هنر بازگرداندن نشاط به شهر

مهدیه تقوی‌راد- خبر‌نگار

هنرمندان و به‌خصوص زنان هنرمند می‌توانند با استفاده از نگاهشان و فعالیت‌های هنری و فرهنگی چهره بهتری از شهرها بسازند و شهرها را به فضاهایی زیست‌پذیرتر برای حضور شهروندان بدل کنند. از سوی دیگر زنان هنرمند باتوجه به نگاه جزئی‌نگرانه و دقیق می‌توانند مشکلاتی که در شهر برای زنان، کودکان، سالمندان، معلولان و حتی مردان وجود دارد را در قالبی خلاقانه به گوش مسئولان و سیاستگذاران برسانند و در این میان فضاهای شهری می‌توانند فضای مؤثری در رساندن صدای زنان به گوش مسئولان باشند. در همین راستا و به بهانه هفته تجلیل از مقام زن، اداره کل امور بانوان شهرداری تهران رویدادی فرهنگی را با عنوان «تهران شهری برای همه زنان» باهدف معرفی توانمندی‌ها و ظرفیت‌های زنان و دختران هنرمند تهران در رشته‌های مختلف هنری برگزار کرد تا با جمع‌آوری ایده‌های جدید هنرمندان زن بتواند تهران را به شهری بهتر و شاد تبدیل کند؛ به‌خصوص در آستانه ورود به قرن جدید و در شرایطی که کرونا ماه‌هاست زندگی مردم را مختل کرده و نیاز به شادی و نشاط اجتماعی (البته با رعایت پروتکل‌های بهداشتی) بیش از همیشه احساس می‌شود. همشهری در گفت‌وگو با تعدادی از هنرمندان زن که در کارگاه «تهران شهری برای همه زنان» حضور دارند، درباره بهبود سیمای شهر و اهمیت حضور و فعال شدن زنان هنرمند در شهر گفت‌وگو کرده است. این هنرمندان هم پیشنهادهایی را درباره بهبود کیفیت زندگی زنان در شهر و نشاط شهری برای مدیران شهری ارائه داده‌اند.

ستاره حسینی، نقاش معتقد است، هنر وسیله‌ای است که با آن هنرمندان می‌توانند نظرات خود را به گوش جامعه برسانند و نقش مؤثری در تغییر فضای جامعه داشته باشند. او به همشهری می‌گوید: «تا زمانی که هنر هنرمندان فقط در گالری‌ها نمایش داده شود، تعداد کمی از مخاطبان می‌توانند از این هنرها بهره ببرند، اما زمانی که هنر - اعم از تجسمی و غیرتجسمی - در فضای شهر نمایش داده می‌شود و شاهد دیوار‌نگاره یا مجسمه‌های هنری و آثاری از هنرمندان در عرصه‌های مختلف اجتماعی و شهری هستیم، می‌توانیم امیدوار باشیم که مخاطبان هنر دیگر تنها محدود به گالری‌ها نیستند و همه آنهایی که در شهر تردد می‌کنند به مخاطبان هنر افزوده و به نوعی در هنر دخیل شده‌اند و با این کار، فضای عمومی پویاتر و پرنشاط‌تری هم خواهیم داشت. او با تأکید بر اینکه حضور زنان هنرمند در انجام فعالیت‌های هنری در سطح شهر بیشتر از دهه‌های گذشته شده است، ادامه می‌دهد: در 2، 3سال گذشته، بسیار بیشتر از قبل شاهد بروز هنر زنان در سطح شهرها هستیم و مردم نیز به حضور زنان هنرمند در شهر به‌نوعی عادت کرده‌اند و همین مسئله، شروع خوبی برای حضور بیشتر هنرمندان زن در شهرهاست. حضور هنرمند در کنار انجام کار هنری باعث می‌شود که هنر وی بیشتر دیده شود که همین به فعال‌تر شدن هنرمندان زن در سطح جامعه منجر می‌شود. به‌گفته حسینی، جامعه ما برای رسیدن به نشاط و سرزندگی نیاز به اجراهای بیشتر و دائمی موسیقی خیابانی فاخر، تئاتر و سایر اتفاقات هنری در فضاهای شهری دارد و همین مسائل به ظاهر کوچک می‌تواند حس نشاط و سرزندگی را کم‌کم به جامعه بازگرداند و در این بین باید دختران و زنان هنرمند هم به فعالیت‌های هنری به‌خصوص فعالیت‌های هنری شهری تشویق شوند. او می‌گوید: «در کنار این موارد، رنگ‌آمیزی و نقاشی ساختمان‌هایی که هر روز جلوی دید شهروندانی است که ناچارند با وجود شیوع کرونا برای امرارمعاش از خانه خارج شوند، می‌تواند کمک هر چند کوچکی در ایجاد نشاط و تغییر روحیه آنها باشد.»

