خسارت سهمگین کرونا به مترو و اتوبوس

درست است که هنوز رقم دقیقی از خسارت کرونا بر حمل‌ونقل عمومی تهران اعلام نشده، اما با یک حساب و کتاب می‌توان به مبالغ چند هزار میلیارد تومانی رسید. 
طبق گفته فرنوش نوبخت، مدیرعامل شرکت بهره‌برداری مترو، این کاهش درآمد صرفا در 3ماه نخست شیوع کرونا، فقط از محل کاهش فروش بلیت مترو 200میلیارد تومان بوده است. حال اگر این رقم را به دوره  11 ماهه پاندمی کرونا در کشور تسری دهیم، به حدود800میلیارد تومان می‌رسیم. این در حالی است که کاهش درآمد غرفه‌های ایستگاه‌ها و تعطیلی آنها، کاهش تبلیغات محیطی، نرسیدن بودجه‌های دولتی به‌ویژه منابع مربوط به یارانه بلیت مترو، تامین ناوگان و توسعه خطوط، این رقم چند برابر می‌شود. از سوی دیگر محقق نشدن 70درصد درآمدهای پیش‌بینی شده، در بودجه امسال مترو در 6‌ماه نخست هم به خوبی گویای ضرر و زیان بالای مترو از بحران کروناست. یک‌حساب دیگر نشان می‌دهد که کرونا هرماه حداقل 100میلیارد تومان به سیستم حمل و نقل عمومی تهران خسارت زده است؛ این آماری است که کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران به تازگی منتشر کرد. این گزارش پژوهشی مهر تاییدی بر آمارهای شرکت‌های بهره‌برداری مترو و واحد اتوبوسرانی می زند که از کاهش 70درصدی مسافران و درآمدهایشان طی پاندمی کرونا حکایت می‌کنند. 
به هرترتیب یک سال از بحران کرونا می‌‌گذرد و بی‌توجهی به حمل‌ونقل عمومی نفس‌های شاهراه ارتباطی پایتخت را به شماره انداخته است. شبکه حمل‌ونقل عمومی این روزها لنگ لنگان به شهروندان خدمات رسانی می‌کند. اینطور که پیداست، کمک‌های ستاد مقابله با کرونا به حمل‌ونقل هم به سرنوشت تکالیف قانونی کمک دولت‌ها به این بخش مبتلا شده؛ تکالیفی که دولت‌های مختلف هیچ وقت به آن عمل نکرده‌اند و شهرداری با وجود همه موانع و مشکلات، به تنهایی این بار سنگین را به دوش می‌کشد.  حمل‌ونقل عمومی  حتی رنگ مساعدت  منابع صندوق ذخیره ارزی برای مقابله با کرونا را هم ندید؛ ولی این، همه ماجرا نیست. کاهش بلیت فروشی، تعطیلی خدمات جانبی در ایستگاه‌های مترو، مثل اغذیه فروشی‌ها، فروشگاه‌های صنایع‌دستی، تبلیغات محیطی و... هم بار مشکلات را سنگین‌تر کرده تا جایی که به گفته مسئولان مترو درآمدها کفاف هزینه‌های روزانه این ناوگان را هم نمی‌دهد.
به همین‌خاطر، شهرداری تهران برای نخستین بار قصد دارد از طریق مشارکت عمومی - خصوصی برای تجهیز و توسعه مترو درآمدزایی کند. اتفاقی بی‌سابقه در دورانی که دولت و شهرداری تهران برای تامین بودجه توسعه مترو با مشکلات فراوانی مواجه شده است. چنان که تامین منابع مالی حاصل از فروش اوراق مشارکت به‌عنوان یکی از راه‌های تامین مالی در مترو با موانع و پیچیدگی‌های زیادی مواجه بوده و به همین دلیل، ورود بخش خصوصی با کمک دولت می‌تواند بخشی از این مشکلات را رفع کند. معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران در این‌باره به همشهری گفت: «کمبود ناوگان حمل‌ونقل ریلی درون‌شهری، یکی از گلوگاه‌های اصلی و موانع پیش روی حصول بهره‌وری حداکثری از ظرفیت شبکه مترو به‌حساب می‌آید. در شرایط کنونی که شهرداری تهران با تنگناهای شدید مالی مواجه بوده و از منابع بودجه عمومی کشور هم عملا بی‌بهره است و همچنین کرونا هزینه‌ها را افزایش و درآمدها را کاهش داده است، یکی از راهکارهای نوین تامین منابع مالی، جذب مشارکت بخش خصوصی است.»
سیدمناف هاشمی اضافه کرد: «بسترهای قانونی خوبی برای تشـویـق سرمایه‌گذاران این بخش در قانون بودجه سنواتی کشور مهیاست که تبصره19 قانون بودجه سال1399 از آن جمله است. بر این اساس، تامین مالی طرح‌های جدید، نیمه‌تمام و آماده بهره‌برداری با استفاده از روش مشارکت عمومی - خصوصی موسوم به PPP و از محل بودجه عمومی کشور در قالب کمک بلاعوض، وجوه اداره شده و یارانه سود تسهیلات امکان‌پذیر شده است.» او ادامه داد: «تبصره19 چندین سال است که در قانون بودجه لحاظ شده، اما برای نخستین‌بار است توسعه متروی تهران از طریق این تبصره در دستور وزارت کشور قرار گرفته و در وزارت کشور نیز کارگروهی برای این فعالیت تشکیل شده است.»

