آشنایی با حافظ‌شناسان معروف

حافظ‌شناسی و حافظ‌پژوهی از آن کارهایی است که باید عمری را صرف آن کرد؛ مثل کاری که بسیاری از پژوهشگران ادبیات فارسی انجام داده‌اند و حالا ما آنها را با عنوان حافظ‌شناسان معروف ایرانی می‌شناسیم؛ افرادی که برخی از آنها در قید حیات هستند و ما افتخار هم‌عصری با آنها را داریم و حافظ‌پژوهانی که برای همیشه از بین ما رفته‌اند اما آثار ماندگاری که در این حوزه بر جای گذاشته‌اند، به خوبی معرف آنهاست. در این گزارش به معرفی 5حافظ‌شناس نام‌آشنا پرداخته‌ایم که خواندنش خالی از لطف نیست.

  محمد قزوینی

اگر نگاهی روی جلد کتاب‌های دیوان حافظ بیندازید، متوجه می‌شوید که یکی از پرتکرارترین اسامی مصححان دیوان حافظ، متعلق به محمد قزوینی است. علامه میرزا محمد بن عبدالوهاب قزوینی که به علامه قزوینی شهرت دارد، در سال 1256به دنیا آمد و سال 1328از دنیا رفت. این پژوهشگر فرهنگ و ادب ایران تمام وقت خودش را صرف مطالعه و تحقیق و تصحیح متون کهن می‌کرد که حاصل این کار پژوهشی، تصحیح دیوان حافظ با همکاری قاسم غنی است. این تصحیح یکی از معتبرترین تصحیح‌های دیوان حافظ است که از سال 1320تاکنون راهنمای حافظ‌شناسان به‌حساب می‌آید.

  قاسم غنی

همانطور که گفته شد، یکی از تصحیح‌های مهم دیوان حافظ، تصحیح مشترک علامه قزوینی و قاسم غنی است. به همین دلیل از مرحوم غنی نیز همواره به‌عنوان یکی از حافظ‌پژوهان برجسته ایرانی نام برده می‌شود. دکتر غنی که در دوره‌ای وزیر فرهنگ و وزیر بهداری کشورمان بود، سال 1331چشم از جهان فروبست. اما از او آثار ماندگاری در عرصه پژوهش ادبیات فارسی به‌جا مانده که بی‌شک تصحیح دیوان حافظ مهم‌ترین آنهاست. قاسم غنی کتابی باعنوان «تاریخ عصر حافظ» هم از خود به یادگار گذاشته که یکی از بهترین منابع برای حافظ‌پژوهان به‌حساب می‌آید.

  پرویز ناتل خانلری

یکی دیگر از حافظ‌پژوهان نام‌آشنای معاصر، دکتر پرویز ناتل خانلری، ادیب، سیاست‌مدار، زبان‌شناس، نویسنده و شاعر است که اگر چه در دوره‌ای وزیر فرهنگ هم بود اما بیشتر او را با فعالیت‌های حافظ‌پژوهانه‌اش می‌شناسیم. دکتر خانلری که سال 1369به رحمت خدا رفت، در کارنامه ادبی‌اش چندین و چند اثر حافظ‌شناسی دارد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به «غزل‌های حافظ» و «چند نکته در تصحیح دیوان حافظ» اشاره کرد. ضمن اینکه تصحیح دیوان حافظ توسط دکتر خانلری در سال 1359، امروز یکی از معروف‌ترین تصحیح‌های کتاب خواجه شمس‌الدین محمد به‌حساب می‌آید.

  بهاءالدین خرمشاهی

اما اگر در میان حافظ‌پژوهانی که در قید حیات هستند، به‌دنبال یک حافظ‌شناس تمام‌عیار بگردیم، قبل از هرکس به بهاءالدین خرمشاهی می‌رسیم؛ نویسنده، مترجم و ویراستاری که تمام عمرش را صرف پژوهش‌های ادبی کرده و پژوهش در شعر و زندگی حافظ شیرازی، حوزه تخصصی کار پژوهشی او به‌حساب می‌آید. خرمشاهی تاکنون 12عنوان کتاب درباره حافظ نوشته که از مهم‌ترین آنها می‌توان به حافظ‌نامه، «ذهن و زبان حافظ»، «حافظ حافظه ماست»، «برگزیده و شرح اشعار حافظ» و «فا‌ل‌های شگفت‌انگیز حافظ» اشاره کرد. «تصحیح دیوان حافظ» و «شرح عرفانی غزل‌های حافظ» نیز ازجمله تصحیح‌های این حافظ‌پژوه نام‌آشنا به‌حساب می‌آید.

  حسین الهی قمشه‌ای

حسین الهی قمشه‌ای در همه زمینه‌های فلسفه، عرفان و ادبیات، دستی بر آتش دارد اما تالیفات پرتعدادش در حوزه حافظ‌شناسی، او را به‌عنوان یک حافظ‌پژوه معاصر نیز مطرح کرده است. «مقدمه و تصحیح دیوان حافظ» و «365روز با حافظ» تنها بخشی از فعالیت‌های پژوهشی الهی قمشه‌ای در زمینه شناخت شاعر پرآوازه قرن هشتم و اشعار ماندگارش است. دکتر قمشه‌ای که دکتری الهیات و معارف اسلامی دارد و در دانشگاه‌های تهران، شهید بهشتی و تربیت مدرس نیز به تدریس پرداخته، مقالات متعددی هم در زمینه حافظ‌شناسی دارد که بی‌شک چراغ راه حافظ‌دوستان و حافظ‌پژوهان در دنیای شناخت شاعر شیرازی به‌حساب می‌آیند.