با هنر، آسیب‌ها را به گوش مسئولان می‌رسانیم
صبا طاهریان، عکاس مستند نیز با بیان اینکه در عکاسی مستند سعی کرده با نگاهی انتقادی مسائل و مشکلات شهر و زندگی شهری را به مسئولان نشان دهد، می‌گوید: نشان دادن مسائل و مشکلات زنان در زندگی می‌تواند تأثیر خوبی در اطلاع‌رسانی این آسیب‌ها به مسئولان داشته باشد تا بدین وسیله مسئولان نیز پیگیر مسائلی باشند که شاید در زندگی روزمره به چشمشان نمی‌آید.» او به همشهری می‌گوید: «در زمانی که همه ما به نوعی درگیر همه‌گیری کرونا شده‌ایم و امکان سفر رفتن را نداریم، می‌توانیم هنر را که تا‌کنون بیشتر در گالری‌ها بوده به سطح شهر بیاوریم تا شهروندان با تماشای عکس‌ها، نقاشی‌ها و سایر هنرها روحیاتشان عوض شود و در عین حال در جریان تغییرات شهری نیز قرار بگیرند.» به‌گفته طاهریان، بخشی از نشاطی که می‌خواهیم در شهرها و در میان شهروندان داشته باشیم را می‌توانیم با دادن آزادی بیشتر به هنرمندان به‌خصوص هنرمندان زن به‌دست بیاوریم. او می‌گوید: «با کمک هنر عکاسی و با به نمایش گذاشتن اتفاقات خوب در فضاهای مختلف شهر مانند ایستگاه‌های مترو، بیلبوردهای شهری و... می‌توانیم شهر را به یک گالری بزرگ هنری تبدیل کنیم و علاوه بر سرگرمی، ذهن شهروندان را به اثرگذار بودن و مطالبه‌گری تشویق و هدایت کنیم. به‌نظرم با آسیب‌شناسی و حل مشکلات زنان به مدد ابزارهای هنری می‌توانیم کمک بیشتری به برگرداندن نشاط به جامعه داشته باشیم.»
این عکاس مستند ادامه می‌دهد: با نشان دادن معضلاتی که بر سر راه زندگی زنان در شهرها وجود دارد، می‌توان بدون سیاه‌نمایی مشکلات را بیشتر نمایان کرد و مشکلاتی که در سایه قرار گرفته‌اند و شاید مسئولان از آنها کمتر اطلاع داشته باشند را عیان کرد و بدین وسیله گامی در جهت برطرف کردن آنها برداشت؛ ضمن اینکه هرچه این معضلات و مشکلات کمتر شود، می‌توان به بازگشت نشاط و امید اجتماعی در شهرها امیدوار بود و خمودگی‌ها و دلمردگی‌هایی که در ماه‌های اخیر به‌دلیل شیوع کرونا و خانه‌نشینی‌های ناخواسته شاهدش بودیم را از بین ببریم.

