بیداری پایتخت به وقت 1402

زینب زینال‌زاده- خبر‌نگار

 اعضای شورای شهر تهران، هفته گذشته لایحه «شهر بیدار» را تصویب کردند و با تحقق آن، سال1402 تهران در فهرست شهرهای دارای زیست‌شبانه قرار می‌گیرد. حیات شبانه، یعنی پویایی شهر در دل تاریکی و آرامش شب؛ یعنی بهره‌مندی شبانه‌روزی مردم از امکانات عمومی شهر. خلاصه حیات شبانه یعنی تجربه زیست شهری در آرامش و سکوت شب. این موضوع البته چند روز پیش با مخالفت فرماندار تهران مواجه شد. عیسی فرهادی، اجرایی شدن این طرح را در شرایط کنونی کرونایی به صلاح ندیده و گفته است که کرونا در کلانشهر تهران غیرقابل پیش‌بینی و همچنان خطرناک است و در این شرایط، زیست شبانه اصلا قابل اجرا نخواهد بود، اما طرحی که برای تهران 1402پیش‌بینی شده، قرن هجدهم در کشورهای اروپایی محقق شده است و امروز می‌توان این نوع از زیست شهری را در کشورهای اروپایی مثل پراگ در جمهوری چک، مونترال در کانادا، کوپنهاگ در دانمارک، استانبول در ترکیه، لندن در انگلستان و گوتنبرگ در سوئد مشاهده کرد. حیات شبانه، این شهرها را برای شهروندان و گردشگران جذاب کرده است. علاوه بر جنبه تفریحی، تحقیقات نشان می‌دهد، حیات شبانه در اقتصاد این شهرها هم تأثیرگذار بوده است که در این میان می‌توان از نیویورک نام برد؛ شهری که حیات شبانه در آن به یک صنعت تبدیل شده، حدود 25هزار مؤسسه و بنگاه شبانه در آن فعالیت می‌کنند و 299هزار فرصت شغلی شبانه ایجاد شده و از این‌رو به شهر همیشه بیدار معروف است. در قاره آسیا هم می‌توان ردپای حیات شبانه را در شهر توکیو پیدا کرد. زیست شبانه آنچنان در اقتصاد گردشگری کشور ژاپن اهمیت یافته که به‌عنوان رکن چهارم اقتصاد گردشگری پس از طبیعت، غذا و جاذبه‌های تاریخی به رسمیت شناخته شده است. در همین راستا، مدیریت شهری تهران با ارائه لایحه «شهر بیدار» و تصویب آن توسط اعضای پارلمان شهری، نخستین گام در تحقق زیست شبانه پایتخت را برداشته و امید است سال 1402نام تهران در لیست شهرهای موفق در حیات شبانه ثبت شود.

پشتوانه مطالعاتی، رمز موفقیت
سال‌های گذشته طرح حیات شبانه به همت مدیریت شهری در بخش‌هایی از خیابان ولیعصر اجرا شد، اما ناهماهنگی میان برخی از دستگاه‌های نظارتی و انتظامی، مانع تداوم آن شد؛ بنابراین مدیریت شهری با عبرت گرفتن از تجربه شکست حیات شبانه و در راستای تحقق شعار «شکست مقدمه پیروزی است» اجرای طرح شهر بیدار را با پشتوانه مطالعاتی و البته هماهنگی دستگاه‌ها و نهادهای مختلف دستور کار خود قرار داده است. سیدمحسن طباطبایی مزدآبادی، استاد دانشگاه، برنامه‌ریزی و اجرای طرح شهر بیدار یا همان حیات شبانه را نیازمند هم‌افزایی نهادهای مختلف می‌داند: «قرار است تهران به واسطه این طرح شب‌ها چون روز، پویا و فعال باشد و به همین دلیل علاوه بر مجوز از سوی نهادها و ارگان‌های ذیربط، نیازمند پیوست‌های ایمنی، زیست‌محیطی، فرهنگی، اجتماعی و کالبدی است. درحقیقت تمام ارگان‌ها و نهادها و حتی سازمان‌هایی که در شهر بیدار به نوعی متولی هستند، نگاه‌های متفاوتی دارند که می‌توان با جمع‌بندی آنها به راهکارهای مناسبی در اجرای بهتر طرح شهر بیدار دست یافت.» به‌گفته او، شهرداری به‌تنهایی نمی‌تواند در موفقیت این طرح نقش داشته باشد و اگر همراهی و همکاری سایر نهادها و سازمان‌ها نباشد، چه بسا شهر بیدار با شکست مواجه شود. امیر شفیعی، مدیر شهرسازی و معماری مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران با تأیید این نکته می‌گوید: «برای ایجاد هماهنگی بین دستگاه‌ها، شورای راهبردی تشکیل شده است که نماینده استانداری، نیروی انتظامی، اصناف و... در آن حضور دارند تا از طریق آنها هماهنگی لازم برای اجرای بهتر شهر بیدار انجام شود.»

