گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس درباره بایدها و نبایدهای واکسن کرونا
چالش‌های خرید، تولید و دسترسی واکسن کرونا در ایران
مرکز پژوهش‌های مجلس در تازه‌ترین گزارش، به چالش‌های خرید، تولید و دسترسی به واکسن در ایران پرداخته است. این گزارش به‌طور کاملا همسو با سیاست‌های وزارت بهداشت در تولید و واردات واکسن ضدکرونا تهیه و در آن تأکید شده واکسن شرکت‌های فایزر آمریکا، آسترازنکای انگلیس و انستیتو مریو فرانسه تهیه نشوند و مسئولان مراقب باشند، در چارچوب فرایند تأمین واکسن از سازوکار کوواکس هم این واکسن‌ها با عنوان‌های دیگر وارد کشور نشود. اشاره این مرکز، به سوابق تخلفات و عوارض ناشناخته این شرکت‌هاست. در همین گزارش، جنبه‌های مثبت واکسن ایرانی- کوبایی مورد توجه قرار گرفته شده و در ادامه به ابعاد سیاسی پیشنهاد فروش واکسن آمریکایی به ایران اشاره و این سؤال مطرح شده «درحالی‌که آمریکا با وضعیت وخیمی از نظر ابتلا و مرگ ناشی از کرونا به سر می‌برد، چرا شرکت فایزر آمریکایی پیشنهاد فروش 12 میلیون دوز از واکسن خود را از طریق سازوکار کوواکس به دولت ایران می‌دهد؟ و حتی به‌صورت غیرمستقیم پیشنهاد اهدای 150هزار دوز واکسن فایزر به هلال احمر ایران داده می‌شود؟»
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، عملکرد شرکت داروسازی فایزر مورد انتقاد جدی قرار گرفته است. استناد آن هم اطلاعات وب‌سایت رسمی وزارت دادگستری آمریکاست:«شرکت فایزر، در سابقه خود بیشترین جریمه را به‌دلیل تخلفات دارویی ثبت کرده است. در سیستم قضایی آمریکا برای این شرکت تاکنون ۷۴ مورد محکومیت قطعی برای «به خطر انداختن سلامت جامعه»، «پنهان کاری در اثربخشی محصولات» و «فریبکاری» ثبت شده است. فایزر از سال ۲۰۰۰ میلادی تاکنون با بیش از 4 میلیارد و۷۱۲ میلیون دلار جریمه روبه‌رو شده است.»
با اینکه آسترازنکا، شرکتی سوئدی - بریتانیایی است اما در این گزارش به جنبه سوئدی بودن آن اشاره نشده و آن را شرکتی کاملاً انگلیسی معرفی کرده که تخلفات متعددی در پرونده کاری خود دارد: «از سال 2000تاکنون 21مورد تخلف دارویی برای این شرکت ثبت شده که مجموع جریمه‌های آن از این بابت به بیش از یک میلیارد و 140میلیون دلار می‌رسد.» همچنین در این گزارش به کشور فرانسه هم اشاره شده و آمده است: «یکی از جنجالی‌ترین رویدادهای حوزه سلامت دنیا در چند سال اخیر به ماجرای ورود خون‌های آلوده به ویروس ایدز از کشور فرانسه به سایر کشورها ازجمله ایران برمی‌گردد. «انستیتو مریو» فرانسه فاکتورهای انعقادی آلوده را که برای درمان بیماران هموفیلی کاربرد دارد تولید کرده و به کشورهای دیگر صادر می‌کرد.»
