بحران آب؛ سال خشکی

زهرا احمدی| زنجان - خبرنگار:

بخش کشاورزی یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی است که تأمین‌کننده حدود یک چهارم اشتغال، یک سوم صادرات غیرنفتی و یک چهارم تولید ناخالص داخلی است. محدودیت منابع آبی و قرار گرفتن بخش قابل‌توجهی از اراضی خشک و نیمه خشک در کشور موجب شده تا بخش کشاورزی هر روز با محدودیت بیشتری مواجه شود.
مدیرعامل آب منطقه‌استان با اشاره به مصرف آب در بخش کشاورزی استان اظهار می‌کند: حدود92 درصد از آب مصرفی استان در بخش‌های مختلف کشاورزی مصرف و سهم آشامیدنی 6 درصد است و بقیه در بخش صنعتی مصرف می‌شود.
«یوسف رضاپور»  می‌افزاید: راندمان‌های پایین مزارع، رعایت نکردن الگوی کشت مناسب و کشت محصولات با نیاز آبی بالا، آبیاری سنتی مزارع، استفاده نکردن از روش‌های نوین آبیاری به روش صحیح، تخلفات مختلف کشاورزان در مصرف آب از جمله برداشت و انتقال آب به اراضی غیرآبخور و در نظر نگرفتن آب به عنوان کالای اقتصادی به‌دلیل نگرفتن آب‌بها، عمده مشکلات در بخش کشاورزی در کل کشور و استان زنجان است.

وی اظهار می‌کند: سازمان جهاد کشاورزی با همکاری کشاورزان باید در مصرف بهینه آب، مصارف این بخش را تا حد توان کاهش دهند و این اقدام در صورتی عملیاتی می‌شود که با استفاده از روش‌های نوین آبیاری، توسعه کشت گلخانه‌ای، عدم توسعه زمین‌های زیرکشت و رعایت الگوی کشت و از همه مهم‌تر با همیاری کشاورزان، مردم و مسئولان انجام شود.
وی با بیان این‌که تغییرات بارندگی نسبت به سال گذشته در استان 45/7 درصد کاهش یافته است، اظهار می‌کند: مجموع بارندگی تا 13 فروردین ماه سال آبی 97-96 به میزان 1/177 میلی‌متر است در حالی که در مدت مشابه سال گذشته میزان بارندگی 4/191میلی‌متر بوده است.

رضاپور با بیان این‌که حجم ذخایر آبی پشت سدهای استان کاهش یافته است، می‌گوید: از اول پاییز سال گذشته تا هفتم فروردین سال جاری حجم مخزن سد تهم 8 درصد، سد گلابر 3 درصد،کینه ورس یک درصد نسبت به سال قبل کاهش یافته و تنها حجم ذخایر سد تالوار 19 درصد افزایش داشته است. وی با عنوان این‌که در پاییز سال قبل بارندگی در استان نداشتیم، ادامه می‌دهد: سال گذشته پاییز خشکی را در استان سپری کردیم و پیش‌بینی می‌کنیم در سال جاری نیز بارندگی نسبت به سال‌های قبل کاهش یابد و سال زراعی خشکی را داشته باشیم.

مدیر عامل آب منطقه استان از این‌که آب مجانی در اختیار کشاورزان است ابراز نگرانی می‌کند و می‌گوید: در استان زنجان محصولاتی تولید می‌شود که به آب زیادی نیاز دارند و زمانی که این محصولات به کشورهای دیگر صادر می‌شود در حقیقت آب مجانی صادرشده و از سازمان جهاد کشاورزی انتظار می‌رود تغییر الگوی کشت را در دستور کار خود قرار دهد و محصولات کشاورزی را توسعه نداده چرا که توقع می‌رود فقط در راستای بهبود محصولات تولیدی اقدامات اساسی انجام دهد. وی تاکید می‌کند: در برخی از موارد کشاورزان از چاه‌های مجاز استفاده می‌کنند که به‌دلیل استفاده زیاد ناچار هستند کف شکنی کنند و این موضوع سبب می‌شود سطح آب‌های زیر زمینی کاهش یابد.


