همشهری
خودروهای تازه برای دهان باز خیابان
ترافیک شهر به جاده رسید
محمد سرابی
5سال پس از پایان جنگ تحمیلی، خودروهای جدید در حال تغییر چهره شهرها بودند. رؤیای تولید خودرو با استاندارد جهانی به اختراعاتی مثل آینه بغل پلاستیکی، سپر بزرگ و انواع ترکیب بدنه و موتور بین پیکان و پژو منتهی شد. در سال1372 کارخانههای خودروسازی محصولات جدیدی مانند پژو405 تولید میکردند که به اندازه ماشینهای قدیمی ارزان و زیاد نبود، اما نوعی تنوع در مصرف ایجاد میکرد. قرعهکشی خودرو بعد از جنگ دیگر انجام نمیشد و با روشهایی مانند خرید قسطی یا پیشخرید، خانوادههای بیشتری توانستند صاحب خودرو شخصی شوند.
در اواخر شهریور این سال چند روز تعطیلی پشت سر هم و پایان فصل مسافرتهای تابستانی باعث هجوم خودروهای تهرانیها به جادههای شمال شد. بنا به اعلام راهنمایی و رانندگی در 4شبانه روز نیم میلیون وسیله نقلیه فقط از جاده چالوس عازم شمال شدند که رکورد بزرگی محسوب میشد. اگرچه با استقرار 9تیم راهنمایی و رانندگی در جاده، حادثهای رخ نداد، اما این پدیده در سالهای بعد شدت بیشتری پیدا کرد و عریضتر کردن و یکطرفه‌کردن جاده هم نتوانست مشکل را حل کند.
از ابتدای سالهای70 مشخص شده بود که دیگر اقدامات ناگهانی و بدون نظم نتیجه نخواهد داد و باید برای اداره امور چیزی به اسم «برنامه» وجود داشته باشد. برنامه اول توسعه که بلافاصله بعد از جنگ شروع شده بود در سال72 به پایان رسید و کسانی که به استفاده از دانش و تخصص عقیده داشتند بهدنبال ارزیابی نتیجه و طراحی چشمانداز پیش رو بودند. در مقابل گروه دیگری همچنان روشهای یک‌دهه قبل را تبلیغ میکردند و از به خطر افتادن موقعیت خود نگران شدند.
کوپن بنزین فراموش شده بود، اما مصرف بنزین که بلافاصله بعد از پایان جنگ به نوعی تعادل رسیده بود بهدلیل مصرف این خودروها بهشدت افزایش پیدا میکرد. وزارت صنایع سنگین در زمستان سال72 اعلام کرد که کارخانههای خودروسازی آماده تبدیل سامانه سوخت خودروهای بنزینی به گازی هستند. خودروهایی که از نظر فنی امکان این تغییر را داشتند شامل پیکان، پژو405، مینیبوس و اتوبوس کارخانه ایران خودرو و رنو21 و وانت‌نیسان کارخانه سایپا بود. خودروهای سنگین مانند مینیبوس، اتوبوس و کامیون 4کارخانه دیگر هم میتوانستند به سازندگان مراجعه و مخزن گاز را نصب کنند. البته در عمل مدتی طول کشید تا بعضی از این خودروها «دوگانه سوز» شوند.
جز خودروها، شهر هم در حال گازسوز شدن بود. در ابتدای سال مدیرعامل شرکت گاز اعلام کرد که براساس برنامه اول باید 200شهر کشور لولهکشی گاز شهری شوند که عملیات در 150شهر شروع شده است. در سال72 مصرف گاز در کشور نزدیک به 100میلیون مترمکعب در روز بود که سالانه 22درصد بیشتر میشد (در سال1398 مصرف روزانه تا نزدیک 600میلیون مترمکعب در روز هم رسید). برای حفاری لولههای گاز و کابلکشی چند برابری شبکه تلفن از کارگران زیادی استفاده میشد که بخشی زیادی از آنها اتباع کشور افغانستان بودند، اما موضوع لزوم بازگشت مهاجران افغانستانی به این کشور نیز مطرح بود.
آخر دیماه سال72 گروهی از کارشناسان که با حمایت شهرداری مشغول تحقیق درباره آلودگی هوای تهران بودند بیانیهای درباره نقش خودروها و موتورسیکلتهای فرسوده و معیوب منتشر کردند. در این بیانیه آمده است که در تهران روزانه 8میلیون لیتر بنزین و 2میلیون لیتر گازوئیل مصرف و حدود 5200تن مونواکسید کربن، 750تن هیدروکربن، 190تن ذرات معلق و 5تن سرب تولید میکنند (در سال1399 مصرف بنزین روزانه تهران به بیش از 10میلیون لیتر رسید که باید در این زمینه به قیمت و سهمیه‌بندی بنزین هم توجه کرد).
در ابتدای تابستان سال72 و یک سال بعد از اعتراضات شهری مشهد، گزارش هیأت تحقیق و تفحص مجلس شورای اسلامی در این زمینه منتشر شد. در این گزارش آمده است که در سال63 قطعات زمینها انتهای بلوار طبرسی بدون رعایت مقررات شهرسازی تفکیک و با قولنامههای دستی به فروش رسیده بود و خریداران در آن ساختمانهای مسکونی ایجاد کرده بودند. تا سال69 نیز از این کار جلوگیری نشده بود، اما از این تاریخ شهرداری تصمیم به جلوگیری از این کار غیرقانونی میگیرد و با مقاومت ساکنان روبهرو میشود.
در نیمه آذر سال72 شبکه سوم تلویزیون و شبکه رادیویی پیام شروع بهکار کرد. رادیو پیام از این نظر اهمیت داشت که با مرکز کنترل ترافیک ارتباط داشت و بهصورت مداوم محل راهبندان و مسیرهای پرترافیک را اعلام میکرد. بقیه ارگانهای شهری مانند آتشنشانی، راهنمایی و رانندگی، اتوبوسرانی نیز اطلاعاتی از رفتوآمد در شهر به این کانال رادیویی میدادند. رادیو پیام طرفدارانی پیدا کرد و صدای آن در تاکسیها و خودروهایی که دائما در شهر حرکت میکردند به گوش میرسید.
