مؤسسات خیریه و نهادهای مردمیکودکان‌کار فرحزاد را در بحبوحه کرونا تنها نگذاشته‌اند
تکیه‌گاه مهاجران
حسن حسن‌زاده
صبح زود کیف مدرسه را که حالا با تعطیلی کلاس‌های حضوری مدارس از کتاب و دفتر مشق خالی شده است پر از بسته‌های کوچک فال کرده و مثل همیشه به محل کارشان در آن چهارراه پررفت و آمد می‌روند.
در این روزهای کرونایی که برخی از کسب‌وکارها تعطیل شده و کارمندان اداره‌های دولتی دورکاری می‌کنند، بچه‌های کار برای تأمین معیشت خانواده خود به دل کوچه و خیابان می‌زنند. سال‌هاست که محله فرحزاد به دلیل مهاجرت بی‌رویه اتباع افغانستانی و وجود سکونتگاه‌های ناایمن و ارزان میزبان مهاجران کم‌بضاعتی شده که از بد روزگار کودکانشان هم مجبور به کار شده‌اند. اگرچه بیشتر کودکان‌کار فرحزاد از اتباع و مهاجران هستند اما مؤسسات خیریه، نهادهای محلی و شهرداری این روزها با حمایت تحصیلی، کمک به تأمین معیشت خانواده، حرفه‌آموزی، معاینات پزشکی و درمانی بیش از گذشته هوای کودکان‌کار را دارند.
اگرچه فرحزاد با کوچه‌باغ‌های قدیمی، باغ‌های انبوه و جاده خاطره‌انگیز آستان مقدس امامزاده داود(ع) هنوز هم نشانه‌های آن‌آبادی قدیمی و اصیل شمیران را حفظ کرده، اما مهاجرت بی‌رویه به این محله طی سال‌های اخیر مشکلات فراوانی پیش روی ساکنان فرحزاد قرار داده است. آلونک‌های قد و نیم‌قدی که بدون رعایت کمترین اصولی ایمنی، گاهی یک‌شبه در کوچه‌های پلکانی بالادست محله سر برآوردند، زمینه را برای ورود مهاجران و اتباع کشورهای دیگر فراهم کرده است.
طی ۲ دهه اخیر نتیجه مهاجرت بی‌رویه به فرحزاد، افزایش شمار خانوارهای کم‌بضاعت و تعداد کودکان‌کار در این محله قدیمی بوده است؛ کودکانی که به دلیل نیاز مالی خانواده مجبورند پا به پای دیگر برادران و خواهران خود رنج مشاغل پرخطر در چهارراه‌ها، دستفروشی، فال‌فروشی و حتی زباله‌گردی را به جان بخرند. «مهدی بهشتی» مدیر قرارگاه محله اسلامی فرحزاد می‌گوید: «بیشتر کودکان‌کار محله فرحزاد از مهاجران افغانستانی و از خانواده‌های پرجمعیت هستند. کودکانی که با وجود سن و سال بسیار کم مجبور به دستفروشی، فال‌فروشی و حتی در برخی موارد کار سنگین در تعمیرگاه‌ها و برخی رستوران‌های فرحزاد شده‌اند.
اگرچه مهاجرت بی‌رویه اتباع به فرحزاد مشکلات فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی بسیاری برای اهالی ایجاد کرده اما گروه جهادی بسیج فرحزاد شانه به شانه مؤسسه خیریه گل نرگس و نیکوکاران محله به‌عنوان یک کار بشردوستانه حمایت از خانوارهای کم‌بضاعت محله را به‌ویژه پس از شیوع کرونا در دستور کار قرار داده است. تا امروز برای حمایت از خانوارهای نیازمندی که کودکانشان مجبور به کار شده‌اند حدود ۸۰۰ بسته معیشتی با حمایت اهالی نیکوکار تهیه و توزیع شده تا کمی از مشکلات آنها کاسته شود. طی سال‌های اخیر شمار کودکان‌کار تبعه افغانستان در محله ما زیاد شده و لازم است نهادهای مسئول، نظارت و ساماندهی این مهاجران را به‌عنوان یکی از راهکارهای حل مشکل کودکان‌کار و رفع مشکلات فرهنگی و اجتماعی فرحزاد در دستور کار قرار دهند.»
