سینما علیه مردم

علی مصلح- منتقد

جشنواره تقریبا تمام شده و آنچه از این دوره بی یال و دم اشکم به یاد می‌ماند، حذف «فردیت» است. این لزوما انتخاب هیات داوران/انتخاب نیست. این خروجی چهل سال سیستم ممیزی سینماست که حالا در آستانه ورود به قرن جدید باعث شده در فیلم‌ها نه چیزی از قهرمان باقی بماند و نه ضدقهرمان. آنچه در فیلم‌های منتخب جشنواره امسال دیدیم، اغلب نمایندگان توده‌ای بی‌شکل با عنوان «مردم» بودند که اسیر انفعال، ترس، جهل، فقر، خرافات و... شده‌اند و عزت نفس و بلندنظری خود را از دست داده‌اند. این مردم که سینمای ایران تصویرش می‌کند، همدلی برنمی‌انگیزد. برعکس، نفرت‌انگیز یا رقت‌بار است و جای «بدمن» را در برخی فیلم‌ها گرفته. این مردم در این فیلم‌ها دست به دست هم می‌دهند و شخصیت‌های اصلی را تباه می‌کنند. مدیران هم راضی‌اند که کسی به نمایندگی از این توده بی‌شکل و بی‌هویت برایشان نامه نمی‌زند و احضارشان نمی‌کند و صندلی مدیریت را از زیرشان نمی‌کشد.
اما فقط سانسور نیست که این بلا را سر سینما آورده. سینماگران هم دیگر خود را وامدار و وابسته به مردم نمی‌دانند. اساسا معادلات طوری رقم خورده که دیگر تماشاگران (به عنوان سفارش دهنده واقعی فیلم) اهمیتی ندارند. در سینمای ایران دیگر کمتر کسی برای تماشاگر فیلم می‌سازد. جریان سرمایه و سفارش یا از نهادها و ارگان‌ها می‌آید یا از سرمایه‌گذاران ناشناخته‌ای که منشأ و ماهیت سرمایه‌شان مشکوک است. پس نباید از دیدن این گرایش ضدمردمی در فیلم‌ها تعجب کنیم. شیوع کرونا این پرده را کاملا کنار زد؛ اکرانی در کار نیست ولی تولید ادامه دارد. تولید به چه دلیل و برای چه کسانی؟ قطعا برای مردم نیست. اما بودجه‌ها همچنان می‌رسند و قراردادها امضا می‌شوند و فاکتورهای هزینه پر می‌شوند و وقتی داوری تماشاگر در کار نیست که حکم به موفقیت یا شکست دهد، وضعیت همین است که می‌بینیم.
گرایش جدید در سینما که برای فرار از سانسور، مردم و جامعه را مقصر تصویر می‌کند و رگ حیاتش را به بودجه دولتی و سرمایه مشکوک گره می‌زند، خطرناک است. جشنواره رو به پایان است و چند هفته دیگر سال ۱۴۰۰ از راه می‌رسد. جشنواره فیلم فجر دیگر داعیه ندارد که آینه تمام‌نمای سینمای ایران است، اما این آینه رنگ و رو رفته و ترک خورده در آستانه چهل سالگی تصویر ترسناکی مقابل چشم ما گذاشته که باید از آن بهراسیم. تصویری که کابوس‌وار و ناخوشایند است. تصویری که در جشنواره فجر سی و نهم رسما رونمایی شد: سینما علیه مردم!