تهران، شهر هنر

حافظ روحانی 

آغاز دهه1390با واکنش نهادهای خصوصی به سیاست‌های فرهنگی دولت دوم محمود احمدی‌نژاد آغاز شد. این دولت برخلاف دولت سیدمحمد خاتمی نقش نهادهای خصوصی را محدود کرد و از این‌رو بسیاری از رخدادهای فرهنگی که پیش‌تر با همکاری بخش دولتی و خصوصی برگزار می‌شد، متوقف شدند. در این سال‌ها علناً برگزاری دوسالانه‌ها به‌دلیل اصرار دولت بر نظارت بیشتر ناممکن شد. از این‌رو در سال‌های نخست دهه1390شاهد رخدادهایی بودیم که نهادهای خصوصی برپا می‌کردند؛ 10تیر‌ماه سال 1390گالری تازه‌تأسیس ایست اقدام به برگزاری نمایشگاهی با عنوان 30هنرمند، 30پرفورمنس، 30روز کرد. این نمایشگاه که در طول30 شب در این گالری برگزار می‌شد، یکی از نخستین تلاش‌ها برای راه‌اندازی یک جشنواره‌ در حوزه پرفورمنس بود. عمده شرکت‌‌کنندگان در این رخداد هنرمندان عرصه تئاتر بودند. این رخداد در سال‌های بعد و در قالب یک جشنواره سالانه در موزه هنرهای معاصر تهران ادامه یافت. از روز جمعه، 25آذر‌ماه سال1390نخستین نمایشگاه سالانه هنر دیجیتال تهران (تادااکس) با میزبانی گالری محسن برگزار شد. این نمایشگاه تا سال 1397به شکل دائم برگزار شد و نقش مهمی در گسترش هنرهای دیجیتال و تعاملی در ایران داشت.
امیرعلی قاسمی با تأسیس مؤسسه‌ای به‌نام جامعه نیومدیا در ابتدای دهه1390به گسترش رسانه‌ها و شاخه‌های جدید هنری کمک فراوان کرد. او که پیش‌تر چند نهاد هنری خصوصی و کوچک را راه‌اندازی کرده بود، با جامعه نیومدیا بر گسترش هنر معاصر در ایران بسیار مؤثر بود. مهم‌ترین رخداد سال1391را می‌توان بی‌تردید برگزاری نخستین دوره حراج تهران در تاریخ 29خرداد سال1391در هتل پارسیان آزادی نامید. این رخداد با مدیریت علیرضا سمیع‌آذر نه فقط سرآغاز مجموعه‌ای از شایعات شد که بیش از هر چیز یک اتفاق تأثیرگذار بود و نقش مهمی در غلبه مفاهیم اقتصادی در هنر ایران داشت. بعد از برگزاری حراج تهران، تعداد گالری‌های هنری به سرعت افزایش یافت و توجه به اقتصاد هنر جدی شد. از سوی دیگر بسیاری حراج تهران را متهم می‌کردند که نوعی از سلیقه را تبلیغ می‌کند که بر هنرمندان و جریانات هنری ایران تأثیر فاحش می‌گذارد. شاید بتوان تأثیر حراج را خیلی زود درک کرد؛ از سال1393تدریس رشته اقتصاد هنر به‌عنوان یک رشته دانشگاهی در سطح کارشناسی ارشد در دانشگاه‌های هنر تهران و هنر اصفهان و دانشگاه غیرانتفاعی امام رضا(ع) آغاز شد.
گسترش موزه‌ها هم جز اتفاقات مهم در دهه1390است؛ موزه مکتب کمال‌الملک در روز 25تیر‌ماه سال1392در مجموعه باغ نگارستان افتتاح می‌شود. این موزه با مشارکت شهرداری تهران تأسیس شده بود، اما نقش مجله تندیس و سازمان زیباسازی شهرداری تهران در راه‌اندازی این موزه اهمیت داشت. همچنین در 28دی‌ماه سال1393موزه گرافیک ایران در محله تهرا‌نپارس افتتاح می‌شود. نخستین گام‌ها برای تأسیس این موزه در اردیبهشت سال1379و با تشکیل کمیته موزه گرافیک ایران به سرپرستی مجید بلوچ در انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران آغاز شده بود. در نهایت و با مشارکت شهرداری تهران که عمارت ارباب هرمز را به انجمن داد، تأسیس موزه ممکن شد. اما فعالیت‌های فرهنگی شهرداری تهران و سازمان زیباسازی شهرداری تهران صرفاً مشارکت در تأسیس این دو موزه نبود؛ نخستین دوره رخداد نگارخانه‌ای به وسعت یک شهر در اردیبهشت سال1394برگزار شد و با همکاری سازمان زیباسازی و شرکت‌های تبلیغاتی، 1600تابلوی تبلیغاتی شهر تهران به‌مدت 10روز به نمایش آثار هنری اختصاص پیدا کرد. از آنجا که این رخداد با این وسعت در جهان بی‌سابقه بود، مورد توجه رسانه‌های ایرانی و بین‌المللی قرار گرفت. با این‌حال این رخداد پس از دو دوره برگزاری متوقف شد.