مرگ جمعی مرجان‌ها در آب‌های جنوب

زهرا رفیعی- خبرنگار

آبسنگ‌های مرجانی به‌ویژه شاخ گوزنی در دریای عمان و خلیج چابهار که روزگاری وضعیت بهتری داشتند حدود ۹۰درصد دچار سفیدشدگی شده‌اند.
داوود میرشکار، مدیرکل دفتر حفاظت از زیست بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست با اعلام این آمار می‌گوید: افزایش دمای کره زمین، افزایش دمای خلیج‌فارس را به‌دنبال دارد. این مسئله سبب سفیدشدگی آبسنگ‌های مرجانی شده و حتی حدود 90درصد آبسنگ‌های مرجانی به‌ویژه شاخ گوزنی دریای عمان و خلیج چابهار که وضعیت بهتری داشتند نیز دچار سفیدشدگی شدند. در جزایر خارک، خارکو و نایبند نیز سفیدشدگی آبسنگ‌های مرجانی مشاهده می‌شود.
مرجان‌ها به‌دلیل نقشی که برای زادآوری و محل زیست آبزیان ایفا می‌کنند، به‌عنوان یک اکوسیستم زنده حائز اهمیت بسیار هستند. حمیدرضا بارگاهی، اکوبیولوژیست دریایی درباره وضعیت آبسنگ‌های مرجانی می‌گوید: در سال2017 پدیده سفیدشدگی آبسنگ‌های مرجانی در خلیج‌فارس و دریای عمان رخ داد که در 80سال پیش از آن بی‌سابقه بود و دمای زیر آب نیز از 34درجه به 35.5درجه رسید.
پایداری شاخص «گرما در یک هفته» به‌مدت 4هفته، در سال2017 باعث شد کل مرجان‌های موجود در آب‌های خلیج‌فارس و دریای عمان نابود شوند. سفیدشدگی آبسنگ‌های مرجانی، در سواحل کم‌عمق دریای عمان، چابهار، جزایر، لارک، قشم، هرمز، هنگام، کیش، هندورابی، خارک، خارکو و فارسی بروز پیدا کرد. در جزایر فارور و بنی فارور، ابوموسی، تنب کوچک و بزرگ که عمق بیشتری دارند، اما شدت این پدیده کمتر بود. با این حال تمام مرجان‌هایی که در عمق 2تا 8متر رشد کرده بودند از شاخ گوزنی تا توده‌ای و با شاخه‌های کوچک‌تر به کلی از بین رفتند.
سفیدشدگی مرجان‌ها فقط محدود به ایران نمی‌شود و در سواحل سایر کشورها از مالدیو، تایلند، اندونزی، هند تا سواحل ژاپن و استرالیا و در دیگر سوی کره زمین در جزایر کارائیب تا هاوایی نیز رخ داده است.
حمیدرضا بارگاهی، اکوبیولوژیست دریایی با اشاره به گزارش سازمان ملل از مرگ مرجان‌ها می‌گوید: مرجان‌ها پایه ایجاد حیات هستند و حیات گونه‌های همزیست مثل جلبک، باکتری تا زنجیره‌های بالاتر مثل انواع پلانگتون‌ها، بنتوزها، گونه‌های کف‌زی، سخت پوستان، ماهی‌ها و... در مناطق دریایی‌ وابسته به زنده ماندن مرجان‌ها است؛ بنابراین زمانی که مرجان‌ها از بین بروند تا مدتی، ساختار توپوگرافی صخره‌های مرجانی، مثل پناهگاه عمل می‌کند، ولی از آنجا که حیات در این مناطق از بین رفته است، زنجیره‌های حیات هم از هم پاشیده می‌شوند و به‌تدریج بنتوزها از بین می‌روند، جلبک‌ها را هم ماهی‌ها می‌خورند و بعد موجودات همزیست به مرور از بین می‌روند و در نهایت اکوسیستم دریایی از هم می‌پاشد. این فروپاشی در نهایت به از بین رفتن تنوع زیستی منجر می‌شود.
در زیستگاه‌های دریایی نظمی وجود دارد که به تنوع گونه‌ای تعادل می‌دهد و حمیدرضا بارگاهی نیز با اشاره به اینکه کاهش تنوع زیستی، کاهش تراکم آبزیان را به همراه دارد، می‌گوید: برخی از گونه‌ها که در داخل و اطراف مرجان‌ها زندگی می‌کنند با سفید شدن مرجان‌ها به کلی نابود می‌شوند و دسته دوم از گونه‌ها که برای زادآوری، سپری کردن دوران نوزادی و تغذیه به مرجان‌ها وابسته هستند با مرگ مرجان‌ها بی‌پناه شده و در نتیجه تراکم آبزیان در منطقه کم می‌شود. او می‌گوید: حدود 8تا 10سال طول می‌کشد تا جمعیت و تنوع ماهی‌ها به تعادل اولیه بازگردد. مرجان‌ها هم به همین مدت برای بازیابی و رشد مجدد نیاز دارند و این در شرایطی است که گرمایش جهانی دوباره باعث نابودی مرجان‌های جدید نشود.
مرجان‌ها برای تکثیر به جایگاهی برای پرورش نیاز دارند و برخی ساحل نشینان که ارتزاقشان به تنوع و تراکم بالای آبزیان وابسته است برای ایجاد این جایگاه از حلقه‌های لاستیک فرسوده، بشکه‌های فلزی و شناورهای کهنه استفاده می‌کنند. درحالی‌که به اعتقاد اکوبیولوژیست‌های دریایی، این کار باید به شکل استاندارد صورت بگیرد و در غیراین صورت، باعث افزایش مواد آلاینده و میکرو پلاستیک‌ها در دریا می‌شود. هم‌اکنون کشورهای عمان، قطر، امارات زیستگاه‌های مصنوعی برای مرجان‌ها ایجاد کرده‌اند، ولی سازمان شیلات ایران به‌دلیل کمبود اعتبار این برنامه را به کندی پیش می‌برد.
گرمایش جهانی اصلی‌ترین عامل نابودی مرجان‌ها است. ولی آلودگی‌های صنعتی و شهری، فعالیت‌های اکتشافی نفت، صید ترال، اسیدیته شدن دریا و کدورت آب نیز به مرگ زودرس مرجان‌ها منجر می‌شود و تنها تغییر این مولفه‌ها می‌تواند حیات را به زیستگاه‌های مرجانی بازگرداند.