درس‌هایی برای بحران‌های آتی

آرزو دهقانی- دانشجوی دکتری سلامت در بلایا و فوریت‌های دانشگاه شهید بهشتی

حادثه ساختمان پلاسکو در 30دی‌ماه1395 به‌عنوان یک فاجعه ملی و به‌دلیل فرسودگی و ناایمن بودن سیم‌کشی برق، وجود کپسول‌های متعدد گاز مایع و مایعات اشتعال‌زا و انباشت البسه و پوشاک چیده شده در راهروها و طبقات ساختمان رقم خورد که متأسفانه در این حادثه 16نیروی جان برکف آتش‌نشانی و 10نفر از شهروندان کشته و بیش از 500فروشگاه و تولیدی پوشاک تخریب و بیش از 3هزار کارگر بیکار شدند.
 براساس سطح‌بندی حوادث کشور که توسط سازمان مدیریت بحران ارائه شده است، حادثه‌ای که بیش از 10کشته و کمتر از 100کشته داشته باشد و یا تعداد مصدومان بین 100 تا هزارنفر باشند، به‌عنوان حادثه محلی قلمداد می‌شود، اما حادثه پلاسکو در خبرگزاری‌های جهانی نیز بازتاب گسترده داشت و تا حد یک حادثه با ابعاد ملی از آن یاد می‌شود. این موارد نشان می‌دهد که حوادثی با این ابعاد با توجه به اثرات سلامتی، اجتماعی، اقتصادی بسیار مهم تلقی می‌شوند و تکرار آن، عوارض و خسارات غیرقابل جبرانی خواهد داشت، همچنین باتوجه به حادثه‌خیزی کشور ما باید به این نکته توجه کرد که پیشگیری از بروز حوادث اینچنینی و آمادگی سازمان‌های امدادی و حتی عموم مردم می‌تواند مقابله با این اتفاقات و مدیریت اینگونه رخدادها را ارتقا دهد.
یکی از مهم‌ترین اصول در پیشگیری از حوادث در ساختمان‌های پرتردد و آمادگی جامعه، ارتقای ایمنی سازه‌ای و غیرسازه چنین ساختمان‌هایی است. عدم‌نگهداری منابع سوختی با حجم بالا همچون بنزین و نفت در این ساختمان‌ها امری ضروری است. مجهز کردن طبقات و واحدهای سازه به دکتورهای دود و آتش و وسایل اطفای حریق می‌تواند جزو نخستین اقدامات جهت ارتقای آمادگی باشد. روش‌های اطفای حریق، تخلیه ایمن ساختمان‌های پرتردد و مجتمع‌های مسکونی باید به ساکنان آموخته و توسط آنها سالانه تکرار و تمرین شود زیرا ممکن است براساس تشخیص حادثه اولیه دستور تخلیه و یا اقدامات امدادی مناسب صادر شود.
نکته مهم بعدی در مبحث ایمنی، ساختمان‌های بلندمرتبه، خروج ایمن و اضطراری افراد از ساختمان است. این بدان معناست که در کوتاه‌ترین زمان ممکن بتوانیم افراد را از ساختمان خارج‌ کنیم و این کار را با وجود مشکلاتی از قبیل هرج و مرج و شلوغی در ساختمان انجام دهیم. لذا راه‌های خروجی و پلکان اضطراری باید ایمن بوده و مسیر آن برای تخلیه ناگهانی ساختمان مشخص باشد. تابلوی خروج اضطراری در تمامی طبقات سازه‌های پرتردد باید نصب شود. تمامی تابلوهای خروج اضطراری به درستی در همه جا نصب شده‌ و تمامی مسیرهای فرار باز باشند و افراد بدانند در کجا قرار دارند تا بتوانند به سرعت و به شکلی ایمن در بهترین زمان ممکن، محل را ترک کنند.
سامانه هشدار اولیه مبنی بر آتش‌سوزی و حوادث مشابه باید در چنین مراکزی مستقر شود. تخلیه اضطراری صوتی برای راهنمایی ساکنان ساختمان به‌صورت مؤثر که بتوانند به بهترین شکل ممکن از ساختمان خارج شوند یکی دیگر از این موارد است. سیستم‌هایی همچون آژیر خطر و سیستم‌های هشداردهنده سنتی برای ساختمان‌های بلندمرتبه چندان مناسب نیستند. در چنین مواردی ساکنان باید راهنمایی شوند تا چگونه و از چه مسیری بهتر می‌توانند به شکلی کنترل شده از ساختمان خارج شوند.
از سوی دیگر ساختمان‌های پرتردد با ایمنی کم، باید شناسایی شده و علاوه بر اخطار رفع خطر به صاحبان در راستای ایمن‌سازی‌ کمک و مشاوره ارائه شود. نهادهای نظارتی در مواردی که با ایمنی و جان هموطنان در ارتباط است باید با دقت و قدرت بیشتری وارد عمل شوند. برای ساختمان‌هایی که دارای سیم‌کشی‌های قدیمی هستند، نیاز به بازرسی مداوم وجود دارد و عملکرد سیم‌کشی‌ها و مواردی از این دست باید به‌طور مداوم مورد بررسی قرار گیرد تا درصورت لزوم به سرویس و نگهداری آنها پرداخته شود. مجهز کردن سازمان‌های امدادی به تجهیزات مناسب و آموزش و توانمندسازی کارکنان این سازمان‌ها نیز عوامل بسیار مهمی در مدیریت بحران‌ خواهد بود.
هماهنگی بین سازمان‌های امدادی از موازی‌کاری و هدررفت منابع مالی، انسانی و تجهیزات جلوگیری خواهد کرد، لذا این هماهنگی‌ها باید پیش از بروز حوادث انجام گیرد تا درصورت رخداد حوادث مشابه بتوان به سرعت فرایند پاسخ را آغاز کرد و عوارض جانی و مالی ناشی از آن را به حداقل رسانید.
با توجه به تکرار حوادث اینچنینی همچون بازار دیلم، کلینیک سینا و... مواردی همچون لزوم تعمیر و نگهداری سیستم‌های ایمنی در برابر آتش، برطرف کردن ضعف‌های بازرسی و نظارت برای ساختمان‌های موجود و قدیمی، نیاز به تقویت سازماندهی مدیریت بحران، عدم‌حضور جدی بیمه‌ها در ارتقای سطح ایمنی در برابر آتش، توجه و آگاهی اندک جامعه نسبت به اهمیت ایمنی در برابر آتش در ساختمان‌ها و مولفه‌های آن و نیاز جدی به رفتارشناسی مردم در هنگام حریق و آموزش عمومی باید بیشتر مورد توجه نهادها و مدیریت کشوری قرار گیرد.