برقراری ارتباط بین هنر  و  مردم کوچه و بازار
فیروزه مظفری، کارتونیست مطبوعاتی که از دیگر هنرمندان شرکت‌کننده در رویداد «تهران شهری برای همه زنان» بود، هم با بیان اینکه سازمان زیباسازی در شهرداری‌های شهرهای مختلف باید از پتانسیل زنان هنرمند در زیبا‌سازی‌ شهرها استفاده کند، می‌گوید: در سال‌های اخیر شاهد این بودیم که در ایام نزدیک به نوروز یا شب یلدا مجسمه‌ها و حجم‌های هنری همچون تخم‌مرغ‌های رنگی، مجسمه‌های انار و... در ابعاد بزرگ در کلانشهرها توسط نقاشان و هنرمندان خانم و آقا تصویرگری و در معرض دید مردم قرار می‌گرفتند و شهر را برای شهروندان زیبا و روحیه‌بخش می‌کردند. او ادامه داد: در ماه‌های اخیر هم شاهد این بودیم که در برخی محله‌ها که بافت قدیمی دارند، ساختمان‌ها رنگ‌آمیزی و نقاشی شده‌اند و فضای دل‌انگیزی را برای اهالی آن مناطق به‌وجود آورده‌اند؛ تعمیم این کار به سایر مناطق نیز می‌تواند در زیباسازی محله‌ها و فراهم کردن فضاهای شاد نقش بسزایی داشته باشد. مظفری با بیان اینکه مثلا در تصویر‌سازی‌ کارتون قرار است مواردی به تصویر کشیده شود که کمتر دیده شده و به این وسیله مردم و مسئولان کاستی‌هایی را که ممکن است از چشمشان دور مانده باشد را ببینند، می‌گوید: «برخی از این کاستی‌ها و کمبود‌ها و معضل‌ها مشکلاتی زنانه هستند که ناامنی و نابرابری را برای آنها در زندگی شهری چندین برابر می‌کنند و با تصویرگری آنها می‌توان تلنگری به مسئولان زد تا فکری برای حل آنها بکنند. او با اشاره به اینکه ماندن هنر در گالری‌ها باعث می‌شود تا تنها مخاطبان خاص با هنر ارتباط برقرار کنند، گفت: عامه مردم به‌دلیل مشغله‌ای که دارند فرصتی برای رفتن به گالری‌ها ندارند، اما معابر شهری، ایستگاه‌های اتوبوس و مترو و... ازجمله مکان‌هایی است که در آنها می‌توان به وسیله هنر با مردم ارتباط مستقیم برقرار کرد. به اعتقاد من، باید شرایطی فراهم شود که آثار هنری از گالری‌ها به شهر و زندگی شهروندان اضافه شود. ما می‌توانیم چهره‌های عبوس و لبخند‌های پنهان شده پشت ماسک‌ها را با هنر عینیت ببخشیم و از طریق پیام‌های هنری، یک زندگی بانشاط را با بقیه مردم به اشتراک بگذاریم.»  به‌گفته مظفری، این روزها که کرونا باعث کمتر شدن رفت‌وآمدها، ممنوعیت سفر و... شده است، هنر راه و وسیله خوبی برای جریان دادن دوباره نشاط به زندگی‌هاست و هنرمندان با استفاده از این ظرفیتی که تا‌کنون به نوعی مغفول مانده، می‌توانند کمک زیادی در ایجاد نشاط در فضای شهری و بازگرداندن شادی و نشاط به زندگی مردمی داشته باشند که ناچار شده‌اند به جای دورهمی‌هایی که در زندگی ما معمول بوده، به زندگی تنها خو کنند.

