گزارش
قربانیان خاموش کودتا
نظامیان کودتاچی در میانمار سابقه کشتار اقلیت مسلمان روهینگیا را در کارنامه خود دارند
سمانه معظمی ـ روزنامه‌نگار
بــرای مسلمانان روهینگیایی، خبر سقوط دولت آنگ‌سان‌سوچی بعد از کودتای نظامی که چند روز پیش در میانمار روی داد، خبری خوش ولی در عین حال تلخ بود. هیچ گروهی به اندازه روهینگیایی‌ها از رهبر غیرنظامیان میانمار ضربه نخورده است. وقتی سوچی در سال2015 به قدرت رسید، همه فکر می‌کردند که او پا جای پای پدرش، ژنرال آنگ‌سان، سیاستمدار محبوب می‌گذارد و به دهه‌ها رنج این اقلیت مسلمان پایان می‌دهد و بالاخره صلح و حق شهروندی را برایشان به ارمغان می‌آورد. اما برعکس، نظامیان میانمار در مقابل چشمان سوچی در سال2017 با نیت نسلکشی دست به سرکوب گسترده مردم روهینگیا زدند.
در نتیجه این اقدام، حدود یک میلیون روهینگیایی آواره شدند و به کشور همسایه، بنگلادش پناه بردند. سوچی با اینکه سال1991 برنده جایزه نوبل شده بود، اما سال2019 به‌عنوان رئیس دولت میانمار در دادگاه لاهه از این اقدام نظامیان کشورش در مقابل اتهام نسلکشی مسلمانان روهینگیا دفاع کرد. همین نظامیانی که سنگشان را به سینه زد، چند روز پیش، او و دیگر رهبران سیاسی این کشور را از قدرت برکنار کردند.
زخم تازه
روهینگیایی‌ها در دولت سوچی از همه حقوق دمکراتیک مانند رأی‌دادن محروم بودند و حتی در سرشماری سراسری این کشور نیز جمعیت آنها محاسبه نشد. با این حال، انتشار خبر بازداشت او توسط ارتش میانمار خبر خوشحال‌کننده‌ای نبود؛ زیرا ژنرال مین‌آنگ‌هلینگ که اکنون قدرت را در میانمار در دست گرفته، فرمانده نظامیانی بود که سال2017 مردم روهینگیایی را به خاک و خون کشید و آنها را وادار به فرار از کشورشان کرد. به گزارش گاردین، برخی ناظران معتقدند که این زخم عمیق هنوز تازه است و از یادها نرفته است. حالا که او در رأس قدرت است، خیلی از روهینگیایی‌ها جرأت برگشتن به میانمار را ندارند.
پیش از کودتا نیز تلاش‌ها برای برگرداندن مردم روهینگیا به میانمار به‌دلیل اینکه ضمانتی برای تأمین امنیتشان وجود نداشت، راه به جایی نبرده بود. با این حال، هلینگ هفته گذشته در سخنرانی‌اش تأکید کرد که فرایند بازگرداندن روهینگیایی‌ها طبق روال پیش خواهد رفت. البته بسیاری معتقدند این یک وعده توخالی برای راضی‌کردن مجامع بین‌المللی است. برای بیش از یک میلیون پناهجوی روهینگیایی که در کمپ کوکس بازار بنگلادش زندگی می‌کنند، بازگشت به کشوری که اکنون زیرنظر نظامیانی که قبلا آنها را سرکوب کردند اداره می‌شود، چیزی جز کابوس نیست. یکی از مردم روهینگیا که با همسر و فرزندانش در کمپ کوکس بازار زندگی میکند، گفت: «نه نظامیان و نه آنگ‌سان‌سوچی، کاری برای احقاق حقوق ما، تسکین رنج‌های ما و محاکمه کسانی که روهینگیایی‌ها را شکنجه کردند، انجام نداده‌اند. قبلا امیدوار بودیم که در یک فرایند دمکراتیک، عدالت در مورد ما اجرا خواهد شد، اما حالا با پیروزی نظامیان، هیچ آینده روشنی در میانمار در انتظارمان نیست.»
امید بازگشت
با اینکه حس و حال مردم روهینگیا این روزها در کمپ کوکس‌بازار سرشار از خشم و ناامیدی است، برخی پناهجویان هنوز امیدوارند که بتوانند در نهایت به کشورشان برگردند. همزمان با کودتای نظامی میانمار در روزهای گذشته، مأموران مرزی بنگلادش برای جلوگیری از هجوم پناهجویان روهینگیایی به این کشور به حالت آماده‌باش درآمده‌اند. بنگلادش که سال‌هاست با مشکل هجوم پناهجویان روهینگیایی دست‌وپنجه نرم میکند، بارها اعلام کرده که فرایند بازگشت مردم این قوم به میانمار در سال‌جاری عملیاتی می‌شود. نشست‌های مشترک مقام‌های بنگلادش، میانمار و چین، حاکی است که بازگشت روهینگیایی‌ها از اوایل تابستان سال‌جاری میلادی آغاز می‌شود.