افت شدید آب دشت‌های استان

در حال حاضر به طور متوسط سطح آب‌های زیرزمینی دشت‌های استان 77 سانتی‌متر افت داشته و از 7 دشت استان 5 دشت بحرانی بوده و افت شدید آب دارند.
مساحت کل اراضی استان 830 هزار هکتار است که 115 هزار هکتار از آن محصولات زراعی و 66 هزار هکتارشامل محصولات باغی است که نیاز به آب دارند.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان با تاکید بر این‌که سالانه 5/1میلیارد متر مکعب آب در بخش کشاورزی استان مصرف می‌شود، اظهار می‌کند: 2/1میلیارد مکعب از آب مصرفی کشاورزی ازمنابع آب‌های زیرزمینی و 3/0 میلیارد مترمکعب نیز از آب‌های سطحی تأمین می‌شود.


راهکارهای جهاد کشاورزی

راهکارهای مختلفی به‌منظور مصرف بهینه و افرایش بهره‌وری آب در بخش کشاورزی وجود دارد که تجهیز اراضی به سیستم‌های نوین آبیاری، تغییر الگوی کشت، توسعه گلخانه‌ها و مدیریت مصرف آب از جمله این راهکارهاست.
«اکبر کرامتی» با اشاره به اقدامات سازمان جهاد کشاورزی در راستای مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی اظهار می‌کند: برنامه تنظیم و ترکیب محصولات زراعی و باغی که در آن، از کاشت بذرها و نهال‌هایی که نیاز به آب کمتری دارند استفاده می‌شود مد نظر است و همچنین می‌توان از ارقام مقاوم به شرایط نامساعد استفاده کرد که علاوه بر آن، اجرایی کردن نرم‌افزار ترکیب کشت زراعی 3 محصول سیب زمینی، پیاز و گوجه فرنگی برای نخستین بار در زنجان اتفاق می‌افتد که محصول مورد کنترل و پایش قرار می‌گیرد به‌طوری از مساحت مورد نظر تجاوز نکند.

اصلاح باغ‌های قدیمی، استفاده از ارقام پایه رویشی نشایی، توسعه کشت‌های گلخانه‌ای، استفاده از ارقام متحمل به کم‌آبی و خشکی، تنظیم ترکیب کشت محصولات زراعی و توسعه برنامه حفاظتی کشاورزی، مولفه‌های برنامه ترکیب کشت محصولات زراعی و باغی است کرامتی ادامه می‌دهد: توسعه برنامه کشاورزی حفاظتی از جمله از اهداف سازمان جهاد کشاورزی است که در دستور کار است.
وی اضافه می‌کند: در کشور ما که با بحرانی مانند آب روبه‌رو هستیم اجرای طرح کشاورزی حفاظتی می‌توانند کمک زیادی برای صرفه‌جویی این مایه حیات داشته باشد. اما با وجود گذشت بیش از 15 سال از بحث کشاورزی حفاظتی در کشور هنوز این روش کشت برای کشاورزان و برخی از کارشناسان ما ناشناخته مانده است.


آبیاری مدرن 

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان با بیان این‌که در حال حاضردر 50 هزار هکتار از مزارع استان از روش‌های مختلف آبیاری نوین استفاده می‌شود، اظهار می‌کند: 35 هزار هکتار از مزارع کشاورزی استان در دست مطالعه برای آبیاری مدرن است که تا آخر سال آینده عملیاتی می‌شود.

آموزش و فرهنگسازی در آبیاری محصولات یکی دیگر از راهکارهایی که جهاد کشاورزی استان برای کشاورزان در دستور کار قرار داده که «اکبرکرامتی» در این باره معتقد است: آموزش و فرهنگ استفاده درست در آبیاری از عوامل تاثیرگذار در کاهش مصرف خواهد بود که در این زمینه اقداماتی از قبیل استفاده از روحانیون مبلغ، برگزاری کلاس‌های آموزشی، سخنرانی‌های قبل از خطبه‌های نماز جمعه، توزیع سی‌دی‌های آموزشی و... از جمله این اقدامات بوده است وی می‌گوید: با اقداماتی که انجام شده توان تولید محصولات کشاورزی از 8/1میلیون تن به 4/2 تن در استان رسیده و علاوه بر آن سالانه 500 میلیون مترمکعب آب نیز ذخیره‌سازی می‌شود.