استفاده از همه ظرفیت‌های خطوط 6و 7، 1500واگن می‌خواهد
علی امام، مدیرعامل شرکت متروی تهران با اشاره به مشکلات زیادی که با شیوع کرونا برای توسعه مترو ایجاد شده است، گفت:« متروی تهران هم‌اکنون 7خط در حال بهره‌برداری دارد که در پاندمی کرونا به وجود همه سختی‌ها خدمت‌رسانی کرده‌اند. اما واقعیت آن است که شرایط مالی بسیار سخت شده و در شرایطی هستیم که برای خدمت‌رسانی صحیح به شهروندان و استفاده از همه ظرفیت‌های این خطوط، ابتدا باید ایستگاه‌های خطوط 6 و 7 به بهره‌برداری برسند. یعنی با احتساب ایستگاه‌های افتتاح‌شده، 25ایستگاه دیگر در این 2خط مترو باقی می‌ماند. با وضعیت منابع موجود علاوه بر 12ایستگاهی که قرار است تا پایان سال به بهره‌برداری برسند، برای سال1400 در خوش‌بینانه‌ترین حالت و درصورت تامین منابع لازم، نهایتا بتوانیم 12ایستگاه دیگر را تا پایان سال آینده به بهره‌برداری برسانیم. بنابراین و درصورت تکمیل ایستگاه‌ها و پایانه‌های خط 6 و 7، تهران به 1500واگن یا بیش از 215 رام قطار نیاز دارد.»
او ادامه داد: «درباره اوراق مشارکت، با توجه به شرایطی که از لحاظ فرایند اداری برای انتشار این اوراق وجود دارد، اوراق مشارکت هر سال عملا در سال بعد آن منتشر می‌شود. برای مثال اوراق سال99 در حال طی شدن فرایند اداری است و در سال1400 منتشر خواهد شد. طبق آخرین اخبار، 1600میلیارد تومان اوراق مشارکت برای متروی تهران تصویب شده است که هنوز در مرحله مذاکره برای پذیرش عاملیت بانک‌ها هستیم. ضمن اینکه بانک مرکزی هم تأکید دارد ابتدا بدهی سنگین 3دهه قبل شهرداری تهران به سیستم بانکی کشور تعیین تکلیف شود که رقم سنگینی است. اما به هر حال در حال رایزنی هستیم که موانع انتشار اوراق99 در سال1400 برداشته شود.»

