خسارت‌های سیل چینی

مائده امینی-روزنامه‌نگار

سال99 می‌توانست سال بهتری برای اقتصاد ایران باشد. بعد از پشت سر گذاشتن سال‌های سخت تحریم و تورم، اقتصاددان‌ها پیش‌بینی می‌کردند که رشد اقتصادی امسال صفر یا حتی مثبت باشد؛ چرا که وقت تخلیه نسبی اثر تحریم‌ها رسیده بود. کرونا اما همه معادلات را برهم زد و جای خالی بحران‌های کم‌اثر شده را با بحران‌های تازه‌‌ای پر کرد. درحالی‌که براساس اعلام بانک مرکزی درآمد سرانه کشور در سال۱۳۹۸ نسبت به سال۱۳۹۰ نزدیک به ۳۳درصد کاهش یافته بود و به‌نظر می‌رسید این نرخ در سال‌جاری از شوک تورمی رهایی پیدا کند و به ثبات برسد، شیوع ویروس کرونا در سال‌جاری، اقتصاد کشور را با شوک‌ جدیدی مواجه کرد؛  شوکی که دیگر قرار نبود به درآمدهای نفتی حاصل از صادرات و... وارد شود بلکه دامن اقتصاد خرد، مشاغل حوزه خدمات، کشاورزی و... را گرفت. از سویی پیش از شیوع کرونا، گفتمان حاکم بر اقتصاد کشور، حول محور وصول مالیات برای دستیابی به درآمد پایدار و تقویت مراوده تجاری غیرنفتی با کشورهای همسایه برای بهبود کاهش درآمدهای نفتی می‌گشت که پاندمی کرونا و تأثیرات منفی آن این نقشه را هم نقش بر آب کرد. در کنار همه این آسیب‌ها، افزایش چشمگیر هزینه‌های جاری دولت در بخش بهداشت و درمان و الزام حمایت دولت از دهک‌های کم‌درآمد جامعه هم تبدیل به وزنه‌های سنگینی شدند که موازنه بهبود اقتصاد تحریم‌زده‌ را بیش از حد امکان و تصور به هم بزنند. آخرین گزارش منتشر شده از سوی مرکز بررسی استراتژیک ریاست‌جمهوری نشان می‌دهد که 4میلیون و 838هزار و و 982نفر که در 13رسته شغلی فعالیت می‌کنند و بیش از 20درصد اشتغال کل کشور را تشکیل می‌دهند، از شیوع کووید-19، آسیب‌‌های مستقیم و جدی دیده‌اند. همچنین براساس نظرسنجی‌های صورت گرفته از بخش خصوصی، تولید در زمان شیوع کرونا 65درصد کاهش پیداکرده و 59درصد کسب‌وکارها با کاهش تقاضا مواجه شده‌اند. همچنین 57درصد کارگاه‌ها و فعالیت‌های اقتصادی با مشکل تأمین مواداولیه برخورد کرده‌اند. براساس اعلام مرکز آمار ایران رشد اکثر زیربخش‌های خدمات در 3ماه نخست سال1399 متأثر از شیوع ویروس کرونا منفی شده است. البته براساس آخرین شواهد از عملکرد اقتصاد در 6‌ماه اول سال‌جاری و روندهای قابل تحلیل تا پایان سال، به‌نظر می‌رسد روند تخریب متوقف شده و 0.5درصد رشد اقتصادی را تجربه کنیم. همچنین رشد اقتصادی بدون نفت 0.8درصد، رشد کشاورزی 2.1درصد، رشد نفت -1.6درصد، رشد صنعت 6.4درصد، رشد آب، برق و گاز 4.2درصد، رشد بخش ساختمان -14.6درصد و رشد بخش خدمات صفر درصد؛ برآوردی است که مرکز آمار ایران برای پایان سال‌جاری داشته است.

مشاغل ورزشی  
 بیش از ۱۵۰ میلیارد تومان
مراکز ورزشی، استخرها، اسپاها و... از نخستین مشاغلی بودند که با شیوع ویروس کرونا تعطیل شدند. بر اساس آمارهای منتشر شده از مرکز بررسی استراتژیک ریاست‌جمهوری، در زمان شیوع ویروس کرونا، این مراکز ماهانه حدود 25میلیون تومان خسارت می‌خورند که مجموع خسارت تقریبی ناشی از شیوع ویروس کرونا به مدت ۶‌ماه در حوزه‌های مرتبط با جوانان ۱۱۰میلیارد تومان برآورد می‌شود که با تخمین منطقی این خسارت تا پایان آذرماه به بیش از ۱۵۰میلیارد تومان رسیده است.

