دههء نشانه‌ها

 معراج قنبری

طراحی نشانه در ایران به‎‌‎معنای امروزی‎‌‎اش، با ورود چاپ و انتشار نخستین روزنامه، تاریخی183ساله را پشت سر گذاشته است. در دوره پهلوی اول حضور طراحان گرافیک مهاجر، از مهم‎‌‎ترین عوامل تحول‎‌‎های طراحی نشانه در ایران بود. پس از اشغال ایران در شهریور1320، سال‎‌‎های بلاتکلیفی و آشوب آغاز شد. اقتصاد ایران رونق قابل توجهی نداشت و شرایط سیاسی و اجتماعی کشور، اجازه تولید و پیشرفت به حوزه‎‌‎هایی مانند تبلیغات و طراحی گرافیک را نمی‎‌‎داد. تا میانه‎‌‎های دهه30 به وجه هنری و خلاقیت در طراحی نشانه‎‌‎ها توجه چندانی نمی‎‌‎شد، اما با آغاز دهه30، استفاده از نقوش باستانی ایران در بیشتر نشانه‎‌‎های تصویری سازمان‎‌‎ها و کارخانه‎‌‎هایی که در آن زمان تاسیس شدند، به‌چشم می‎‌‎خورد. این رویکرد در دهه بعد بسیار جدی‎‌‎تر دنبال شد. از سال1335 کشور ما به‎‌‎سرعت به‎‌‎سوی یک دوره تولید داخلی روی آورد و سرمایه‎‌‎داران ایرانی با استفاده از شرایط مساعدی که پیش آمده بود، به سرمایه‎‌‎گذاری در امور تولیدی پرداختند. با آغاز دهه40، رشد چشمگیر کیفیت در طراحی نشانه‎‌‎ها دیده می‎‌‎شود. صاحبان صنایع و مسئولان دریافتند که طراحی نشانه فرآیندی پیچیده‎‌‎تر و مهم‎‌‎تر از رسامی یک شکل است. از طرف دیگر با تاسیس رشته گرافیک در دانشگاه‎‌‎ها و آشنایی دانشجویان با اصول و مبانی این هنر جدید، طراحی نشانه‎‌‎ نمودی دیگر پیدا کرد. کم‎‌‎کم نقاشان جای خود را به طراحان آموزش‌دیده دادند و طراحی گرافیک به استقلال رسید و نشانه‎‌‎هایی خلق شد که دارای کیفیت بهتری بودند و استفاده از عنصر ایرانی در آنها آگاهانه‎‌‎تر صورت می‎‌‎گرفت. پس از انقلاب اسلامی سال1357، شروع جنگ و مشکلات اقتصادی کشور، از درجه اهمیت طراحی نشانه نیز همچون دیگر مظاهر طراحی گرافیک کاسته شد. اما دهه60 دوره شکوفایی طراحی نشانه بود. برخلاف پوستر، جلد کتاب و کارهای تبلیغاتی، طراحی نشانه سیر صعودی خوبی داشت و در این دهه نشانه‎‌‎های معروف و ماندگاری طراحی شد. طراحی نشانه در این دوره زمانی با آثار طراحانی چون مرتضی ممیز، قباد شیوا، ابراهیم حقیقی، اسدالله چهره‎‌‎پرداز، مصطفی اوجی، سیما مشتاقی، مصطفی اسداللهی، امرالله فرهادی، مسعود سپهر، مجید بلوچ، علی خسروی، محمدحسین حلیمی، محمد عرفانیان و... با رویکردی جدید مواجه شد. طراحی نشانه‎‌‎های هندسی و ساختارگرا با نگاهی ساده‎‌‎گرایانه بیشتر شد. از مهم‎‌‎ترین نشانه‎‌‎های طراحی‌شده در این دهه می‎‌‎توان از شهرداری تهران، جشنواره‎‌‎ فیلم فجر، بیمه آسیا، بیمه البرز، سازمان استاندارد، سایپا، زم‎‌‎زم، نمایشگاه بین‎‌‎المللی کتاب، اداره پست، شرکت ملی نفت ایران، نشر چشمه، بانک صنعت و معدن، پاکسان، انجمن تالاسمی ایران، سازمان ترافیک تهران و... نام برد.
در دهه70 با شروع بازسازی‎‌‎های فرهنگی و اقتصادی کشور، توسعه مراکز آموزشی و از همه مهم‎‌‎تر ورود تجهیزات مدرن چاپ و نشر، توسعه طراحی گرافیک جدی‎‌‎تر شد. بارزترین مشخصه توسعه گرافیک در این دهه را می‎‌‎توان ورود کامپیوتر به این حرفه دانست؛ عاملی که موجب تحولی مهم در سرعت و فرآیند طراحی نشانه‎‌‎ها شد. تا قبل از آن، نشانه‎‌‎ها اغلب با صرف زمان زیاد و روش‎‌‎های دستی، طراحی و استفاده می‎‌‎شدند. با توجه به محدودیتِ‎‌‎ فضای اختصاص داده شده برای این نوشته و گستردگی ابعاد‎‌‎ موضوع، توجه و انتشار نمونه‎‌‎های بیشتر امکان‎‌‎پذیر نبوده و تنها به مرور برخی از مهم‎‌‎ترین‎‌‎ها بسنده شد.