چله دود

سید محمد فخار- روزنامه نگار

کام‌ شب یلدای‌تان تلخ نشود. اما بدانید مهمانی دود از هفته‌های نخست پاییز در شهرهای بزرگ کشور شروع و امروز به چهلمین روز خود رسید. «چله دود» درست در شرایطی به ثبت رسید که مراکز آموزشی تعطیل و مشاغل، نیمه تعطیل‌ و بسیاری از سفرهای شهری به واسطه محدودیت‌های کرونایی حذف شده‌اند. اما مشکل کجاست؟ چگونه با یک بغل قانون، آیین‌نامه، جریمه و دوربین هنوز هوا چنین آلوده می‌شود؟
این روزها معابر شهری به نحو مؤثر خلوت‌تر از پاییز و زمستان گذشته است. درعین حال مقصران اصلی آلودگی در آزادانه‌ترین حالت ممکن به انتشار ذرات و گازهای سمی در هوا ادامه می‌دهند. هر اندازه خودروهای شخصی محدود شده‌اند، سایر عوامل آلاینده متحرک یعنی اتوبوس‌، کامیون، کامیونت، وانت، تاکسی و موتورسیکلت به آلودگی خود ادامه داده و می‌دهند. در بخش عوامل ساکن آلودگی، نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها و کارخانه‌ها در سایه تحریم و شرایط بد اقتصادی به مازوت‌سوزی روی آورده‌اند و اقدامی برای مقابله با این پدیده شوم و مرگ‌آور صورت نمی‌گیرد.
در چنین شرایطی از یک سو کرونا از عمر می‌کاهد و از دیگر سو، آلودگی هوا نفس می‌ساید. هوای تهران در پاییز 99یکی از آلوده‌ترین سال‌های اخیر را پشت سر گذاشت. شهروندان تهرانی هم که یک هشتم جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند از هر 5روز، 2روز در آلودگی کامل نفس کشیدند. در باقی روزها نیز به لطف باد و باران از آلاینده‌های سمی در امان ماندند. این شرایط در کرج و اصفهان درست مشابه تهران است. اما اهواز با بدترین کیفیت هوا، پاییز 99را در شرایطی به پایان رساند که ساکنانش از هر 5روز 4روز در میان آلاینده‌های جوی نفس کشیدند.
ریه انسان در برابر آنچه در 6ماه دوم سال تنفس می‌کند، بی‌پناه است. در هوای تنفسی ذرات معلق کمتر از 2.5میکرون بسیار خطرناک وجود دارد. این ریزذرات که هیدروکربن‌های نسوخته همراه دارند حاوی فلزات سنگین، ترکیبی سمی و مهلک نیز هستند که در ماه‌های سرد سال به اوج می‌رسد و در شرایط اینورژن، در فضای تنفس باقی می‌مانند تا فهرست بلند بالایی از بیماری‌های مختل‌کننده اعضای بدن تا تومورها و سرطان‌ها را به بدن هدیه کنند و برای گروه‌های حساس، یعنی کودکان، سالمندان، بانوان باردار و بیماران قلبی- ریوی و البته کرونایی مرگ زودرس دارد.
آسان‌ترین راه برای نجات شهروندان از آلایندهای جوی، کنترل وسایل نقلیه آلاینده است، اما تبصره‌های معیشتی هیچگاه اجازه نداد تا جلوی وانت‌ها، تاکسی‌ها و موتورسیکلت‌های آلاینده گرفته شود. آلودگی هوا، ریشه‌های دیگری در مازوت‌سوزی و گازوئیل‌سوزی نیز دارد که می‌توان در برابر آن ایستاد و ترکیبات سمی کربن را کمتر به جان مردم انداخت و ای کاش عزمی جزم شود.