در بخش دیگری از این گزارش به منبع واکسن‌ها و کارایی آنها اشاره شده: «در دنیا 4الگوی اصلی در ساخت واکسن کرونا وجود دارد: «برپایه ویروس کامل یعنی واکسن‌های سینووک و سینوفارم از چین، بهارات از هند و کوو برکت از ایران. بر پایه پروتئین یا ساب یونیتی و نوترکیب یعنی نوواکس آمریکا، سانوفی فرانسه و واکسن انستیتو پاستور ایران- کوبا. بر پایه ناقل ویروسی، یعنی واکسن اسپوتنیک روسیه و آسترازنکاری انگلیس و واکسن دیگری از چین و بر پایه اسید نوکلوئیک (DNA/RNA)، یعنی فایزر و مدرنای آمریکایی. از میان این روش‌ها، بیشترین نگرانی بابت مدل چهارم، یعنی اسیدنوکلوئیک است. چرا که ممکن است عوارض ناشناخته‌ای داشته باشد. در این میان واکسن‌های mRNA هم به این دلیل که برای نخستین بار است که در انسان مورد استفاده قرار می‌گیرند، حساسیت برانگیزترند که واکسن فایزر و مدرنا از این گروهند. این واکسن‌ها سابقه قبلی در استفاده انسانی ندارند و نگرانی بابت عوارض بلندمدت آنها در بدن انسان مطرح می‌شود. در این میان واکسن فایزر، نیاز به نگهداری در دمای منفی 70درجه دارد که این موضوع استفاده و حمل‌ونقل آن را محدود کرده است. براساس اعلام نیویورک‌تایمز تا تاریخ 12ژانویه 2021، 64 واکسن در مراحل ابتدایی مطالعات بالینی و 20واکسن هم در مرحله پایانی (فاز 3) قرار دارند. به 8واکسن مجوز استفاده در سطح ملی و یا محدود بین چند کشور داده شده است. این 8واکسن شامل واکسن‌هایی مثل آسترازنکا، اسپوتنیک (روسیه)، سینووک و سینوفارم (چین)، بهارات (هند) و... هستند. 2واکسن شامل واکسن فایزر و مدرنا تأییدیه اورژانسی برای ورود به بازار را گرفته‌اند. برآورد می‌شود در نیمه اول سال میلادی، تمام شرکت‌های تولید‌کننده واکسن کرونا، حدود 19میلیارد دوز واکسن کرونا تولید کنند، اما مسئله این است که کدام واکسن، ایمن‌تر و اثربخش‌تر است و ریسک کمتری دارد. بررسی آمار بازار واکسن کرونا نشان می‌دهد که تاکنون 11میلیارد و 857میلیون دوز واکسن توسط کشورها پیش‌خرید شده که از این میان به‌ترتیب شرکت‌های آسترازنکا، فایزر و نوواکس بیشترین سهم را دارند. در میان کشورها هم آمریکا با سفارش 3میلیارد و 160میلیون دوز در صدر قرار دارد.» در این گزارش، وضعیت تولید واکسن در ایران هم مورد توجه قرار گرفته است: «در ایران در مجموع 9پروژه واکسن‌سازی در الگوهای مختلف درحال پیگیری است. واکسن کرونای شفا فارمد (با همکاری ستاداجرایی فرمان امام) در فاز یک مطالعات بالینی و واکسن انستیتو پاستور که با همکاری کوبا آماده شده است در آستانه ورود به فاز 3 انسانی است. سایر واکسن‌ها در مرحله پیش‌بالینی یا مطالعات حیوانی هستند.
در مورد واکسن انستیتو پاستور باید گفت که این واکسن با همکاری کشور کوبا درحال تولید است و در فاز 3انسانی قرار دارد. از میان واکسن‌های ایرانی 2 واکسن تاکنون به مرحله مطالعات انسانی رسیده‌اند. یکی واکسن شفافارمد تحت نظارت ستاد اجرایی فرمان امام(ره) و یکی واکسن انستیتو پاستور که با همکاری کشور کوبا درحال توسعه است. چنانچه در تولید این واکسن براساس مفاد قرارداد عمل شده و طرف ایرانی بتواند در تولید و توسعه آن نقش نظارتی داشته باشد و این نقش را به خوبی ایفا کند، با توجه به اینکه طرف ایرانی در توسعه و تولید آن نقش نظارتی دارد، می‌تواند واکسن قابل اعتمادی باشد.»
