زمستان آوارگی

سیاوش فلاح‌پور- روزنامه‌نگار

 میلیون‌ها شهروند سوریه‌ای طی سال‌های گذشته برای فرار از آتش جنگ به اردوگاه‌های آوارگان پناه برده‌اند. در آسمان این اردوگاه‌ها خبری از بمباران و موشک نیست، اما در عوض سختی‌ها و مصایب دیگری بر سر آوارگان می‌بارد؛ سختی‌هایی که یادگار همیشگی جنگ برای انسان‌هاست. به این ترتیب «زمستان» به واژه‌ای ترسناک و یا حتی نفرت‌انگیز برای پناهجویان سوریه‌ای تبدیل شده است؛ فصلی که برف، باران و سرمایش به‌دلیل نبود زیرساخت‌ها و امکانات اولیه در اردوگاه‌ها، بیش از آنکه شادی‌آور باشد مایه رنج و سختی است.
این روایت تکراری، امسال هم با شروع فصل زمستان در مراکز مختلف آوارگان سوریه‌ای مشکلات متعددی را برای شهروندان به بار آورد؛ از ایجاد برکه‌های کوچک در میان اردوگاه‌ها تا نفوذ آب باران به داخل چادرها، توقف امدادرسانی به‌دلیل انسداد جاده‌ها و فقدان تجهیزات گرمایشی. تمام اینها در حالی است که کرونا هم به مشکلات آوارگان افزوده و دسترسی نهادهای حقوق بشری بین‌المللی به آنها را کمتر از قبل کرده است. به گزارش شبکه الجزیره، موج اخیر برف و توفان در سوریه، خسارت‌های متعددی را به اردوگاه‌های آوارگان در استان ادلب و سایر استان‌های شمالی این کشور وارد کرده است؛ از مدفون شدن بخشی از مناطق اردوگاه‌ها زیر برف گرفته تا کنده‌شدن برخی چادرها از زمین در اثر توفان‌های طولانی. ساکنان این مناطق آسیب‌دیده به‌دلیل عدم‌دسترسی نیروهای امدادی به اردوگاه‌ها ناچارند تا اطلاع ثانوی، جایی در سایر چادرها برای خود پیدا کرده و به هر قیمتی، این روزهای سخت را پشت سر بگذارند.

اتاق‌های گِلی؛ رؤیای خانه گرم
از سال2017 بخشی از اردوگاه‌های آوارگان شاهد پدیده جدیدی با عنوان اتاقک‌های گلی است. این اتاقک‌ها خارج از چارچوب پروتکل‌های سازمان ملل، توسط پناهجویان برای در امان ماندن از سرما ساخته می‌شود. به باور آنها، سازه‌های کوچک گلی با وجود مصایب فراوان، کارکرد بهتری نسبت به چادر در مقابل برف و باد دارند. اما پاشنه آشیل این خانه‌های کوچک، باران‌های شدید و طولانی است که می‌تواند آنها را به‌کلی ویران کند.  بخش عمده آوارگان سوریه‌ای طی سالیان گذشته با معضل خانه مستحکم و امن روبه‌رو بوده‌اند. با این حال اما پناهجویانی که در اردوگاه‌های کشورهای اروپایی و یا ترکیه مستقر هستند، به‌دلیل وجود کانکس‌های جدید، دست‌کم از این نظر در شرایط بهتری به‌سر می‌برند.

در آرزوی بازگشت
شرایط وخیم اردوگاه‌ها باعث شده بسیاری از آوارگان، با نادیده‌گرفتن وضعیت فعلی سوریه به شهرها و خانه‌هایشان بازگشته و زندگی در سایه ناامنی را به باقی‌ماندن در اردوگاه‌های بدون امکانات ترجیح دهند. این در حالی است که خانه‌های بسیاری از این شهروندان طی سال‌های گذشته عملا به ویرانه‌ای تبدیل شده که خدمات شهری ابتدایی، نظیر آب و برق نیز به‌سختی در آن یافت می‌شود. از سوی دیگر، بخش عمده خانه‌ها در مناطق جنگ‌زده توسط گروه‌های مختلف شبه‌نظامیان غارت شده و در واقع غیر از سازه بتنی، چیز دیگری از آنها باقی نمانده است.
به روایت شبکه الجزیره، شرایط وخیم آب‌وهوایی و انتشار بیماری‌های واگیردار، اصلی‌ترین دلیل ترک اردوگاه‌ها و بازگشت به مناطق جنگ‌زده عنوان می‌شود. برای مثال، 20درصد از اهالی شهر جبل‌الزاویه در زمستان سال میلادی گذشته به شهر خود بازگشتند؛ آن‌هم درحالی‌که جبل‌الزاویه، هرازگاهی شاهد تنش‌های نظامی میان ارتش سوریه و معارضان است. پیش‌بینی‌ می‌شود این آمار در سال2021 افزایش یابد.

