دانش‌آموزی بغرنج است.

در مواقع بحرانی که شهر ناایمن است با توجه به گسل زلزله و بافت فرسوده‌ای که داریم اماکن آموزشی و بهداشتی، به محل مدیریت بحران تبدیل می‌شوند اما متاسفانه مدارس خود وضعیت بحرانی دارند».

محمود میرلوحی - عضو شورای شهر- می‌گوید: «هزار مدرسه از 4هزار مدرسه در شهر تهران نیاز به بازسازی دارند که با یک حساب سرانگشتی هر یک از این مدارس روزی 2 بار ورود و خروج سرویس مدارس را دارند که این در واقع 8هزار بار شلوغی را در شهر موجب می‌شود. بنابراین ضروری است طرح جامعی که مناسب‌ترین نقطه و مکان‌یابی را برای مدارس انجام می‌دهد،را داشته باشیم. »

بهاره آروین - عضو شورای شهر-هم در این زمینه عقیده دارد: «ایمن‌سازی مدارس در برابر زلزله اهمیت زیادی دارد که در قالب طرح «مدرسه آماده» طی تفاهمنامه‌ای بین شهرداری و آموزش و پرورش بر آن تاکید شده اما متاسفانه تاکنون به‌صورت جدی پیگیری نشده است».