حسن ملکی؛ تجربههای کوتاه
انتشارات تجربه با مدیریت حسن ملکی، در سال1374انتشار مجموعهای با عنوان «اولیها: ادبیات نمایشی جهان» را آغاز کرد که نخستین نمایشنامه از این مجموعه نیز «شب بخیر مادر» نوشته مارشا نورمن با ترجمه حمید احیا بود. در همین سال هم محمد یعقوبی تمرین نمایشنامه را با پانتهآ بهرام و ریما رامینفر آغاز میکند اما تا مرداد 1376موفق به اجرای این نمایشنامه نمیشود. بنابراین در سال1374، نخستین نمایشنامه ترجمه از حمید احیا در نخستین مجموعه از اولیهای انتشارات تجربه منتشر شده و محمد یعقوبی نیز 2سال بعد، با اجرای همین نمایشنامه، برای نخستین بار به شکلی رسمی بهعنوان کارگردان تئاتر فعالیت خود را آغاز کرده و به مجموعه تئاترشهر میآید. اما مجموعه اولیها به نتیجه مطلوب ناشر نمیرسد. او بعدها درباره این تجربه در نشر تجربه، به مناسبت تجدید چاپ همین نمایشنامه نوشت:«اولیها مجموعهای بود که به تعبیری در نطفه خفه شد. هدفاش پسندیده بود اما پیشبینیهایی که برای آن داشتیم، یک سر نادرست و حتی خام نمودند و مجموعه چند گامی فراتر رفت و وا رفت. امید و انگیزه ادامه آن اما پاک از میان نرفته، شاید تنها از سر پررویی. از اینرو هیچچیز بعدی نیست». از نیمه دوم دهه 70 نشر تجربه، در مجموعهای به‌نام «تجربههای کوتاه» انتشار نمایشنامههای مشهور جهان را آغاز کرد؛ نمایشنامههایی از پیتر هانتکه، تام استاپارد، آرتو کوپیت، سام شپارد، ویلیام سارویان، مارگریت دوراس، وودی آلن، داریو فو و دیگران در این مجموعه منتشر شدند. در میان این کتابهای جیبی پالتویی زردرنگ، آثار پیتر هانتکه که پیش از این توسط عباس نعلبندیان در دهه 50 منتشر شده و در آن دوران نایاب محسوب میشد، با ترجمههای جدیدی منتشر شد، «اهانت به تماشاگر»، «غیب‌گویی» و «اتهام بهخود» 3 نمایشنامه این مجموعه بودند که در میان دانشجویان دهه 70 طرفدار بسیار داشت. از سوی دیگر بسیاری از این نمایشنامه‌ها در مجموعه تئاترشهر یا در جشنوارههای دانشجویی اجرا میشد و میتوان نشر تجربه را در زمینه ترجمه، موفقترین نشر دهه 70دانست. در این دهه در هر کتابخانهای کتابهای زرد رنگ انتشارات تجربه یافت میشد. همان نمایشنامه را امروز نشر چشمه با جلد آبی و در همان قطع منتشر میکند که این نشان از اقبال دیرپای این مجموعه داستان و نمایشنامه دارد.
مصطفی اسلامیه و هوشنگ آزادیور؛ جلد سوم براکت در کنار تئاتر تجربی
در سالهای فترت تئاتر، پژوهندگان و نویسندگان و مترجمان فرصت شماردند و در واپسین ایام دهه 60و سالهای آغازین دهه70 مهمترین منابع و مراجع مکتوب تئاتر در ایران را فرادست آوردند. بسیاری از این منابع و مراجع تا به امروز معتبر و مستند مانده و از این جمله است کتاب مغتنم «تاریخ تئاتر جهان» نوشته اسکار گ. براکت. این کتاب نخستین تاریخ جامع تئاتر در ایران بود که توسط هوشنگ آزادیور ترجمه و منتشر شد. نخستین مجلد از این کتاب 3جلدی در 1363منتشر شد و انتشار جلد سوم آن‌که به تئاتر قرن بیستم میپرداخت، تا 1376به طول انجامید. به جرأت میتوان گفت که این کتاب در سراسر دهه‌های 60و 70و حتی بعد از آن یگانه مرجع آکادمیک تاریخ تئاتر جهان به زبان فارسی در ایران بود. ترجمه هوشنگ آزادیور که در شعر و تئاتر و سینما کارآزموده بود گویی زبان فرهنگنامهای تئاتر ایران را بازتعریف کرد. انتشار جلد سوم این کتاب در میانه دهه70در تحول تئاتر ایران پس از انقلاب بیتأثیر نبود؛ کتابی که به طلیعههای تئاتر نوین میپرداخت، از ایبسن آغاز می‌کرد و به جریانات تئاتر جهان در 1960میلادی میانجامید. در کنار جلد سوم تاریخ تئاتر، کتاب دیگری هم در کتابخانه هر دانشجوی تئاتر یافت میشد: تئاتر تجربی، نوشته جیمز روز- اونز، ترجمه مصطفی اسلامیه که چاپ اول آن سال1369در انتشارات سروش بود، اما به شکل مستمر هر سال در دهه 70 تجدید چاپ شد. جلد سوم تاریخ تئاتر جهان براکت و تئاتر تجربی، مهمترین منبع دانشجویان تئاتر برای آشنایی با تئاتر قرن بیستم بود.
فرشیده نسرین؛ هنر چهرهپردازی
در سال1371کتاب کاربردی و بسیار مفید «گریم برای صحنه» نوشته فلیپ پروت به ترجمه فرشیده نسرین منتشر شد. این کتاب را میتوان خودآموز گریم به زبان ساده دانست؛ کتابی با نقاشیهایی ابتدایی و راهکارهایی آسان که در برهوت منابع تئاتری چشمه جوشانی بود. کتاب همچنین مزین بود به مجموعه عکسهایی باکیفیت مطلوب که قیاس و معیار مناسبی برای مخاطبان فراهم می‌کرد؛ عکسهایی از اورسن ولز و لارنس اولیویه و ریچارد برتون و جان ویکرز همگی در نقش اتللو و عکسهایی از لارنس اولیویه در نقشهای استاد معمار و سزار و مکبت و غیره.
سهیلا نجم؛ نمایش ژاپنی
در حین برگزاری نخستین نمایشگاه تئاتر ژاپن در پاریس خانم سولانژ تیری مجموعه مقالاتی درباره تئاتر ژاپن گردآوری میکند که سهیلا نجم آنها را در سال1370ذیل عنوان «نمایش ژاپن، زنده هزارساله» به فارسی ترجمه و منتشر میکند. این کتاب مجموعه مقالاتی است درباره تئاتر ژاپن که هر چند ناقص تصویری کلی از تئاتر در سرزمین آفتاب را ترسیم میکند. عنایت مترجمین و محققان ایرانی به تئاتر شرق دور و نزدیک به سالهای جشن هنر شیراز برمیگردد که در آن به فراخور نمایش تئاترها، توضیح و تبیین مبادی آنها لازم میافتاد. کتاب نمایش ژاپن، زنده هزارساله نیز تلاشی از همین قسم است. در آن سال 70که کتاب «کیوگن: نمایش شادیآور ژاپنی» مژده شمسایی هنوز منتشر نشده و کتاب «نمایش در ژاپن» بهرام بیضایی هم هنوز تجدید چاپ نشده و نایاب بود، این کتاب دریچهای برای آشنایی دانشجویان با نمایش شرق بود.
ترجمه برای تئاتر؛ خواندنیهای دانشجویان تئاتر در دهه 70
در همینه زمینه :
