تهران؛ پایتخت کیفیت در کشاورزی

علی تقوی_عضو اتاق بازرگانی تهران

نمی‌توانیم از تهران انتظار داشته باشیم که سهم قابل توجهی در تولیدات کشاورزی و درآمدزایی داشته باشد. پیش از جدایی کرج و شهرهای اطرافش از تهران، کشاورزی تهران گسترده بود اما بعد از جدایی کرج، ورامین و زمین‌های جنوب تهران بخش اصلی کشاورزی تهران شدند. با این حساب از نظر مساحتی نمی‌توانیم بگوییم که کشاورزی در تهران خیلی گسترده است اما از نظر کیفیت کشاورزی، تهران نسبت به دیگر استان‌ها در سطح بالاتری قرار دارد. بهترین‌ تکنولوژی‌ها و جدیدترین فناوری‌ها در تهران است. عمده افراد متخصص و علمی در زمینه کشاورزی هم در تهران هستند. با توجه این موارد و سیستم‌های جدید کشاورزی‌ای که در تهران استفاده می‌شود، می‌توانیم بگوییم تهران از نظر کشاورزی هم استان مهمی است و در درآمدزایی استان نقش بسزایی دارد. با این حال اگر قرار باشد به کشاورزی تهران به‌عنوان یک منبع درآمد نگاه کنیم، درآمدی که می‌تواند در اقتصاد استان یا حتی کشور تأثیر‌گذار باشد، باید بگویم تا زمانی که کشاورزی در تهران سنتی انجام می‌شود، نمی‌توانیم این نگاه را داشته باشیم.
مسئله مهمی که در کشاورزی تهران وجود دارد و در چند دهه اخیر با آن روبه‌رو هستیم، گران بودن زمین در تهران است. اگر درآمدی که از کشاورزی در یک زمین به‌دست می‌آید، با قیمت خود زمین مقایسه کنیم، می‌بینیم که کشاورزی ارزش افزوده چندانی نمی‌تواند برای کشاورز داشته باشد. در این شرایط طبیعی است که افرادی که زمین کشاورزی دارند، بخواهند زمین‌ها را خشک کنند و تغییر کاربری بدهند، کاری که در حال انجام است. از نظر شخصی هر کسی این اجازه را دارد که از اموالش بهترین استفاده را کند اما بحث‌ زمین‌های کشاورزی، بحث ملی است. از نگاه ملی هیچ‌کسی اجازه ندارد، کاربری زمین‌های کشاورزی را تغییر بدهد. برای اینکه دوباره در زمینی خاک زراعی تولید شود، 300سال طول می‌کشد. تنها راهی که می‌تواند جلوی این اتفاق را بگیرد این است که از نظر قانونی زمین کشاورزی، زمین کشاورزی بماند.
 اگر ارزش زمین کشاورزی با زمین‌های مسکونی یکی نباشد، می‌توانیم بگوییم کشاورزی در این زمینه‌ها به‌صرفه است. البته بستگی به این هم دارد که در این زمین‌ها چه چیزی کاشته شود. به هر حال در هر شرایطی که حساب کنیم، درآمدزایی از زمین‌های کشاورزی در تهران خیلی بیشتر از استان‌های دیگر است. دلیل اصلی این است که میزان تولید در تهران بالاست. کشاورزان تهران با بازار مصرف بزرگی سروکار دارند. اگر کشاورزی در یک استان دیگر برای دو‌سه میلیون نفر تولید می‌کند، در تهران ما جمعیت ده‌دوازده میلیون نفری را داریم.
 چون محصول در محل فروش تولید می‌شود، هزینه‌ها کمتر و به‌صرفه‌تر است. محصولی که قرار است از جیرفت یا از خوزستان به تهران برسد، هزینه‌بر است. هزینه حمل هر کیلو محصول با ضایعات بیش از دو‌هزار تومان است. هر چه محل تولید به محل مصرف محصول نزدیک‌تر باشد، هزینه‌ها، هم برای مصرف‌کننده پایین‌تر می‌آید و هم اینکه کیفیت تولید بالاتر می‌رود.
کشاورزی در تهران از نظر دیگری هم درآمدزاست. کارخانه‌های صنعتی زیادی در تهران هستند، کارخانه‌هایی که رب، ترشی و مربا درست می‌کنند و به محصولات کشاورزی نیاز دارند. اگر میزان تولید بالا باشد و اراده‌ای برای حفظ بالای تولید باشد، می‌شود از این راه هم به درآمد رسید. مسئله اصلی این است که کشت چطور انجام شود. تهران نه زمین زیاد دارد و نه آب و بهترین کار این است که کشاورزی تهران گلخانه‌ای باشد. به‌خاطر ساخت‌وساز‌های دهه‌های اخیر و از دست‌ رفتن زمین‌های کشاورزی، تهران زمین زیادی ندارد. آب شرب تهران از سدهای اطراف تامین می‌شود، از سد لتیان، طالقان و... به‌خاطر همین به‌صرفه نیست که با روش‌های سنتی، کشاورزی انجام شود.
 اگر در فضای آزاد از یک زمین 50تن گوجه‌فرنگی برداشت می‌شود در فضای گلخانه‌ای می‌توانیم 400تن برداشت کنیم. در فضای بسته هم آب کمتر مصرف می‌شود و هم راندمان تولید بالاتر می‌رود. سال‌هاست که گفته می‌شود باید کشاورزی به این سمت برود و الگوی کشت مشخص شود. سؤال این است که چرا این کار را انجام نمی‌دهند، جواب روشن است، مثل خیلی از کارهای دیگری که در ایران انجام نمی‌شود، اراده‌ای هم برای مشخص کردن الگوی کشت وجود ندارد. اگر عرق ملی داشته باشیم، انجام این کار راحت و به‌صرفه است اما موضوع این است که همه منافع شخصی‌شان را در اولویت قرار می‌دهند. اینطور نیست که تهران گلخانه‌ نداشته باشد. ما گلخانه‌های زیادی داریم که بخش اعظم تولیداتشان صادر می‌شود. ایرادی هم ندارد که محصولات ما صادر شود. هرقدر که ارزآوری محصولات بیشتر باشد به همان اندازه به نفع است. بعضی وقت‌ها گفته می‌شود چرا محصولاتی که در داخل به آن نیاز است، به کشورهای دیگر می‌رود اما می‌شود محصول مورد نیاز را از شهرهای دیگر تامین کرد. تهران تنها شهری نیست که محصولاتش صادر می‌شود. شهرهای دیگر هم تولیدات خوبی دارند. شاید بشود گفت محصولات تهران یک درصد کل کشور هم نیست ولی به‌خاطر کیفیت بالایی که تولیدات تهران دارد، خوب صادر می‌شود و درآمد قابل توجهی هم دارد. با این حال با شرایطی که کشاورزی ما دارد، نمی‌توانیم از تهران انتظار داشته باشیم که بازوی اصلی تولید باشد و در درآمدزایی کمک کند. هر قدر هم در تهران روی کشاورزی تمرکز کنیم، باز هم باید این شهر را یک شهر صنعتی بزرگ بدانیم.