آینده جامعه در دست زنان و مادران است
مینا بحرینی، طراح نیز با بیان اینکه زنان به‌عنوان نیمی از جمعیت نقش مهم و حیاتی در حفظ سلامت روانی جامعه دارند، می‌گوید: «آینده جامعه در دست زنان و مادران است. زنان در شرایط مناسب اجتماعی و فرهنگی فرزندانی آرام‌تر و سازگارتر با محیط تربیت می‌کنند.» او با اشاره به اینکه در استفاده از کارهای هنری بین مردان و زنان هنرمند تبعیض وجود دارد، می‌گوید: «مثلا متأسفانه زنان در حوزه‌های تجسمی نقش بسیار کمتری نسبت به مردان در فعالیت‌های هنری سطح جامعه دارند و به مردان میدان کار بیشتری داده می‌شود؛ درحالی‌که زنان هنرمند باتوجه به نگاهشان می‌توانند به شهر چهره‌ای لطیف‌تر و شاد‌تر بدهند و از طرفی خود نیز امیدوارتر به فعالیت‌های هنری شوند.» او با تأکید بر اینکه زنان هنرمند به‌خصوص در حوزه تجسمی و رشته طراحی، کمتر آینده روشنی از لحاظ اقتصادی برای خود متصور هستند، ادامه داد: «این مسئله باعث می‌شود که زنان انگشت‌شماری در حوزه طراحی در جامعه حضور داشته باشند و بسیاری از زنان طراح بعد از تحصیل در دانشگاه‌ها در رشته‌های تجسمی جذب مشاغل دیگری می‌شوند که خیلی در ارتباط با حوزه تجسمی و طراحی به‌صورت تخصصی نیست.
اگر برای زنان علاقه‌مند به رشته‌های هنری به‌خصوص طراحی، بستری فراهم شود که از لحاظ اقتصادی حمایت شوند، قطعا جامعه زنان هنرمند بیشتر و به موازات آن مادران شادتر با روحیه بهتر برای تربیت فرزندانی شایسته برای جامعه‌ای سالم و با مشکلات اجتماعی و اخلاقی کمتر خواهد داشت؛ خصوصا در این ایام که پاندمی کرونا برای همه اقشار جامعه مشکلات عدیده‌ای را به‌وجود آورده است.
او می‌گوید: هنرهای تجسمی درصورتی که از تمامی هنرمندان این حوزه - اعم از زن و مرد - کمک گرفته شود، می‌تواند نقش مهمی در ایجاد نشاط، شادی و بالا بردن اعتماد به نفس در میان شهروندان داشته باشد و زنان هنرمند با نگاه دقیق‌تر و زیباتری که نسبت به مسائل جامعه و پیرامون خود دارند، می‌توانند کمک مؤثری به بروز این شادی و نشاط داشته باشند.»  

ایجاد امنیت ذهنی در شهروندان با رنگ‌آمیزی شهرها
افسانه صانعی، نویسنده و تصویرگر کتاب‌های کودکان نیز با بیان اینکه شهر امن شهری است که در آن امنیت و نشاط برای همه افراد جامعه اعم از زن و مرد وجود داشته باشد، می‌گوید: با استفاده از هنر می‌توان بسیاری از معضلاتی که این روزها در سطح شهرها و جامعه شاهد آن هستیم را به شهروندان آموزش دهیم و این مسئله باید از کودکی و ابتدا در خانواده‌ها آغاز شود. صانعی با اشاره به تخصص تصویرگری، ادامه داد: از طریق استفاده از هنر تصویرگری در تبلیغات، فیلم‌های آموزشی و تابلوهای گرافیکی یا تصویرسازی روی دیوارهای شهر می‌توان این حس امنیت را به همه افراد جامعه القا کرد. تصویرگران با خلق آثار در شهر می‌توانند ارتباط بصری با مخاطب که اینجا شهروندان هستند، برقرار کنند و پیام خود را به شهروندان برسانند. البته اگرچه معابر شهری جای چندان زیادی برای آموزش ندارند، اما تصویرگر می‌تواند تلنگر کوچکی برای یادآوری اتفاقات خوب در زندگی بزند. او ادامه داد: در سال‌های گذشته در محدوده کوچکی شاهد حضور زنان طراح در شهرهای بزرگ بودیم که طرح‌های خاطره‌انگیزی را روی ساختمان‌ها و معابر برای روحیه دادن به شهروندان اجرایی کردند. این روزها هم که همه درگیر پاندمی کرونا هستیم می‌توان حداقل با رنگ‌آمیزی ساختمان‌ها و خانه‌هایی که در معرض دید عموم هستند، کمی نشاط به جامعه تزریق کنیم تا شهروندانی که در شهر تردد می‌کنند به جای تماشای ساختمان‌های خاکستری، روز خود را با تماشای دیوارهای رنگارنگ و آثار هنری آغاز کنند و ادامه دهند؛ چراکه رنگ‌ها می‌توانند نقش مهمی در ایجاد نشاط اجتماعی داشته باشند.