مترو، آغازی در مه

  ترمه هوشیار   

 19شهریور 1365 درحالی‎‌‎که به ‎‌‎نظر می‎‌‎رسید کمتر کسی راضی باشد، کار ساخت متروی تهران در چهارراه کالج بار دیگر از سر گرفته شد. اتفاقی که 4سال آینده به‎‌‎خاطر کمبود منابع مالی آن قدر به کندی پیش رفت که بسیاری گمان بردند ساخت متروی تهران مانند برخی طرح‎‌‎های دیگر به تاریخ خواهد پیوست. درست است که حالا 6جهت کلانشهر تهران را می‎‌‎شود با 7خط فعال مترو در شلوغ‎‌‎ترین ساعت‎‌‎های ترافیکی در کمتر از یک ساعت طی کرد و راه‎‌‎آهن شهری دست‌اندرکار راه انداختن خط‎‌‎های تازه‎‌‎ای است، اما راه افتادن قطار شهری تهران یکی از پروژه‎‌‎هایی بود که بسیاری در آغاز دهه70 گمان نمی‎‌‎کردند که به پایان خودش برسد. فکر راه‎‌‎اندازی قطار شهری در تهران با پیش‎‌‎زمینه قدیمی از سال50 و همزمان با شهرداری غلامرضا نیک‎‌‎پی آغاز شد. تهران یکی از 2شهر اول ایران بود که در دوره ناصرالدین‌شاه دارای قطار شهری شد. خط ماشین دودی که تهران را به حرم حضرت ‎‌‎عبدالعظیم(ع) می‎‌‎رساند. بعد از آن هم راه‎‌‎اندازی تراموای اسبی که از توپخانه و لاله‎‌‎زار می‎‌‎گذشت. اما این دو سبک قطار شهری با آنچه مترو یا قطار شهری زیرزمینی می‎‌‎گفتند تفاوت داشت. مهم‎‌‎ترین معضل شهر تهران در آستانه دهه 50ترافیک غیرقابل کنترلش بود ـ مشکلی که هنوز هم در این کلانشهر وجود دارد- سیستم حمل‎‌‎ونقل شهری پاسخگوی نیاز شهروندان شهری که هر روز به جمعیتش افزوده می‎‌‎شد نبود. تبلیغات گسترده برای خرید ماشین و رؤیای هر ایرانی یک پیکان، تعداد ماشین‎‌‎های شهر را روزبه‎‌‎روز بیشتر می‎‌‎کرد. بنا به آمار رسمی تعداد وسایط نقلیه تهران در سال 44بالغ بر 118هزار و 347دستگاه بود. درحالی‎‌‎که این آمار در سال52 به 554هزار و 617دستگاه رسیده بود. از سوی دیگر رعایت نکردن و ناآشنایی با اصول ترافیکی معضل بزرگ‎‌‎تری بود که نمی‎‌‎شد آن را به‌راحتی حل کرد. پس در سال50 ایده ساخت مترو در تهران، شبیه آنچه لندن و پاریس بود، مطرح شد. طرحی که به شرکت فرانسوی سازنده متروی پاریس سپرده شد. عملیات متروی تهران با 4خط اصلی به تصویب رسید. خط اول قرار بود از شهستان پهلوی (تپه‎‌‎های عباس‎‌‎آباد) به میدان شوش برود. خط دوم از شمال شهر به مرکز تهران و از آنجا به آریاشهر و خط سوم از شمال شهر به میدان شوش و راه‎‌‎آهن و خط چهار هم از خیابان فرح‌آباد (پیروزی) در شرق تهران به خیابان آزادی. با این برنامه‎‌‎ریزی خط یک مترو از تپه‎‌‎های عباس‎‌‎آباد در سال53 کلنگ خورد و تا آذر سال59 اجرای 2300متر تونل و بخشی از سازه 3 ایستگاه حدفاصل بزرگراه شهید حقانی و خیابان شهید بهشتی ادامه یافت. اما در نهایت این طرح به‎‌‎خاطر مخالفت بسیاری با غربی بودن مترو و البته کمبودهای مالی و آغاز تحریم ایران به‎‌‎طور کامل تعطیل و بااعلام هیأت دولت بر ترک مهندسان خارجی در سال60 ساخت مترو از دستور کار خارج شد. اما در سال1364 آیت‌الله هاشمی رفسنجانی که در آن زمان ریاست مجلس را داشت با اشاره به مشکلات ترافیکی تهران از فواید راه‎‌‎اندازی مترو و سهم آن در کاهش بار ترافیکی سخن راند و تأکید کرد، تهران بدون مترو دچار مشکلات سنگین ترافیکی خواهد بود و این موضوع ارتباطی به افزایش مهاجرت ندارد. با این مقدمه مترو از سمت مجلس در دستور کار قرار گرفت و به دولت نیز اعلام شد. اما دولت تمایل چندانی برای پیگیری طرح مترو نداشت. با اصرار مجلس سرانجام در 18شهریور1365 کار ساخت و توسعه مترو در ساختمان قدیمی آغاز شد. هرچند کسانی که برای ساخت مترو وارد کار شدند با مشکلات زیادی روبه‎‌‎رو بودند.
اصغر ابراهیمی اصل، مدیرعامل وقت مترو در گفت‎‌‎وگویی در سال93 با همشهری گفته است: سال65 همه مخالف ساخت مترو بودند. حتی ساختمان شرکت به وزارت کشور تحویل داده و تبدیل به استانداری شده بود. هیچ‎‌‎کس حتی یک اتاق نمی‎‌‎داد. کار از نمازخانه شروع شد. هیچ نقشه‎‌‎ای در کار نبود تا اینکه در نمازخانه تعدادی نقشه پیدا شد. وقتی پیگیری کردیم که باقی نقشه‎‌‎ها کجاست، مشخص شد که یک سبزی‎‌‎فروش نقشه‎‌‎ها را خریده ‎‌‎است. سپس با وجود یک‎‌‎ماه تحقیق روی کاغذها، سبزی‎‌‎فروش پیدا شد و بدین‎‌‎ترتیب 190کیلو نقشه در انبارش پیدا شد. در نهایت نیز در میان سال‎‌‎های65تا 69 کار زیادی در مترو انجام نشد و طرح با کندی پیش می‌رفت. اما وقتی اکبر هاشمی‌رفسنجانی رئیس‌جمهور شد، کار ساخت مترو تسریع پیدا کرد و در نهایت 16اسفند 1377خورشیدی نخستین خط متروی تهران که بخش حومه‎‌‎ای خطوط متروی کنونی است، افتتاح شد که تهران را به کرج متصل می‎‌‎کرد. یک سال بعد نیز خط یک مترو از محل ایستگاه حقانی در تپه‎‌‎های عباس‌آباد همزمان با افتتاح کتابخانه ملی شروع به‎‌‎کار کرد. این خط که همان خط یک متروی تهران بود با طراحی جدید در ایستگاه پایانی به شهرری می‎‌‎رسید. بعد از چند سال این خط ادامه پیدا کرد و با رسیدن به میدان تجریش، شمال تهران را به جنوب آن متصل ‎‌‎کرد. خط یک متروی تهران در 10سال اخیر در سمت جنوب از شهرری به سمت بهشت زهرا و از آن‎‌‎جا با قطار ویژه به فرودگاه امام‌خمینی می‎‌‎رسد. خط دوی متروی تهران نیز از دانشگاه علم صنعت در رسالت به میدان صادقیه رسید که به خط 5مترو که به سمت کرج می‎‌‎رود متصل می‎‌‎شد.