کرونا توی سالن نمایش نشسته بود!

شهرام خرازی‌ها- منتقد

امسال کرونا مهمان ناخوانده جشنواره تئاتر فجر است. او همراه با تماشاگران حتی قبل از آنها، وارد سالن می‌شود و به تماشای نمایش‌ها می‌نشیند. کرونا تماشاگر بسیار خوبی است چون نه با بغل‌دستی‌اش حرف می‌زند، نه چیزی می‌خورد، نه وسط اجرا، سالن را با صدای تق‌تق کفش‌های پاشنه بلندش ترک می‌کند، نه روی صندلی کس دیگری می‌نشیند، نه نور موبایلش مزاحم دید دیگران می‌شود، نه از صحنه عکس می‌گیرد، نه لایو می‌گذارد، نه برای ورود به سالن با مسئول کنترل بلیت چانه می‌زند، نه وقتی چراغ‌ها خاموش شدند، ماسکش را برمی‌دارد و با نشستن روی صندلی خالی ضربدر خورده و نشانه‌گذاری شده، فاصله اجتماعی را نقض می‌کند، نه در پایان اجرا با عوامل نمایش عکس یادگاری می‌گیرد و... خلاصه تماشاگر بسیار فهیم، منظم و عالی‌قدری است که بی‌سر و صدا می‌آید و بدون مختل کردن نظم سالن، در سکوت کامل نمایش‌ها را می‌بیند و از تماشای‌شان لذت می‌برد؛ تنها ایرادش این است که خودش و دوستانش نصف صندلی‌های سالن را اشغال می‌کنند و امکان تماشای نمایش در سالن را از برخی دوستداران تئاتر می‌گیرند. البته کرونا مدعی است که با این کار امکان تماشای نمایش‌ها را به‌صورت مجازی برای عده بیشتری فراهم آورده و تئاتر را به داخل خانه‌های مردم برده است و سیاستگذاران را متوجه این نکته کرده که در شرایط بحرانی می‌توان جشنواره را به شیوه‌های دیگری برگزار کرد و فضای مجازی بیش از آنچه فکرش را می‌کنند، می‌تواند به گسترش، توسعه و فراگیری هنر تئاتر کمک کند؛ پربیراه هم نمی‌گوید. هر چند خیلی از مشتاقان تئاتر بر این اعتقادند که نمایش را باید در سالن دید و تئاتر فیلمبرداری شده اصلا تئاتر نیست بلکه فیلم است و حس و حال اجرای زنده را به تماشاگر منتقل نمی‌کند.

نمایش که تمام می‌شود همه مهمان‌ها از سالن خارج می‌شوند اما کرونا همان‌جا محکم سرجایش می‌نشیند و منتظر اجرای بعدی می‌ماند، غافل از آنکه صاحبخانه نمی‌خواهدش و با کلی سمپاش و اسپری به جانش خواهد افتاد تا هر طور شده قبل از شروع نمایش بعدی او را بیرون کند. با آمدن سمپاش‌ها، کرونا بساطش را جمع می‌کند و می‌رود اما با شروع سانس بعد، دوباره دست در دست دیگر تماشاگران، آن هم بدون بلیت، به داخل سالن می‌آید و نصف صندلی‌ها را به اشغال خود در می‌آورد و این چرخه همینطور ادامه پیدا می‌کند. کرونا با حضور ساکت و مرموزش نه‌تنها فرم برگزاری جشنواره تئاتر فجر امسال و آداب تماشای نمایش، بلکه شیوه‌های اجرای روی صحنه را نیز تغییر داده است. کرو‌نا باعث شده کم‌تجربه‌تر‌ها بیش از پیش، متوجه اهمیت ماسک به‌عنوان یک ابزار نمایشی که ریشه در تئاتر یونان باستان دارد، بشوند و حتی از آن در نمایش خود استفاده ساختاری کنند (مثل نمایش «خواهرم منم ایسمنه» که گروه همسرایانش همگی ماسک بر چهره داشتند و ماسک‌ها جلوه حماسی نمایش را چند برابر کرده بود). هر چند به «تئاتر ماسک» به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین و جذاب‌ترین فرم‌های نمایشی در تئاتر ایران توجه چندانی نشده اما به واسطه حضور سنگین و دیرپای کرونا، نشانه‌هایی از این فرم نمایشی در اجراهای‌های جشنواره امسال به چشم می‌خورد که به بهتر شدن کلیت کار انجامیده، حتی نمایش‌ها را جذاب‌تر کرده است.
کرونا حتی میزانسن نمایش‌ها را تغییر داده است. تماس‌های نزدیک، چشم در چشم دوختن پارتنرها، نگاه‌های رخ به رخ و بازی‌های نفس به نفس بازیگران کمتر شده و آدم‌های روی صحنه تا جایی که ممکن است از هم فاصله می‌گیرند. در نمایش «کمدی زا» دیدم که یکی از بازیگران حین اجرا، روی صحنه و در مقابل چشم تماشاگران، دست‌هایش را بدون کارکرد دراماتیک، با استفاده از اسپری ضدعفونی کرد، این کار خیلی خوب بود چون بی‌آن که به روند اجرای نمایش خدشه‌ای وارد شود، یک‌طور فرهنگسازی از طریق رسانه و هنر تئاتر صورت می‌گرفت و به تماشاگر به‌طور غیرمستقیم یاد داده می‌شد که در هر شرایطی باید رودربایستی را کنار بگذارد و به فکر سلامتش باشد. اینک به واسطه حضور کرونا بیش از پیش دریافته‌ایم که برای خرید بلیت نمایش نیاز به مراجعه حضوری نداریم، نیاز به پرینت گرفتن از بلیت نداریم، نیاز به تجدید کردن بلیت اینترنتی در گیشه نداریم، نیاز به راه دادن انبوه تماشاگران بیش از ظرفیت به داخل سالن نداریم و نباید با پر شدن صندلی‌ها، تماشاگران ‌بدون صندلی را روی زمین و پله بنشانیم.
کرونا خیلی چیزها را به ما یاد داد. امیدوارم وقتی واکسیناسیون عمومی به خیر و خوشی انجام شد و کرونا عقب نشست، آموزه‌ها و تجربه‌های‌مان را به باد فراموشی نسپاریم و دوباره به نقطه صفر برنگردیم. ویروس‌های دیگری در راهند و فرشته مرگ همچنان در سالن نمایش روی صندلی‌اش نشسته است.