بازگشت ناآرامی‌ به عراق

سیاوش فلاح‌پور- روزنامه‌نگار

شرایط داخلی عراق از ساعات پایانی روز جمعه با دستگیری یکی از فرماندهان نظامی گروه «عصائب اهل حق» توسط سازمان مبارزه با تروریسم، بار دیگر بحرانی شده است. به‌گفته رسانه‌های عراقی، حسام الازیرجاوی، فرمانده واحد توپخانه گروه عصائب روز جمعه به همراه چند نفر از همراهانش در شرق بغداد به اتهام دست داشتن در حملات خمپاره‌ای علیه مواضع نیروهای آمریکا دستگیر شد. پس از انتشار این خبر، برخی منابع غیررسمی در شبکه‌های اجتماعی (به‌طور مشخص فیسبوک و توییتر) مدعی شدند نیروهای گروه عصائب در اعتراض به دستگیری همرزم خود، در حال حرکت به‌سوی مقر سازمان مبارزه با تروریسم عراق هستند. همچنین برخی از منابع نزدیک به دولت عراق نیز از استقرار یگان‌های مبارزه با تروریسم در سطح خیابان‌های بغداد برای درگیری احتمالی با نیروهای عصائب خبر دادند. اما تمام این اخبار و شایعات با گذشت چند ساعت از سوی منابع رسمی تکذیب شد.
از جمله این منابع رسمی، نعیم عبودی، عضو ائتلاف الصادقون (شاخه سیاسی عصائب اهل حق) در پارلمان عراق بود که با انتشار پستی در صفحه فیسبوک خود نوشت: تمام تصاویر مربوط به حضور نیروهای عصائب و یا سازمان مبارزه با تروریسم در سطح خیابان‌های بغداد جعلی است و ارتباطی با وقایع فعلی ندارد. ما از طریق روش‌های قانونی، وضعیت عضو شاخه نظامی جنبش عصائب اهل حق را پیگیری خواهیم کرد. اگرچه قدرت‌نمایی خیابانی نیروهای مسلح، چیزی بیش از یک شایعه مجازی نبود اما با وجود این، دستگیری فرمانده نظامی گروه عصائب اهل حق، فضای پر تنشی را در عراق ایجاد کرده است. جالب آنکه مشابه این وضعیت، 6‌ماه قبل نیز با دستگیری چند تن از نیروهای نظامی گروه «کتائب حزب‌الله عراق» در بغداد توسط سازمان مبارزه با تروریسم تکرار شده بود. روزنامه العربی الجدید با بازخوانی جزئیات آن واقعه می‌نویسد: به‌نظر می‌رسید آن دستگیری، موج تازه‌ای از فشارهای دولتی علیه شبه‌نظامیان وابسته به حشد شعبی را آغاز کند، اما با گذشت چند ساعت و به‌دلیل مانور خیابانی نیروهای حزب‌الله، سرانجام دولت عراق عقب‌نشینی کرده و تصمیم گرفت تا نیروهای بازداشت شده را در اختیار سازمان امنیت حشد شعبی قرار دهد.
رسانه‌های نزدیک به دولت مصطفی الکاظمی مدعی هستند که نیروهای وابسته به گروه‌های مختلف حشد شعبی، نظیر کتائب حزب‌الله، عصائب اهل حق و... با در اختیار داشتن سلاح غیرقانونی، مواضع آمریکا در عراق را مورد هدف قرار داده و باعث ایجاد بی‌ثباتی در سطح کشور می‌شوند. این در حالی است که بخش عمده گروه‌های مقاومت طی سال‌های گذشته به‌عنوان قسمتی از نیروهای مسلح عراق به رسمیت شناخته شده و زیرنظر دولت فعالیت می‌کنند. در این زمینه قیس خزعلی، فرمانده عصائب اهل حق روز گذشته گفت: همواره بر حفظ جایگاه دولت و سیطره مطلق این نهاد بر تمام نیروهای نظامی عراق تأکید کرده‌ایم. اما در عین حال، مقاومت علیه اشغالگران آمریکایی را حق طبیعی خود می‌دانیم. خزعلی در ادامه، هرگونه ایفای نقش گروه‌های مقاومت در حملات اخیر به مواضع آمریکا در عراق (منطقه سبز و فرودگاه بغداد) را قویا تکذیب کرد. منابع غیررسمی مدعی شده‌اند حسام‌الازیرجاوی با رایزنی‌های مقامات عالی‌رتبه حشد شعبی، ازجمله فالح الفیاض، ظهر روز گذشته از مقر سازمان مبارزه با تروریسم آزاد شده و در اختیار سازمان امنیت حشد قرار گرفته است. اگرچه این خبر هنوز از سوی هیچ منبع رسمی تأیید نشده، اما با توجه به سیر واقعه دستگیری نیروهای حزب‌الله در 6‌ماه گذشته به‌نظر می‌رسد بار دیگر رایزنی‌های سیاسی، مانع از وقوع تنش‌های نظامی میان بخش‌های مختلف نیروهای مسلح با یکدیگر شده است. البته نباید فراموش کرد که اختلافات سیاسی در بغداد بر سر سلاح گروه‌های شبه‌نظامی، بزرگ‌تر از آن است که با تلاش‌هایی از این دست به‌طور کلی و برای همیشه مهار شود.