- مهر و ماه در کنار کودکان کار
مؤسسه مهر و ماه ۶۱ کودک‌کار محله فرحزاد را تحت پوشش قرار داده است و این روزها توجه بیشتری به فراهم کردن شرایط برای ادامه تحصیل کودکان‌کار دارد. اگرچه طی یک سال اخیر ۷ کودک کار تحت پوشش این مؤسسه به دلایل مختلفی مانند شرایط اقتصادی متأثر از کرونا ترک تحصیل کردند اما داوطلبان و افراد نیکوکار این مرکز، کودکان‌کار را از یاد نبرده‌اند و خوشبختانه تلاش‌ها برای حمایت از این کودکان و بازگرداندن آنها به مدرسه نتیجه داده است.
جلیلیان می‌گوید: «تا پیش از اعمال محدودیت‌های شدید کرونایی در تهران، کلاس‌های تقویتی را با رعایت پروتکل‌ها و با ظرفیت حداکثر ۲ یا ۳ نفر برای کودکان‌کار برگزار می‌کردیم. یکی دیگر از مشکلات این کودکان هزینه اینترنت برای استفاده از آموزش مجازی مدرسه بود که مؤسسه با کمک افراد داوطلب و نیکوکار، این هزینه‌ها را علاوه بر تهیه ۱۱ گوشی هوشمند برعهده گرفت. همچنین با برگزاری جلسات مشاوره از کودکانی که به‌صورت مستقل دستفروشی می‌کنند خواستیم کلاس‌های مجازی را جدی بگیرند و کارفرما و سرپرست این کودکان هم مانع آموزش مجازی کودکان نشوند.
خوشبختانه جلسات مشاوره نتیجه داده و با گذشت حدود یک سال از شیوع کرونا و آموزش‌های مجازی مدارس، کودکان‌کار تحت پوشش مؤسسه هم شانه به شانه دیگر دانش‌آموزان از آموزش مجازی بهره‌مند شده‌اند. در نتیجه همین جلسات مشاوره هر ۷ کودکی را که ترک تحصیل کرده بودند دوباره به درس و مدرسه بازگردانیم.»
- حمایت غیرمستقیم از کودکان کار
اگرچه آمارها از افزایش مبتلایان روزانه به این ویروس منحوس خبر می‌دهند اما بسیاری از کودکان‌کار با وجود خطراتی که سلامت آنها را تهدید می‌کند مجبورند برای تأمین معیشت خانواده کار کنند. از آنجایی که دستفروشی، فال‌فروشی در چهارراه‌ها و... هر لحظه این کودکان را در معرض ابتلا به این ویروس منحوس قرار می‌دهد، مسئولان مؤسسه مهر و ماه فرحزاد از همان نخستین روزهای شیوع کرونا به فکر سلامت کودکان تحت پوشش خود بوده‌اند.
جلیلیان می‌گوید: «کودکان کار به دلیل نوع مشاغلی که با آن سر و کار دارند، بیش از همه در معرض این ویروس قرار می‌گیرند. به همین دلیل از اسفند سال گذشته، علاوه بر توزیع ۶ مرحله بسته بهداشتی شامل ماسک و الکل ضدعفونی‌کننده، شرایط ویژه‌ای برای ارائه خدمات رایگان پزشکی به این کودکان در نظر گرفتیم. خدماتی مثل بررسی مستمر وضعیت جسمی کودکان و علائم احتمالی ابتلا به ویروس، مشاوره، ویزیت و دارو و درمان رایگان آنها با معرفی به پزشکان داوطلب.»