کشاورزی و امنیت غذایی
 بیش از ۱۱هزار میلیارد تومان
 بررسی شواهد آماری نشان‌دهنده اثرگذاری 7.8درصدی شیوع ویروس در بخش مصرف حوزه کشاورزی و ۱۰ درصدی در بخش صادرات کشاورزی، در ‌ماه اسفند۱۳۹۸ است و درنتیجه میزان حداقل خسارت ناشی از این بحران در‌ماه اسفند۱۳۹۸ در حدود 3.250میلیارد تومان در بخش مصرف و 700میلیارد تومان در بخش صادرات تخمین زده می‌شود. تداوم شیوع ویروس کرونا در ماه‌های فروردین و اردیبهشت۱۳۹۹ توانسته است دامنه خسارت‌ها را به‌صورت تصاعدی گسترش دهد. همه‌گیری ویروس کرونا سبب افت قابل‌توجه میزان صادرات محصولات کشاورزی ایران شده است. درآمد کشاورزان به‌طور متوسط ۷/۸‌درصد کاهش پیداکرده است و همچنین با توجه به کنترل و محدودیت‌های اعمال‌شده در مبادی گمرکات ایران، تجارت در بخش کشاورزی نیز با 10درصد زیان مواجه شده است. مجموع خسارت وارد شده بر بخش کشاورزی حدود ۱۱، ۵هزار میلیارد تومان گزارش شده است.

تجارت خارجی
۱۶‌میلیارد دلار
 تجارت‌ خارجی ایران در سال ۲۰۲۰ با کاهش ۱۶ میلیاردی به حدود ۷۰ میلیارد دلار رسیده است. صادرات نفت ایران با توجه به تحریم‌ها و همه‌گیری ویروس کرونا به‌سختی آن‌هم در حجم بسیار اندک صورت پذیرفته است. از حجم ارزش تجارت ۸۵میلیارد دلاری کشور در سال۱۳۹۸، میزان واردات و صادرات کشور به‌ترتیب ۴۳/۷ و ۴۱/۳ میلیارد دلار اعلام شده که با توجه به شیوع ویروس کرونا، پیش‌بینی می‌شود حداکثر صادرات کشور در سال۱۳۹۹ به ۳۰میلیارد دلار برسد. این موضوع در حالی است که حداقل نیاز ارز وارداتی حدود ۳۵ میلیارد دلار برآورد شده است. با این فرض که حتی اگر ارز مورد نیاز کالاهای اساسی کشور ثابت بماند بیشترین کسری ارز به حوزه تولید اصابت خواهد کرد چراکه براساس آمار موجود بیش از ۸۰ درصد از واردات کشور را کالاهای سرمایه‌ای، واسطه‌ای، قطعات و مواداولیه تشکیل می‌دهند.

فرهنگ و گردشگری
 بیش از 9هزار میلیارد تومان
درآمدهای ازدست‌رفته در بعضی حوزه‌ها، مثل خدمات، ‌گردشگری یا فرهنگ و هنر هرگز جبران نمی‌شود. براساس گزارش وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی درآمدهای ارزی ناشی از ورود گردشگران در سال۱۳۹۹ در معرض خطر جدی قرار گرفته است و فعالان بخش گردشگری با کاهش ۸۰درصدی فروش خود مواجه شده‌اند. از سوی دیگر، استمرار وضعیت بحرانی همه‌گیری کرونا و تعطیلی‌‌های سراسری مراکز فرهنگی، هنری و رسانه‌ای و همچنین توقف رویدادهای متنوع ملی و بین‌المللی بخش فرهنگ، هنر و رسانه طی ۶‌ماه اول سال‌جاری، خسارات بسیاری را بر کسب‌وکارها و فعالان اقتصادی بخش وارد آورد.
در فرایند ثبت اطلاعات فعالان اقتصادی آسیب‌دیده برای ارائه به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، ۱۸۶هزار نفر فعال آسیب‌دیده، شناسایی و میزان خسارت وارد شده بر سه رسته اصلی فعالیت‌های اقتصادی فرهنگی، هنری و رسانه‌‌ای بر مبنای اطلاعات دریافتی تا پایان شهریور‌ماه۹۹، حدود 3هزار میلیارد تومان و با تخمین منطقی تا پایان آذرماه بیش از ۴هزار میلیارد تومان برآورد شده است. زیان وارد شده به حوزه‌های فرهنگی، رسانه‌ای و هنری بیش از 5هزار هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.