ای کی عبدل مومن، وزیر خارجه بنگلادش تأکید کرده که تغییر رژیم در میانمار تغییری در برنامه‌های بازگشت مردم روهینگیا ایجاد نخواهد کرد. او گفته: «ما با دولت میانمار توافق کردیم نه با یک فرد. ما طبق این توافق، فرایند بازگرداندن روهینگیایی‌ها را آغاز می‌کنیم. بنگلادش می‌خواهد که مذاکرات با میانمار برای سرعت گرفتن این فرایند ادامه پیدا کند. بازگشت به میانمار تنها راه‌حل بحران روهینگیاست.»
این در حالی است که دولت بنگلادش در طول ماه‌های گذشته با ساخت کمپ جدید در جزیره‌ای دورافتاده به نام باسان چار، هزاران نفر از مردم روهینگیایی را مجبور به نقل مکان از کوکس بازار به این جزیره در خلیج بنگال کرده است.
آشتی با روهینگیایی‌ها
مردم روهینگیا به‌عنوان اقلیت مسلمان سال‌هاست که از کشورشان که بیشتر مردمش پیرو مذهب بودا هستند، رانده شده‌اند. مردم میانمار تاکنون بارها به طرح دولت این کشور برای بازگرداندن روهینگیایی‌ها به میانمار اعتراض کرده و همواره ملیت این قوم را زیر سؤال برده‌اند. اما کودتای اخیر می‌تواند روزنه امیدی برای پایان دهه‌ها روابط تیره مردم میانمار با قوم روهینگیا باشد. مجله تایم در تحلیلی نوشت که درگیری‌های اخیر موجب تغییر موضع برخی از مردم این کشور نسبت به مسلمانان روهینگیا شده است. آنها به این نتیجه رسیده‌اند که نیروهای نظامی، «دشمن مشترک» هر دو گروه هستند. عده‌ای از مردم میانمار در توییتر از رفتاری که تاکنون با روهینگیایی‌ها داشتند، عذرخواهی و آن را به یک سوء‌تفاهم تعبیر کردند. برخی حتی نوشتند که بدون حمایت نهادهای بین‌المللی، همه مردم میانمار سرنوشتی مانند روهینگیا پیدا می‌کنند. در مقابل، روهینگیایی‌ها نیز سعی کردند در کنار مردم میانمار قرار بگیرند و از جنبش ضدکودتا حمایت کنند. خیلی از آنها در شبکه‌های اجتماعی اعلام کردند که آماده کمک به میانماری‌ها برای پایان‌دادن به تبعیض و ایجاد عدالت هستند. با این حال، برخی کارشناسان به این موضوع خوش‌بین نیستند و معتقدند که شکاف بین مردم میانمار و قوم روهینگیا آنقدر عمیق است که دشمن مشترک هم نمی‌تواند آنها را در کنار هم قرار بدهد.
تجربه نیم قرن آزار
در طول 50سال گذشته هر حکومتی که با کودتا در میانمار به قدرت رسیده، خاطره‌ای جز درد و رنج برای روهینگیایی‌ها به جا نگذاشته است. نخستین کودتای نظامی میانمار به رهبری ژنرال نی‌وین در سال1962 اتفاق افتاد. او سنتِ آزار اقلیت‌های قومی را که 5دهه ادامه داشت، پایه‌گذاری کرد. در دوره رهبری نی‌وین، با اجرای عملیات نظامی «اژدهای بزرگ» در سال1978، مردم روهینگیا از حق شهروندی و سایر حقوق انسانی محروم شدند. هدف این عملیات، بیرون‌راندن این قوم از میانمار بود.
در دومین کودتای نظامی که از سوی ژنرال تان‌شو رهبری شد نیز سیاست‌های تبعیض‌آمیز و خشن علیه روهینگیا ادامه داشت. عملیات نظامی «پاکسازی ملت» موجب تبعید 250هزار نفر از مردم این قوم به بنگلادش در سال1991 شد.
در دولت تین‌سین، رئیس‌جمهور پیشین میانمار، شرایط روهینگیایی‌ها بدتر هم شد. سال2012، 200هزار نفر از ایالت راخین اخراج و به کمپ فرستاده شدند؛ جایی که خیلی از آنها هنوز بدون دسترسی به امکانات اولیه زندگی، سلامت و آموزش زندگی می‌کنند.
محمد رفیق، یک روهینگیایی و فعال اجتماعی ساکن ایرلند می‌گوید: «از سال1962 و نخستین حکومت نظامی در میانمار، هر دولت نظامی یا غیرنظامی که در این کشور بر سر کار آمده، فقط به بدتر‌شدن وضعیت روهینگیا دامن زده است. حکومت جدید به رهبری هلینگ نیز تنها یادآور خاطرات تلخ برای این قوم است. هر زمان که دولت جدید به قدرت رسیده، وعده و امید دروغین به این قوم داده و در نهایت هیچ دستاوردی برای آنها نداشته است.»
در همینه زمینه :