مسئولان مؤسسه مهر و ماه فرحزاد در این روزهای کرونایی برای کاهش زمان کار کودکان در محیط‌های پرخطر، حمایت از معیشت خانواده این کودکان را هم در دستور کار قرار داده‌اند. از آنجایی که کرونا به کسب و کار کارگران پروژه‌های ساختمانی و کسب و کارهای مربوط به مواد غذایی و رستوران‌های حاشیه فرحزاد هم آسیب جدی وارد کرده است، حمایت از معیشت این خانواده‌ها در حکم حمایت غیرمستقیم از کودکان‌کار است.
جلیلیان ادامه می‌دهد: «مؤسسه مهر و ماه علاوه بر حمایت مستقیم از کودکان‌کار مثل حمایت‌های تحصیلی، مشاوره‌ای و... حمایت از خانواده‌های این کودکان را هم براساس طرح خانواده‌محوری به‌صورت جدی دنبال می‌کند. طی یک سال اخیر برای پدران شماری از کودکان تحت پوشش، کار مناسب پیدا کردیم و با حرفه‌آموزی به مادران مثل آموزش خیاطی و طبخ غذا برای برخی رستوران‌های فرحزاد و... کمی از بار سنگین تأمین معیشت خانواده را از روی شانه‌های کودکان‌کار برداشتیم.»
- بسترسازی برای آموزش مجازی
اگرچه کرونا علاوه بر تعطیلی بسیاری از کسب و کارها و ایجاد تنگنای بیشتر برای خانواده‌های کم‌بضاعت، تحصیل کودکان‌کار را هم نشانه گرفته است، کودکان‌کار فرحزاد مؤسسه رویش نهال جوان را هم به‌عنوان یک حامی دیگر در کنار خود می‌بینند. این مؤسسه که ۴۷۰ کودک‌کار محله فرحزاد را تحت پوشش قرار داده است این روزها برنامه‌های ویژه‌ای برای حمایت از تحصیل کودکان‌کار دارد. «کیهان ضیایی‌مهر» روان‌شناس و مدیر این مؤسسه می‌گوید: «طی ۱۶ سالی که از تأسیس مؤسسه رویش نهال جوان می‌گذرد بیش از ۶ هزار کودک‌کار و کم‌بضاعت فرحزاد از حمایت‌های تحصیلی مؤسسه بهره‌مند شدند و بسیاری از آنها تحصیل را تا دانشگاه ادامه دادند.
امسال ۴۷۰ کودک‌کار محله تحت پوشش مؤسسه هستند. تعدادی از آنها در کلاس‌های دبستان ساختمان مؤسسه درس می‌خوانند و شماری دیگر که به مدارس محله‌های اطراف معرفی شده‌اند از حمایت مالی خیّران برای تحصیل بهره‌مند شده‌اند.» ضیایی‌مهر از فراهم شدن بسترهای آموزش مجازی برای این کودکان می‌گوید: «برای ۱۴۰ کودکی که در کلاس‌های مؤسسه، مقطع دبستان را می‌گذارند، یک بستر آموزشی مجازی طراحی شده و معلمان داوطلب هم مسئولیت آموزش مجازی را برعهده گرفته‌اند. علاوه بر تأمین هزینه اینترنت، تا امروز ۶ تبلت و گوشی هوشمند برای استفاده ۲۰ دانش‌آموز تهیه کرده‌ایم تا آنها هم از آموزش‌های مجازی عقب نمانند.
ضمن اینکه مشاوران و مددکاران مرکز هم از همین بستر مجازی در روزهای قرنطینه برای ارتباط با کودکان و ارائه مشاوره‌های مختلف استفاده می‌کنند. مشاوران از همین بستر برای حضور و غیاب روزانه کودکان استفاده می‌کنند تا مبادا کودکی در ساعات ویژه تحصیل مجبور به کار در خیابان و... شود.»
- دفاع از کودکان زباله‌گرد در برابر کرونا
به جز کودکانی که از بد روزگار به جای بازی‌های کودکانه، دستفروشی و فال‌فروشی در چهارراه‌های شهر نصیب آنها شده است، کودکانی هم هستند که با زباله‌گردی به تأمین معیشت خانواده خود کمک می‌کنند. در این روزهای کرونایی این کودکان بیش از هر گروه دیگری در معرض ابتلا به کرونا قرار دارند. مؤسسه رویش نهال جوان با همراهی افراد داوطلب و مددکاران دلسوز خود از نخستین روزهای شیوع این ویروس منحوس به فکر کودکان زباله‌گرد بوده است.