صنعت بیمه
 بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان
صنعت بیمه همواره با کندی تغییر را پذیرفته است. این صنعت شاید از معدود صنایعی بود که می‌توانست در روزگار کرونا از آسیب‌های ویروس چینی در امان بماند یا حتی به افزایش درآمد دست پیدا کند اما روی کاغذ می‌بینیم که آنچه انتظار می‌رود، این بار هم رقم نخورده است. تعدیل نیروی کار موجود، افزایش تعداد ترک کارهای اعلام‌شده از سوی کارفرمایان مشمول قانون تأمین اجتماعی، کاهش تولید و نبود‌امکان جذب نیروی کار جدید در کارگاه‌ها تنها در اسفندماه سال۱۳۹۸، فروردین، اردیبهشت و خردادماه سال‌جاری به‌ترتیب هزار و 500، 3هزار، 2هزار و 900و 2هزار و 500میلیارد تومان منابع حق بیمه را کاهش داده است. همچنین توقف و کاهش بخش عمده انجام بازرسی دفاتر قانونی اشخاص حقوقی در ماه‌های اسفند ۱۳۹۸ و فروردین و اردیبهشت‌ماه سال‌جاری بیش از هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی به همراه داشته است. علاوه بر اینها در سال۱۳۹۸ بیش از ۹۵۰ هزار نفر از رانندگان حمل‌ونقل درون و برون‌شهری با پرداخت ۱۳/۷درصد حق بیمه سهم خود، از ۱۳/۵درصد سهم هدفمند‌سازی‌ یارانه‌ها برخوردار بوده‌اند که با توجه به وضعیت جاری، مبلغ امهال حق بیمه سهم راننده در 2ماه اول سال۱۳۹۹ بابت هر ماه بیش از ۳۰۰میلیارد تومان است. مجموع خسارت‌ در بخش‌های مختلف این صنعت در نهایت یک زیان بیش از 10هزار میلیارد تومانی را رقم می‌زند.

 شرکت‌های دانش بنیان و استارت‌آپ‌ها
 بیش از هزار میلیارد تومان
در روزگار کرونا، براساس برآوردهای انجام‌شده بسیاری از استارت‌آپ‌های فعال در حوزه پلتفرم‌های اینترنتی با مشکلات عدیده‌ای نظیر کاهش فروش‌، تعدیل کارکنان و مواردی از این دست رو‌به‌رو شده‌اند. استارت‌آپ‌های حوزه گردشگری با کاهش ۸۰درصد فروش‌، استارت‌آپ‌های اطلاع‌رسانی خدمات تفریحی و فرهنگی مانند رزرو و فروش بلیت یا پلت‌فرم‌های تخفیف گروهی به‌طور متوسط با کاهش ۸۵ درصدی فروش و استارت‌آپ‌های حوزه جابه‌جایی اینترنتی بار و مسافر با کاهش بیش از ۲۰‌درصدی تعداد سفر مواجه بوده‌اند. براساس آخرین آمار موجود در معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور و صندوق نوآوری و شکوفایی وبا توجه به میزان تسهیلات پرداخت شده، برآورد می‌شود بیش از هزار میلیارد تومان به این حوزه خسارت وارد شده است که البته میزان افت فروش شرکت‌های دانش‌بنیان هم باید به این آمار اضافه شود که متأسفانه هنوز آمار دقیقی از آن توسط هیچ‌کدام از مراجع رسمی کشور اعلام نشده است.

آموزش و پرورش
 بیش از ۸۷۰ میلیارد تومان
خسارت‌هایی که به آموزش کشور وارد شده است غیرقابل بیان با اعدادند؛ چرا که بخش عمده‌ای از این خسارت از جنس معنوی بوده و غیرقابل جبرانند. در بعد کمی شاهد تحمیل هزینه‌های اضافی ازجمله خرید مواد ضدعفونی‌کننده، افزایش هزینه اینترنت، کاهش درآمدهای اختصاص و عمومی‌، افزایش نرخ بازماندگان از تحصیل خواهیم بود و در بعد کیفی بر کیفیت یادگیری‌، فعالیت‌های ورزشی و بدنی‌، تعاملات اجتماعی کودکان، محدود شدن نظارت و بازرسی، تضعیف اهداف آموزشی اثرگذار خواهد بود. خسارت وارد بر این بخش را پایگاه اطلاع‌رسانی پایش آثار اقتصادی کرونا، حدود ۸۷۵میلیارد تومان برآورد کرده است.

حمل‌ونقل
 بیش از 9هزار میلیارد تومان
بررسی آمار عملکردی وزارت راه و شهرسازی نشان می‌دهد میزان کل خسارت وارد شده بر حوزه‌های مختلف حمل‌ونقل کشور، از دوران شیوع ویروس کرونا (اسفند ۱۳۹۸ تا مرداد۱۳۹۹)، 4.5هزار میلیارد تومان بوده است که سهم قابل توجهی از این خسارت (90درصد) مربوط به بخش هوایی و ریلی است. این خسارت را پایگاه اطلاع‌رسانی پایش آثار اقتصادی کرونا، تا پایان آذرماه حدودا ۹ هزار میلیارد تومان برآورد کرده است.