ضمیمه؛ بوی باروت

  محمد گرشاسبی 

با وجود حضور پررنگ رسانه رادیو و محدودتر تلویزیون در انعکاس اخبار جنگ ایران و عراق به‎‌‎عنوان طولانی‎‌‎ترین جنگ قرن بیستم، مطبوعات از همان ابتدای شروع جنگ با اقبال چشمگیری مواجه بودند. 6روزنامه بزرگ سال1359 (کیهان، اطلاعات، جمهوری اسلامی، انقلاب اسلامی، میزان و بامداد) ایران را پیروز یک هفته‎‌‎ای نبرد 31شهریور می‎‌‎دانستند. آنها به همراه مجلات خبری اطلاعات هفتگی و جوانان امروز، در یک‎‌‎ماه ابتدایی، جنگ را در قالب گزارش خبرنگاران اعزامی، نحوه مواجه شدن با وضعیت قرمز، آشنایی با جنگنده‎‌‎ها و زندگی نیروهای مردمی اعزامی به خوزستان منعکس می‎‌‎کردند تا آن چند صباح جنگ هم بگذرد. اما با سقوط خرمشهر در 4آبان و احتمال سقوط آبادان و عیان‌شدن در پیش بودن جنگی طولانی، ژورنالیسم جنگ به‎‌‎عنوان ژانر جدیدی از روزنامه‌نگاری شکل گرفت. در آن سوی کیوسک، روزنامه‌خوان‎‌‎های حرفه‎‌‎ای نیز چنین حسی داشتند. آنها می‎‌‎دانستند که باید در کنار گزارش‎‌‎های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و اندک مطالب ورزشی، به‎‌‎صورت حرفه‎‌‎ای مطالب جنگ تحمیلی را پیگیری کنند. این رابطه دوسویه صاحبان جراید را بر آن داشت تا هم چارچوبی برای انعکاس رویدادهای جنگ خلق کنند و هم در رقابت موسوم به «خبر خوری» از رقیبان‎‌‎شان عقب نمانند. گرچه در طول جنگ هشت‌ساله روزنامه‎‌‎های دیگری مثل صبح آزادگان و رسالت در غیاب انقلاب اسلامی و میزان و بامداد به رقابت اضافه شدند، اما آنچه برای روزنامه‌خوان‎‌‎های حرفه‎‌‎ای همچنان داغ و جنجالی بود و تقابل مطبوعاتی دوره پهلوی را تداعی می‎‌‎کرد، رقابت کیهان و اطلاعات در روزنامه‌نگاری جنگ بود. این دو روزنامه سعی می‎‌‎کردند با بهترین تیترها، انتشار نسخه‎‌‎های فوق‌العاده و چاپ‎‌‎های دوم و سوم، برگزیدن بهترین عکس‎‌‎ها و نیز صفحات ثابت جنگ، روزنامه‌خوان‎‌‎ها را جذب کنند. رقابت این دو روزنامه منجر به تشکیل صف‎‌‎های طویلی مقابل دکه‎‌‎های فروش روزنامه می‎‌‎شد؛ صف‎‌‎هایی که گاهی ساعتی پیش از رسیدن خودروی روزنامه شکل می‎‌‎گرفت و مشتریان روزنامه‎‌‎ها سکه‎‌‎های یک و دوتومانی را برای خرید روزنامه در دست نگه می‎‌‎داشتند. چهره ثابت هر عصر دکه‎‌‎ها نیز بداقبال‎‌‎هایی بودند که روزنامه گیرشان نمی‎‌‎آمد و باید از روی دست دیگران، جنگ را پیگیری می‎‌‎کردند. روزنامه‎‌‎ها البته به جبهه‎‌‎ها نیز ارسال می‎‌‎شد که در مقاطعی، بنا به مصالح رزمندگان به دستور امام(ره) از ارسال کیهان و رسالت به جبهه‎‌‎ها جلوگیری شد. در این میان ابتکار اطلاعات در انتشار«اطلاعات جبهه» و ارسال آن به جبهه مثال‌زدنی بود که به‎‌‎صورت هفتگی به خطوط عملیاتی ارسال می‎‌‎شد.