داوطلبان این مؤسسه نه تنها در محله فرحزاد بلکه در دیگر محله‌ها و مناطق هم از کودکان زباله‌گرد سراغ گرفته‌اند تا مرهمی هرچند کوچک برای زخم کودکی‌هایشان باشند. «شکیبا سپاسی» کارشناس مددکاری اجتماعی و یکی از مددکاران داوطلب این مؤسسه می‌گوید: «کودکان زباله‌گرد نسبت به دیگر کودکان‌کار بیشتر در معرض ابتلا به ویروس قرار دارند. از طرفی آنها در مقایسه با دیگر گروه‌های کودکان کار، کمتر موارد بهداشتی را رعایت می‌کنند.
در فرحزاد هم به دلیل وجود مشکلات جدی در دفع زباله، شمار زیادی از کودکان زباله‌گرد در معابر پلکانی و در حاشیه روددره به زباله‌گردی مشغول هستند. برای کمک به سلامتی این گروه از کودکان کار، از اسفند سال گذشته تا امروز بیش از هزار و ۳۰۰ بسته بهداشتی شامل ماسک، الکل، دستکش و بسته غذایی تهیه و میان آنها توزیع کرده‌ایم. این کار علاوه بر محله فرحزاد با کمک سازمان بهزیستی در مناطق ۲، ۳ و ۵ هم انجام شده است و با کمک مددکاران همچنان ادامه دارد.»
- حرفه‌آموزی به دختران کار
در میان کودکان‌کار کم نیستند دخترانی که مجبورند با دستفروشی در چهارراه‌ها و حضور در محیط‌های پرخطر، کمک‌خرج خانواده‌های خود باشند. این روزها مؤسسه رویش نهال جوان براساس طرح‌های حمایتی خود برنامه‌های ویژه‌ای برای این دختران دارد. حالا در این روزهای کرونایی شمار زیادی از دختران تحت پوشش این مؤسسه به جای کار در چهارراه‌ها و ایستادن در برابر آماج ویروس کرونا، علاوه بر تحصیل در محیط خانه، کمک حال مادران خود شده‌اند.
ضیایی مهر از کارآفرینی برای مادران این کودکان و حرفه‌آموزی به دختران کار می‌گوید: «حمایت حساب‌شده از خانواده کودکان کار، حمایت غیرمستقیم اما اثرگذار از کودکان‌کار است. اگر هرکدام از اعضای خانواده توانمند شوند و به درآمدزایی برسند از ساعت کار کودکان کاسته می‌شود.
از آنجایی که کرونا به کسب و کار بسیاری از خانواده‌های کم‌بضاعت فرحزاد آسیب زده، موضوع کارآفرینی و اشتغالزایی برای پدران و مادرانی که کودکشان مجبور به کار کردن است را جدی‌تر گرفتیم. کلاس‌های آموزش خیاطی، عروسک‌سازی و صنایع‌دستی گاهی به‌صورت مجازی و گاهی هم با رعایت پروتکل‌ها با حداقل ظرفیت در محیط بوستان برگزار شد تا مادران از کار و درآمدزایی در خانه بازنمانند. علاوه بر حمایت از تحصیل کودکان کار، حرفه‌آموزی به دختران کار هم براساس علاقه‌مندی آنها به پاپیه ماشه، عروسک‌سازی، بافتنی، خیاطی و... ادامه پیدا کرد تا به جای کار کردن در فضاهای پرخطر و چهارراه‌ها این‌گونه کمک‌حال مادران خود باشند.»