ضعف سازمان‌های حقوق بشری
بدون شک بخش مهمی از سختی‌های آوارگان به ضعف در پاسخگویی سازمان‌های امدادی و حقوق بشری برمی‌گردد؛ ضعفی که البته ریشه در کمبود منابع مالی این سازمان‌ها و فقدان زیرساخت‌های ارتباطی دارد. محمود السلامه، مدیر اردوگاه آوارگان «اطمه» در نزدیکی مرز ترکیه با اشاره به این موضوع به شبکه تی‌آر‌تی می‌گوید: در جریان آخرین توفان، 174چادر به‌طور کلی آسیب دیده‌اند، 94درصد از اردوگاه به تجهیزات گرمایشی و 85درصد نیز به منابع غذایی اولیه نیاز دارند. اما طبیعی است که با منابع مالی سازمان‌های امدادی و همچنین عدم‌امکان دسترسی فوری به اردوگاه‌ها (به‌دلیل انسداد جاده‌ها)، بخش مهمی از این نیازها برای مدت طولانی بی‌پاسخ باقی می‌ماند. به‌نظر می‌رسد کاهش کمک‌های مالی کشورهایی نظیر آمریکا به سازمان ملل، در وخیم‌تر شدن این وضعیت مؤثر بوده است؛ چراکه نیازهای انسانی روزبه‌روز در حال افزایش است و به موازات آن، هیچ منابع جدیدی برای حمایت از سازمان‌های امدادرسانی تعریف نشده است.

آوارگان سوریه از زبان آمار
جنگ 10ساله سوریه بیش از «13میلیون انسان» را بی‌خانمان کرده است. بخشی از این آوارگان به هر شکل ترجیح داده‌اند با تغییر محل زندگی خود در داخل مرزهای سوریه باقی بمانند، اما بخشی دیگر ترک وطن کرده و در سال‌های گذشته، به کشورهای دیگری در نقاط مختلف جهان پناه برده‌اند. به‌گفته سازمان ملل، بیش از 45کشور میزبان آوارگان سوریه‌ای هستند. اما مهم‌ترین پایگاه‌های داخلی و خارجی شهروندان جنگ‌زده سوریه به‌ترتیب زیر است:
  داخل سوریه: نزدیک به 7میلیون از مردم سوریه در داخل این کشور آواره شده‌اند. مراکز اصلی استقرار آنها، استان‌های شمالی است؛ ادلب، حاشیه حلب و حاشیه حماه. در سال‌های گذشته بیش از 3500مرکز برای میزبانی از این آوارگان ساخته شده که توسط سازمان ملل، ترکیه و سوریه اداره می‌شود.
  ترکیه: این کشور بزرگ‌ترین پایگاه خارجی برای پناهجویان سوریه‌ای است. ترکیه بر اساس آمارهای رسمی، بیش از 3میلیون ‌و 500هزار پناهجو را پذیرفته است. از این تعداد، بیش از 95درصد با اخذ اقامت‌های موقت وارد شهرهای مختلف ترکیه شده و دیگر در اردوگاه‌ها زندگی نمی‌کنند. 5درصد باقیمانده نیز حدود 90هزار نفر هستند که همچنان در کمپ‌ها به‌سر می‌برند.
  لبنان: این کشور کوچک با وجود تمام بحران‌های اقتصادی و امنیتی، میزبان یک‌میلیون آواره سوریه‌ای است؛ چیزی معادل یک‌سوم شهروندان لبنانی. اردوگاه‌های لبنان یکی از بدترین نقاط برای استقرار پناهجویان سوریه‌ به‌حساب می‌آیند، چراکه علاوه بر کمبود امکانات، با حملات گاه و بیگاه گروه‌های نژادپرست نیز دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند.
  دیگر کشورهای عربی: اردن، عراق و مصر نیز در مجموع از حدود یک‌میلیون آواره سوریه‌ای پذیرایی می‌کنند. در این میان کشور عراق به‌دلیل وجود اردوگاه‌های قدیمی برای آوارگان از دهه90 با مشکلات چندانی برای اسکان مهمانان سوریه‌ای مواجه نبوده است.
  اروپا: اصلی‌ترین پایگاه پناهجویان سوریه‌ای در قاره سبز، کشور آلمان به‌حساب می‌آید که بیش از نیم‌میلیون آواره را در خود جا داده است. پس از این کشور، سوئد با حدود 100هزار پناهجو، دومین مرکز استقبال از آوارگان شناخته می‌شود. هلند و اتریش نیز مجموعا با 120هزار پناهجو، در رده‌های بعدی هستند.