ضرورت تبدیل پایتخت به شهر بیدار
اجرای هر طرح و اقدامی نیازمند مطالبه شهر و شهروندان است. براساس بررسی‌های انجام شده توسط مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، شهر بیدار نیاز و مطالبه شهروندان است و از این‌رو مدیریت شهری عزمش را برای پاسخ دادن به این نیاز جزم کرده است. محمدحسین بوچانی، رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران با تأیید این موضوع می‌گوید: «توسعه شهرنشینی سبب فشردگی و تراکم جمعیتی از یک‌سو و محدود شدن فضاهای عمومی از سوی دیگر شده است و در حقیقت امروز با عدم‌تناسب جمیعت و فضای شهری در پایتخت مواجه هستیم و به‌دلیل تغییر سبک زندگی و کوچک شدن خانه‌ها، نیاز شهروندان در چارچوب خانه مرتفع نمی‌شود؛ به‌طور مثال در گذشته کوچه یا حیاط خانه محل بازی کودکان بود و امروز این فضاها از آنها گرفته شده‌؛ بنابراین با اجرای طرح شهر بیدار می‌توان چنین فضاهایی را ایجاد کرد و در اختیار کودکان قرار داد.» به‌گفته وی، تعاملات اجتماعی هم در سایه سبک زندگی شهری کمرنگ شده است و چون گذشته‌ها امکان برگزاری دورهمی اعضای خانواده یا همسایه‌ها در حیاط یا ایوان خانه‌ها نیست. بوچانی می‌گوید: «شاید چنین نیازهایی کوچک باشند، اما در ایجاد آرامش روحی و روانی شهروندان بسیار تأثیرگذارند. شهر بیدار این امکان را فراهم می‌کند تا مردم در ساعات پایانی روز و پس از فارغ شدن از کارهای روزمره همراه با دوستان یا اعضای خانواده در مکانی امن و آرام کنار هم بنشینند و زندگی متفاوتی در شهر پر از دود و ترافیک را تجربه کنند.»

زیست شبانه ریشه در تاریخ اسلام دارد
هر چند کشور ما در اجرای شهر بیدار و احیای زیست شبانه از کشورهای توسعه‌یافته و اروپایی عقب‌تر است، اما تحقیقات نشان می‌دهد که این موضوع ریشه در تاریخ و فرهنگ اسلامی دارد. مدیر مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران در تأیید این مطلب می‌گوید: «تورق کتب تاریخی بیانگر آن است که از دیرباز تا‌کنون اکثر آیین‌های عبادی مانند مراسم محرم و شب‌های قدر به‌صورت دسته‌جمعی شب‌ها در فضاهای عمومی برگزار می‌شود. همچنین دورهمی یلدا هم شب‌هنگام است، اما به چنین نکته ظریف و بااهمیتی توجه نشده و اکنون قرار است در احیای این سنت‌ها و البته در راستای بهره‌وری بیشتر از فضاهای عمومی شهر، طرح شهر بیدار یا 24ساعته عملیاتی شود.»

خدمت‌رسانی شبانه شهرداری
در تمام دنیا برخی از فعالیت‌ها شب‌ها انجام می‌شوند؛ یعنی به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شده‌اند که باید بعد از تاریک شدن هوا انجام شوند و این کار پایه علمی هم دارد. جمع‌آوری زباله‌ها و نظافت معابر نمونه‌های ملموس چنین فعالیت‌هایی هستند. به‌گفته رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، امروز شهرداری تهران مأموریت‌های شبانه دارد و با تبدیل تهران به شهر بیدار قطعاً مأموریت‌های این نهاد افزایش می‌یابد و برای سایر نهادها و ارگان‌ها هم مأموریت‌های شبانه تعیین و تعریف خواهد شد. بوچانی در تشریح بیشتر می‌گوید: «مدیریت و جمع‌آوری پسماند و نظافت شهر، ارائه خدمات آتش‌نشانی، ارائه خدمات مجموعه‌های فرهنگی، ورزشی، کتابخانه‌ها و پردیس‌های سینمایی، خدمت‌رسانی شبانه برخی از فروشگاه‌های شهروند، ارائه خدمات درمانی شبانه در برخی از مراکز درمانی و بهداشتی شهرداری، خدمت‌رسانی 24ساعته در پایانه‌های مسافربری، راه‌آهن و فرودگاه‌ها، مدیریت فضای سبز، خدمت‌رسانی 24ساعته حمل‌ونقل عمومی، ارائه خدمات تفریحی شبانه در برخی از بوستان‌ها مانند آب و آتش و... مأموریت‌هایی هستند که توسط مدیریت شهری در طول سال یا در برخی از مناسبت‌ها به‌طور شبانه و 24ساعته ارائه می‌شود. با تبدیل تهران به شهر بیدار قطعاً این مأموریت‌ها به‌طور کامل برای تمام روزها و فصول سال 24ساعته می‌شود و شهروندان می‌توانند شبانه‌روزی از خدمات بهره‌مند شوند.»

