مهمانان انگلیسی

علیرضا احمدی

فشارهای جهانی برای کشیدن ترمز برنامه هسته‎‌‎ای ایران که در نیمه دوم سال1385و با صدور قطعنامه‎‌‎های شورای امنیت سازمان ملل، وارد فاز جدیدی شده بود، از همان آغازسال1386 بی‎‌‎وقفه ادامه یافت و به‎‌‎نظر می‎‌‎رسید طرف‎‌‎های غربی توانسته‎‌‎اند در این حوزه تاحدودی روسیه و چین را هم با خود همراه کنند. با وجود این در ایران حاکمیت قصد داشت با یکپارچگی بیشتری در زمینه پیشبرد فعالیت‎‌‎های هسته‎‌‎ای عمل کند و در ادامه این راه مصمم بود؛ 1386 هم از سوی رهبرمعظم انقلاب با عنوان سال «اتحاد ملی و انسجام اسلامی» نامگذاری شد تا نقشه راهی باشد برای تصمیم‎‌‎سازان کشور.
همانگونه که پیش‎‌‎بینی می‎‌‎شد، سال سختی در انتظار ایران بود؛ هنوز دو سه روزی از تعطیلات نوروزی سپری نشده بود که یک «بمب خبری» در خلیج‎‌‎فارس منفجر شد. در سومین روز فروردین‎‌‎ماه (23مارس2007)، وزارت‎‌‎دفاع انگلیس در بیانیه‎‌‎ای از بازداشت 15تفنگدار دریایی این کشور در آب‎‌‎های خلیج‎‌‎فارس خبرداد. این بیانیه ادعا می‎‌‎کرد این نیروها در راستای اجرای قطعنامه1723 شورای‎‌‎ امنیت باهدف حمایت از دولت عراق مشغول بازرسی از یک کشتی تجاری در آب‎‌‎های ساحلی عراق بوده‎‌‎اند که کشتی‎‌‎های ایرانی آنها را محاصره و به سوی آب‎‌‎های سرزمینی خود هدایت کرده‎‌‎اند. با انتشار این خبر که بازتاب جهانی وسیعی هم داشت، در نخستین اقدام وزارت ‎‌‎خارجه انگلیس سفیر جمهوری‎‌‎اسلامی ایران را احضار و درخواست کرد تفنگداران انگلیسی فورا آزاد شوند و تجهیزات همراه آنها نیز رفع توقیف شود. فردای آن روز وزارت امورخارجه انگلیس بار دیگر سفیر کشورمان در لندن را فراخواند و درخواست‎‌‎های قبلی را تکرار کرد. درمقابل وزارت امورخارجه ایران هم گیت اسمیت، کاردار سفارت انگلیس در تهران را در غیاب سفیر این کشور، احضار و نسبت به ورود غیرقانونی نظامیان نیروی دریایی انگلیس به آب‎‌‎های سرزمینی ایران در اروندرود شدیدا اعتراض کرد. پس از این دیدار سفیر انگلیس نیز به وزارت امورخارجه ایران احضار شد و مورد اعتراض شدید قرارگرفت و سید محمدعلی حسینی، سخنگوی وزارت امورخارجه ایران هم ورود غیرقانونی و مداخله‎‌‎جویانه نیرو‎‌‎های انگلیسی به آب‎‌‎های سرزمینی جمهوری اسلامی را «اقدامی مشکوک» و «برخلاف مقررات و حقوق بین‎‌‎الملل» دانست و آن را به‎‌‎شدت محکوم کرد.
در شرایطی که برخی کشورهای ثالث مانند عراق و ترکیه اعلام کردند همه تلاش خود را برای یافتن راه‎‌‎حل مسالمت‎‌‎آمیز برای رفع این مشکل به‎‌‎کار می‎‌‎گیرند، واکنش‎‌‎های جهانی به بازداشت ملوانان انگلیسی ادامه یافت؛ کاندولیزا رایس، وزیر امورخارجه ایالات‎‌‎متحده آمریکا که در خاورمیانه حضور داشت، خواستار آزادی فوری نظامیان انگلیسی از سوی ایران شد و تأکید کرد «واشنگتن اوضاع را از نزدیک زیرنظر دارد» و «فرانک والتر اشتاین‎‌‎مایر» وزیر امورخارجه آلمان که ریاست دوره‎‌‎ای اتحادیه اروپا را برعهده داشت هم خواستار آزادی فوری سربازان انگلیسی شد. اینها در شرایطی بود که ایران از وجود مدارک مستدل مبنی بر تجاوز تفنگداران انگلیسی به آب‎‌‎های سرزمینی‎‌‎اش خبر می‎‌‎داد و مسئولان ستاد کل نیروهای مسلح نیز اعلام می‎‌‎کردند انگلیسی‎‌‎ها به تجاوز به آب‎‌‎های جمهوری اسلامی ایران اعتراف کرده‎‌‎اند. شبکه العالم هم اظهارات لیدینگ سیمن فی‎‌‎ ترنی، نظامی زن انگلیسی دستگیرشده را پخش کرد که از اقدام تجاوزکارانه نظامیان انگلیسی ابراز تأسف می‎‌‎کرد. او همچنین تأکید کرد در مدت بازداشت، برخورد خشنی با آنها انجام نشده و ایرانی‎‌‎ها رفتار صمیمی و مهمان‎‌‎نوازانه‎‌‎ای با آنها داشته‎‌‎اند. چند روز بعد هم یکی دیگر از نظامیان