2 حکایت خواندنی
طبق نقشه‌های قدیمی تهران و براساس آمار دارالخلافه طهران، بیشترین مساجد محله اودلاجان در دوره قاجار و در زمان حکومت فتحعلی‌شاه و ناصرالدین شاه ساخته شده است. مسجد سپهدار در خیابان امیرکبیر یکی از همین مساجد است و آنطور که در منابع مکتوب تاریخی آمده، خانه سپهدار از رجال با نفوذ دوره قاجار دیوار به دیوار این مسجد بوده و به همین دلیل نام آن را مسجد سپهدار گذاشتند.
روایت‌هایی درباره مشارکت سپهدار در ساخت این مسجد هم نقل شده که با توجه به ثروت نامحدود برخی رجال قاجار چنین روایتی دور از واقعیت نیست. با توجه به زمان درگذشت سپهدار در سال 1204شمسی تردیدی وجود ندارد که بنای مسجد به قبل از این تاریخ تعلق دارد اما در سال 1347شمسی بازسازی شده است.
علیرضا زمانی، تهران‌پژوه، درباره تاریخچه مسجد سپهدار می‌گوید: «از معماری بنای قدیمی اطلاع چندانی در دست نیست اما به‌گفته راویان محلی، ساختمان مسجد نمای سنتی و اسلامی داشته و سردر ورودی و نمای بیرونی آن با کاشی‌کاری تزئین شده بود. برخی قدیمی‌ها می‌گویند کتیبه‌های قرآن در شبستان و اطراف صحن وجود داشته و نمای مسجد به‌احتمال فراوان به‌طور کامل آجری بوده است.»
مسجد و مدرسه سراج‌الملک یکی دیگر از بناهای قاجاری خیابان امیرکبیر است و آنطور که مسعود نوربخش در کتاب «تهران به روایت تاریخ» نوشته از آثار رضا قلی، فرزند عباس‌خان ایروانی، پیشکار مسعود میرزا ظل‌السلطان در تهران به‌حساب می‌آید. علیرضا زمانی درباره ماجرای ساخت این مسجد تاریخی می‌گوید: « نکته جالب درباره مسجد سراج‌الملک این است که برای ساخت این بنا بخشی از خانه سراج‌الملک که قبلا میخانه‌ای در تملک «کنت دو مونت» نخستین رئیس پلیس تهران بوده با زمین وقفی ادغام می‌شود. به همین دلیل، روی یکی از کاشی‌های مسجد نوشته: حسن توفیق بین که مسجد کرد/ سطح میخانه را سراج‌الملک. گفته می‌شود سراج‌الملک در سال 1301به این شرط بخشی از خانه‌اش را به ساخت مسجد اختصاص داد که این بیت روی سردر بنا حک شود.»
در همینه زمینه :