بهره‌وری بهینه از سرمایه‌گذاری‌ها
احداث بوستان و ایجاد تفرجگاه یا مراکز فرهنگی و ورزشی با هزینه‌های بالا انجام می‌شود و اگر فقط در طول روز مورد استفاده قرار گیرند به لحاظ اقتصادی توجیهی نخواهند داشت. به‌گفته بوچانی، استفاده نادرست از امکانات شهری قطعاً سبب متضرر شدن سرمایه‌گذاران می‌شود و شهر را به فضای بی‌دفاع و مرده تبدیل می‌کند: «امروز عملاً با تاریک شدن هوا، امکان استفاده از امکانات و ظرفیت‌های شهری برای شهروندان وجود ندارد و به همین دلیل شهر بیدار بهترین راهکار برای رفع این معضل است و می‌توان از ظرفیت‌های موجود شهر بهره بیشتری برد و تهران را به شهر شاد تبدیل و زمینه شاداب‌تر شدن شهروندان را فراهم کرد.» همانطور که تجربه شهرهای بیدار در جهان نشان می‌دهد، شهر بیدار می‌تواند از طریق ایجاد مشاغل خاص و رسمیت بخشیدن به فروشندگان سیار از طریق ساماندهی و دادن کدهای مخصوص سبب رونق کسب‌وکارها و توسعه اقتصادی در تهران شود.

نظرموافقان و مخالفان زیست شبانه
براساس تحقیقات مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، دلایل موافقان طرح شهر بیدار عبارت است از:
    احیای نشاط شبانه
   ارتقای امنیت شبانه
   ایجاد 10هزار فرصت شغلی
    کاهش استرس عمومی و تزریق نشاط به جامعه
    رفع شب‌مردگی و رهایی فضاهای عمومی شهر از دست افراد آسیب‌دیده جامعه
 براساس تحقیقات مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، دلایل مخالفان طرح شهر بیدار عبارت است از:
   راغب نبودن مردم برای حضور در چنین فضاهایی به‌دلیل مشکلات اقتصادی
    انحراف جوانان و تشدید آسیب‌های اجتماعی
   وجود ابهام در پیوست گردشگری و اقتصادی
   تحت‌تأثیر قرار گرفتن فعالیت‌های روزانه
   ایجاد شدن حیات شبانه در برخی نقاط و ممنوعیت در نقاط دیگر

   نقاط اجرای شهر بیدار در فاز نخست
حصار ناصری، محدوده امامزاده شاه‌عبدالعظیم(ع)، امامزاده صالح(ع)، حاشیه دریاچه خلیج‌فارس و محدوده هفت‌حوض

حیات شبانه مزاحم مردم نمی‌شود

محسن هاشمی‌رفسنجانی، رئیس شورای شهر تهران
 در شهر بیدار قرار است زیست شبانه احیا شود و برخی دغدغه دارند مبادا این کار باعث سلب آرامش عده‌ای از شهروندان شود. عمده فعالیت‌های تعریف شده در شهر بیدار، فرهنگی و هنری است که از یک سو سبب افزایش سرانه‌های فرهنگی در تهران می‌شود و از سوی دیگر با چنین فعالیت‌هایی زندگی و آرامش شهروندانی که همجوار نقاط مرتبط با طرح هستند، دچار آسیب و صدمه نخواهد شد.

دسترسی 24ساعته به امکانات

محمدجواد حق‌شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران
نبود تناسب میان جمعیت و امکانات ازجمله مشکلات کلانشهرهاست؛ بنابراین اگر قرار است امکانات عادلانه توزیع شود قبل از هر چیزی باید زمینه بهره‌برداری 24ساعته از آنها فراهم باشد که متأسفانه به‌دلیل برخی از محدودیت‌ها که از گذشته وجود داشته و هم‌اکنون هم شاهد آنها هستیم، برخی از امکانات عمومی در ساعات پایانی روز قابل دسترس نیست. این به‌معنای هدررفت منابع و استفاده نادرست از داشته‌هاست. مدیریت شهری در رویکرد جدید و از طریق اجرای طرح شهر بیدار، قصد دارد برای افرادی که بنا به هر دلیلی در طول روز امکان استفاده از خدمات عمومی شهر اعم از فرهنگی، اجتماعی، ورزشی و تفریحی را ندارند، فرصتی ایجاد کند تا بتوانند در ساعات پایانی روز به این امکانات دسترسی داشته باشند. درحقیقت این طرح، شهرداری را مکلف می‌کند تا در پهنه‌های اصلی شهر فرصت تجربه زیست شبانه و بهره‌مندی از خدمات مختلف را فراهم و تهران را برای تبدیل شدن به شهر گردشگر مهیا کند. برای اینکه شهروندان در مناطق مختلف بتوانند از چنین امکانی بهره‌مند شوند، معابری در پهنه‌های شمالی، جنوبی، شرقی و غربی و حتی مرکزی انتخاب شده‌اند که به‌طور واضح می‌توانم به خیابان‌های ولیعصر و انقلاب اشاره کنم.