 حمل و نقل عمومی به 20 هزار میلیارد تومان نیاز دارد
آسیب‌های حمل‌ونقل عمومی طی 11ماه اخیر باعث شده تا پیروز حناچی، شهردار و محسن هاشمی رفسنجانی، رئیس شورای شهر تهران در نامه‌ای به محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس خواستار پیگیری قوانین بالادستی اجرا نشده مربوط به حمل و نقل عمومی شوند. برپایه این نامه، مطابق ماده ۵ قانون حمایت از سامانه های حمل و نقل شهری و حومه مصوبه سال ۸۵ دولت می‌تواند تا ۵۰ درصد هزینه‌های مطالعات و سرمایه گذاری ایجاد سامانه های حمل و نقل ریلی درون شهری و در لوایح بودجه سنواتی کل کشور پیش‌بینی و پرداختن کند. بر این اساس با توجه به آخرین طرح جامع حمل و نقل ریلی درون شهری تهران تا پایان سال ۱۴۲۰ مستلزم تزریق نقدینگی سالانه ۲۰۰هزار میلیارد ریال به قیمت پایه سال ۹۹ است که لازم است در بودجه کل کشور حداقل مبلغ ۱۰۰ هزار میلیارد ریال به این مهم اختصاص یابد. نادیده گرفتن شدن سهم حمل و نقل عمومی به ویژه مترو در مدیریت مصرف سوخت هم مورد دیگری است که باعث شده تا زخمی دیگر بر تن دو وسیله انبوه‌بر دیگر تهران، بنشیند. این در حالی است که هم‌اکنون 40رام قطار مترو و 3500دستگاه از اتوبوس‌های شرکت واحد فرسوده هستند و این آمار فرسودگی روز به روز بیشتر می‌شود. نکته اینکه از سال 1389 دولت‌ها هیچ کمکی در زمینه تامین ناوگان نو اتوبوسرانی برای شهر تهران انجام ندادند؛ آن هم در شرایطی که به گفته محمود ترفع، مدیرعامل شرکت واحد، از یکسو کرونا و تحریم‌ها هزینه‌های اتوبوسرانی را به خاطر تعمیرات، نگهداری و ضدعفونی، به شدت افزایش داده و از سوی دیگر پایتخت 3هزار دستگاه اتوبوس کم دارد. با این حساب، 7هزار دستگاه اتوبوس نیاز فوری تهران و در خوشبینانه‌ترین حالت سال آینده 2500دستگاه تامین خواهد شد.


 مشکلات فنی مترو:
   هزینه‌های اجرایی به بیش از 3‌برابر اواخر سال96 رسیده است
    ورود تجهیزات خریداری ‌شده به کشور به‌دلیل وجود تحریم‌ها با مشکلات جدی همراه شده است.
   کمبود 1500واگن و فرسودگی بیش از 40رام قطار

مشکلات مالی مترو:
    کاهش میزان منابع اوراق مشارکت سال98 
   حداقل به میزان 500میلیارد تومان
    تحقق دیر هنگام منابع اوراق مشارکت سال98

    نرسیدن منابع دولتی
 (82.5درصد هزینه ساخت و پرداخت هزینه یک‌سوم بلیت)
    تحقق ‌نیافتن قرارداد تأمین 630واگن توسط وزارت کشور
   به نتیجه نرسیدن الحاقیه قرارداد خرید 2هزار واگن بین طرف چینی
 با سازمان شهردار‌ی‌ها

    بدهی491میلیارد تومانی دولت به شهرداری تهران
 در حوزه مترو (مربوط به سال98)


  اولویت‌های برنامه اجرایی  شرکت مترو در سال1400 
1 - خرید و نصب تجهیزات برای 5خط در حال بهره‌برداری
2 - افتتاح 3پارکینگ
3 - افزایش ناوگان شبکه حمل‌ونقل ریلی
4 - توسعه خطوط موجود 
5 - بهره‌برداری از پروژه‌های در حال تکمیل 
6 - آغاز عملیات اجرایی خطوط جدید 

نیاز‌های اتوبوسرانی بازسازی
  بازسازی 200دستگاه اتوبوس 2 کابین فرسوده (طبق مذاکرات صورت گرفته با شرکت‌ها و خدمات پس از فروش خودرو‌سازی‌‌ها اقدامات لازم برای شناسایی پیمانکار جهت بازسازی و به‌کارگیری مجدد در خطوط در حال اجراست.

 نوسازی 
  خریداری حدود 2500دستگاه اتوبوس براساس مصوبه ستاد ملی کرونا. برهمین اساس، با شرکت‌های خودرو‌ساز و سرمایه‌گذار در این خصوص مذاکره و اقدامات اولیه در راستای تامین آنها در حال انجام است.

 نیازها:
   خرید 3هزار اتوبوس جدید (شامل اتوبوس‌های وارداتی و قرارداد خرید با شرکت‌های داخلی)
  نوسازی 3400دستگاه اتوبوس فرسوده (61درصد از کل ناوگان شهر تهران که حدود 5600دستگاه است بالای ١٢ سال عمر دارد و فرسوده است)