دلسردی کودکان‌کار از تحصیلافسانه جلیلیان /مدیر داخلی و سرپرست کمیته روان‌شناسی
اگرچه بیکاری و از کارافتادگی سرپرست خانوار، مشکلات اقتصادی، تأمین معیشت خانواده و... کار کردن را جایگزین کودکی‌هایشان کرده است اما بسیاری از کودکان‌کار به امید تغییر وضعیت خانواده خود و ساختن آینده‌ای روشن‌تر تحصیل می‌کنند.
این روزها که با شیوع کرونا مدارس، تعطیل و آموزش غیرحضوری با استفاده از فضای مجازی جایگزین کلاس‌های حضوری شده، شرایط برای کودکان‌کار هم دشوارتر از همیشه شده است. «افسانه جلیلیان» مدیر داخلی و سرپرست کمیته روان‌شناسی‌ـ مددکاری مؤسسه مهر و ماه محله فرحزاد از افزایش آمار ترک تحصیل کودکان‌کار در نتیجه این مشکلات می‌گوید: «شیوع کرونا به یکی از عوامل اصلی دلسردی بچه‌های کار از درس خواندن تبدیل شده است. بسیاری از این کودکان تبلت یا گوشی هوشمند ندارند و از درس و مدرسه بازمانده‌اند.
از طرفی تعطیلی کلاس‌های حضوری برای بسیاری از آنها، خانواده‌ها و کارفرمایانشان به معنای فرصت بیشتر برای کار کردن است. در این شرایط، کارفرما و حتی سرپرست خانوار از این کودکان انتظار بیشتری برای کار کردن دارند و همین مسأله آنها را از درس خواندن دلسرد کرده است.»
- قدم بزرگ شهرداری برای حرفه‌آموزی کودکان‌کار
شهرداری در مناسبت‌های مختلف به کودکان‌کار به‌عنوان یکی از اقشار آسیب‌پذیر خدمات ارائه می‌کند. معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه ۲ نیز حمایت از تحصیل و معیشت کودکان‌کار را همگام با دیگر برنامه‌ها و طرح‌های حمایتی خود در دستور کار قرار داده است.
«یوسف مزارعی» معاون اجتماعی و فرهنگی شهردار منطقه ۲ می‌گوید: «شهرداری منطقه به بهانه‌ها و مناسبت‌های مختلفی مانند روز کودک و هفته کار داوطلبی خدمات متعددی مثل معاینه سلامت، حمایت از کودکان‌کار بازمانده از تحصیل در مراکز پرتو، توزیع غذای گرم و... به کودکان‌کار ارائه می‌کند. همچنین طی یک سال اخیر و پس از ایجاد مشکلات اقتصادی و معیشتی برای خانوارهای کم‌بضاعت پس از شیوع کرونا، شهرداری منطقه ۲ هزار بسته ارزاق و هزار بسته بهداشتی میان خانواده‌های نیازمند فرحزاد توزیع کرده است.»
قدم بزرگ شهرداری منطقه ۲ برای کودکان‌کار فرحزاد برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی مرکزی برای حرفه‌آموزی به کودکان‌کار است؛ مرکزی که قرار است در محله فرحزاد با حضور و حمایت مؤسسات خیریه و کارآفرینان تأسیس شود تا کودکان‌کار با حرفه‌آموزی آینده‌ای روشن‌تر داشته باشند.
مزارعی می‌گوید: «شهرداری منطقه در نظر دارد برای حرفه‌آموزی کودکان‌کار مرکزی را برای توانمندسازی کودکان‌کار و کودکان مهاجر در محله فرحزاد تأسیس کند. هماهنگی‌های لازم با چند مرکز خیریه و مؤسسه فعال در حوزه کودکان‌کار انجام شده و قرار است با استقرار کارآفرینان در این مرکز، حرفه‌آموزی کودکان‌کار براساس توانمندی و علایق آنها آغاز شود. توانمندسازی و حرفه‌آموزی به کودکان‌کار راهکاری مؤثر برای جلوگیری از اشتغال این کودکان به مشاغل کاذب و پرخطر است؛ مشاغلی که به‌ویژه در دوران شیوع کرونا سلامت جسمی این کودکان را بیشتر از گذشته به خطر انداخته است.»
در همینه زمینه :