انگلیسی اظهارات مشابهی را تکرار کرد. در این میان با وجود جنجال‎‌‎های رسانه‎‌‎ای که انگلیسی‎‌‎ها برپا کرده بودند و به بررسی‎‌‎های فنی و کارشناسی تن نمی‎‌‎دادند و حاضر نمی‎‌‎شدند اطلاعات موجود درباره اینکه نظامیان آنها در 6نقطه به آب‎‌‎های مرزی ایران تجاوز کرده‎‌‎اند را بررسی کنند، موج جهانی مورد انتظار آنان نیز محقق نشد؛ اروپایی‎‌‎ها، آمریکا و شورای ‎‌‎امنیت ‎‌‎جز مطرح کردن درخواست آزادی ملوانان انگلیسی، همراهی بیشتری نکردند و به‎‌‎نظر می‎‌‎رسید دست بریتانیا برای انجام اقدامات گسترده‎‌‎تر، به‎‌‎شدت بسته است. برهمین اساس هم بود که پس از فروکش کردن تدریجی تب تحولات، دولت انگلیس نامه‎‌‎ای به ایران داد که دیگر نظامیان آنها به آب‎‌‎های سرزمینی جمهوری‎‌‎اسلامی تجاوز نخواهند کرد؛ نامه‎‌‎ای که اگرچه در آن مقطع سبب شد ماجرا ختم به خیر شود و نظامیان انگلیسی در 16فروردین‎‌‎ماه به‎‌‎مناسبت میلاد پیامبراکرم(ص) و پس از دیدار با محمود احمدی‎‌‎نژاد و دریافت هدایایی آزاد شوند، اما حاشیه‎‌‎های آن بار دیگر در سال1388 و در کوران رقابت‎‌‎های انتخاباتی حاشیه‎‌‎ساز شد. ماجرای نامه تونی بلر به رئیس‎‌‎جمهور ایران، از بحث‎‌‎های جنجالی مطرح‌شده در مناظره معروف احمدی‎‌‎نژاد و میرحسین‎‌‎موسوی در خرداد1388 بود که احمدی‎‌‎نژاد ادعا کرد نخست‎‌‎وزیر انگلستان درآن نامه، هم از ایران به‎‌‎دلیل تجاوز ملوانان‎‌‎شان به آب‎‌‎های ایران عذرخواهی کرده و هم اعلام کرده سیاست‎‌‎های انگلیس در برابر ایران عوض می‎‌‎شود. طرح این موضوع تکذیب سفارت انگلستان در تهران را به‎‌‎دنبال داشت و درپی آن متن کامل نامه مذکور در رسانه‎‌‎های ایران منتشر شد که نشان می‎‌‎داد بریتانیا با تکرار ادعاهای قبلی درباره مأموریت ملوانان انگلیسی، به ایران اطمینان داده ‎‌‎است از تکرار چنین وقایعی جلوگیری می‎‌‎کند. بازداشت تفنگداران انگلیسی در سوم فروردین‎‌‎ماه در شرایطی بر پیچیدگی اوضاع می‎‌‎افزود که یک روز پس از آن، (4فروردین‎‌‎ماه/ 24مارس2007) شورای ‎‌‎امنیت سازمان‎‌‎ملل به اتفاق آرا (15عضو دائم و غیردائم) قطعنامه1747 را علیه ایران تصویب کرد. در این قطعنامه از همه کشورهای جهان خواسته شد فعالیت خود با شرکت‎‌‎های ایرانی را که در زمینه انرژی هسته‎‌‎ای فعالیت دارند، محدود کنند. ممنوعیت صادرات و واردات سلاح‎‌‎های سنگین به ایران نیز از دیگر موارد مندرج دراین قطعنامه بود. همچنین شورای ‎‌‎امنیت 60روز به ایران مهلت داد با تبعیت از این قطعنامه و درخواست‎‌‎های قطعنامه 1737 که پیش از آن تصویب شده بود، به فعالیت‎‌‎های «حساس اتمی» خود، ازجمله غنی‎‌‎سازی اورانیوم پایان دهد. قطعنامه شورای‎‌‎امنیت توقفی در فعالیت‎‌‎های هسته‎‌‎ای ایران ایجاد نکرد و نخستین محموله سوخت هسته‎‌‎ای نیروگاه بوشهر از 26آذرماه تا 8بهمن در 8مرحله وارد این نیروگاه شد و راه‎‌‎اندازی آن را وارد مرحله جدیدی کرد. این در حالی بود که بروز برخی ناهماهنگی‎‌‎ها میان دولت و شورای‎‌‎عالی امنیت ‎‌‎ملی که پیگیری پرونده هسته‎‌‎ای را برعهده داشت، به جایگزینی سعید جلیلی با علی لاریجانی در مهرماه1386 منجر شد و رویکرد ایران هم به سیاست تهاجمی و «تقابل بازدارنده» تغییر مسیر داد. درنهایت صدور قطعنامه1803 شورای‎‌‎ امنیت، آخرین تحول در پرونده هسته‎‌‎ای ایران در سال1386 بود؛ قطعنامه‎‌‎ای که توسط فرانسه و انگلستان پیشنهاد شده‎‌‎ بود و حدود 10ماه پس‎‌‎از قطعنامه1747، در 13اسفندماه (3مارس2008) با 14رأی‎‌‎ مثبت اعضای شورای ‎‌‎امنیت سازمان‎‌‎ملل در مقابل یک‎‌‎ رأی ممتنع ونزوئلا به تصویب رسید و ذیل فصل هفتم منشور ملل‎‌‎متحد، خواستار توقف غنی‎‌‎سازی اورانیوم از سوی ایران می‎‌‎شد.