عصائب اهل حق، علیه آمریکا و داعش
جنبش مقاومت عصائب اهل حق یکی از مهم‌ترین نیروهای نظامی عراق طی بیش از 10سال گذشته به‌شمار می‌رود که نقش مهمی در تحولات نظامی، امنیتی و حتی سیاسی این کشور داشته است. عصائب اگرچه با هویت نظامی شناخته می‌شود اما از سال2014 وارد فعالیت‌های مدنی هم شده و شاخه سیاسی این گروه با عنوان فراکسیون صادقون در پارلمان عراق حضور دارد. عصائب یکی از گروه‌های جهادی مخالف آمریکا بود که پس از شکل‌گیری داعش، نقش محوری در مبارزه با تروریسم ایفا کرده است. گروه عصائب از دل جیش المهدی (شبه‌نظامیان تحت امر مقتدی صدر) خارج شد. مؤسسان این گروه، بخشی از نیروهای شبه‌نظامی وابسته به جریان صدر بودند که در جریان درگیری‌های نظامی با آمریکا از خود استقلال بیشتری نشان داده و به‌تدریج، در مسیر انشقاق از جیش المهدی برای تاسیس یک گروه جدید حرکت کردند. یکی از مهم‌ترین محورهای اختلاف این نیروها با مقتدی صدر، فرمان وی برای توقف درگیری‌های نظامی با آمریکا در سال2004 بود. به این ترتیب چهره‌هایی نظیر قیس خزعلی، عبدالهادی الدراجی و اکرم الکعبی در سال2006 گروه مستقلی با عنوان عصائب اهل حق را تاسیس کردند. این گروه همواره روابط خود با جریان صدر را حفظ کرده است، اما دیگر مجموعه‌ای تحت نفوذ و سیطره صدری‌ها شناخته نمی‌شود. عصائب هم ‌اکنون یکی از بزرگ‌ترین نیروهای شبه‌نظامی عراق به‌حساب می‌آید که بیش از 4هزار نیروی مسلح حرفه‌ای در اختیار دارد. نام شاخه سوریه‌ای این گروه، کتائب حیدرالکرار است که از سال2012 برای حمایت از مواضع محور مقاومت وارد سوریه شده و بخش عمده نیروهای آن نیز در استان حلب متمرکز هستند. شاخه سیاسی عصائب، یکی از احزاب موجود در ائتلاف فتح به رهبری هادی العامری است که اکنون پس از ائتلاف مقتدی صدر، اکثریت پارلمانی را در اختیار دارد.

قیس خزعلی، یار دیرین صدر و دشمن اشغالگران

قیس خزعلی، روحانی 46ساله عراقی از متولدین شهرک صدر در شرق بغداد است. او تــحصیـلات مقدماتی خود را در پایتخت عراق به اتمام رسانده و بعد از آن نیز برای تحصیل در رشته زمین‌شناسی وارد دانشگاه بغداد شد. اما همزمان با تقویت موج جریانات دینی و سیاسی علیه دیکتاتوری بعث، قیس نیز تصمیم گرفت تحصیلات آکادمیک را کنار گذاشته و برای کسب علوم دینی، راهی حوزه نجف شود؛ جایی که به طلبه درس و کارمند دفتر آیت‌الله محمد صادق صدر تبدیل شد. قیس پس از ترور آیت‌الله در سال1999 بیش از پیش به خانواده صدر نزدیک شد؛ تا جایی که دیگر یکی از اعضای حلقه مقتدی‌صدر، فرزند چهارم آیت‌الله به شمار می‌آمد. این حلقه که شامل شخصیت‌هایی نظیر شیخ اکرم الکعبی نیز می‌شود در سال2003 و پس از اشغال عراق، هسته مقاومت شیعی علیه آمریکا را در قالب جیش‌المهدی تشکیل دادند. اگرچه این اتحاد تنها 3سال ادامه یافت و سرانجام، قیس خزعلی به همراه برخی دیگر از فرماندهان جیش‌المهدی، به‌دلیل اختلاف نظر با مقتدی از این جریان جدا شده و جنبش عصائب اهل حق را تاسیس کردند. خزعلی در سال2007 توسط نظامیان انگلیس در شهر بصره بازداشت شد و مدتی بیش از 2سال را به‌دلیل مقاومت علیه اشغالگران در زندان گذراند. آزادی او نیز در قالب یک معامله نظامی با نیروهای عصائب اهل حق، برای تبادل گروگان‌های انگلیسی صورت گرفت. خزعلی هم‌اکنون یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های نظامی در عراق به شمار می‌آید که قادر به تأثیرگذاری در مناسبات سیاسی است.