مرداد پرحادثه

سعید مروتی 

نتیجه سیاست حمایت از تولید داخلی و ممانعت و اعمال محدودیت در اکران فیلم خارجی، در اکران سال 64 به چشم می‎‌‎آید. اکران 64 مهم‎‌‎ترین و پرحاصل‎‌‎ترین فصل اکران در سینمای پس از انقلاب است. هنوز راه‌افتادن تولید برای مسئولان سینمایی، اولویت اصلی است و نوبت به سیاستگذاری و دخالت نرسیده (خبری هم از نظام درجه‌بندی فیلم‎‌‎ها نیست). تنوع اکران 64 و حضور موفق نمونه‎‌‎هایی از ژانرهای متفاوت در اکران (از فیلم جنگی گرفته تا ملودرام و فیلم کودک)، نشان می‎‌‎دهد متولیان سینما، راه‌افتادن صنعت فیلمسازی بعد از انقلاب، برایشان اهمیت داشته و هنوز خبری از سختگیری‎‌‎های سال‎‌‎های بعد نیست. چراغ اول اکران 64 را «پایگاه جهنمی» (اکبر صادقی) روشن می‎‌‎کند که فیلم جنگی- کماندویی پرفروشی است که خیلی مناسب اکران نوروز نیست و در اکران‎‌‎های بعدی‎‌‎اش بیشتر با استقبال مواجه می‎‌‎شود. «مردی که زیاد می‎‌‎دانست» (یدالله صمدی) فیلم موفق سومین دوره جشنواره فجر، اقتباسی از «فردا اتفاق افتاد»(رنه کلر) از معدود فیلم‎‌‎های این سال است که طنز موقعیت در آن به‌چشم می‎‌‎آید و در مجموع با اقبال عمومی مواجه می‎‌‎شود.
سال64 سال کوشش برای شکل‌گرفتن بخش خصوصی است؛ بخش خصوصی‎‌‎ای که فیلم تجاری می‎‌‎سازد و مردم به تماشایش می‎‌‎شتابند و مطبوعات برایشان نقد منفی می‎‌‎نویسند. تقریبا هیچ کدام از فیلم‎‌‎های پرفروش سال64 حمایت رسانه‎‌‎ها را به همراه ندارند، جز «شهر موشها» (مرضیه برومند و محمد‌علی طالبی) که محصول فارابی است و براساس یک مجموعه موفق تلویزیونی(مدرسه موشها) ساخته شده است. «شب‌شکن» (خسرو ملکان) نمونه‎‌‎ای از فیلم تجاری سال64است که بدون مزاحمت دولت، اکران و با استقبال مواجه می‎‌‎شود. مرداد 64‎‌‎‌ ماه شگفت‌انگیز سینمای پس از انقلاب است. «تاراج» (ایرج قادری) 9مرداد، «عقاب‌ها»(ساموئل خاچیکیان) 13مرداد و «گل‌‎‌‎های داوودی» (رسول صدرعاملی) و «‌شهر‌موشها» (مرضیه برومند و محمد علی طالبی) 16مرداد روی پرده سینماهای تهران می‎‌‎روند. اکران 4‎‌‎فیلم پرتماشاگر سینمای پس از انقلاب در کمتر از ۲هفته، مرداد پرحادثه 64 را به پررونق‎‌‎ترین فصل گیشه در همه این سال‎‌‎ها تبدیل می‎‌‎کند.
تاراج، اوج توانایی حرفه‎‌‎ای سازنده‎‌‎اش را با بهترین ترکیب ممکن (فیلمنامه علیرضا داوودنژاد، دیالوگ‌نویسی سعید مطلبی، فیلمبرداری فرج حیدری، موزیک ناصر چشم آذر و بازی جمشید آریا) به نمایش می‎‌‎گذارد. در یکی از سنجیده‎‌‎ترین فیلم‎‌‎های سینمای تجاری پس از انقلاب که همه‎‌‌‎چیزش در جای درستش قرار دارد، اسطوره زینال بندری تماشاگران را شیفته خود می‎‌‎کند و با جمشید آریا نخستین ستاره پس از انقلاب متولد می‎‌‎شود.
عقاب‌ها هم آخرین پرواز بلند ساموئل است که پس از ۲دهه ناکامی، موفق می‎‌‎شود پرتماشاگر‎‌‎ترین فیلم پس از انقلاب را بسازد. عقاب‎‌‎ها، رکورد گیشه را با نزدیک به 16میلیون تومان فروش در اکران اول تهران، شکست و در سال‎‌‎های اوج جنگ، موفقیت فیلم جنگی حادثه‌محور و قهرمان‌پرور را به رخ کشید.
هر دو فیلم موفق در جذب تماشاگر توسط رسانه‎‌‎ها به تکرار عناصر و مؤلفه‎‌‎های فیلمفارسی و حادثه‎‌‎پردازی کاذب متهم می‎‌‎شوند؛ تعابیری که بعدها از نقد فیلم به دستگاه ممیزی راه پیدا می‎‌‎کنند. در گل‎‌‎های داوودی، تمهید سازندگان برای نمایش عشق از طریق نابینا‌کردن زوج جوان، هم مشکل ممیزی را حل می‎‌‎کند و هم بر سوز و گداز این ملودرام پرفروش می‎‌‎افزاید. شهر‌موشها هم با کشف مخاطبی که هیچ وقت درنظر گرفته نشده بود، پای بچه‎‌‎ها را به سینما باز می‎‌‎کند؛ بچه‎‌‎های دهه‌60 که با بزرگ‌ترهایشان تماشاگر نسخه سینمایی یکی از معدود آیتم‎‌‎های نمایشی جذاب تلویزیون تهی از برنامه سرگرم‎‌‎کننده دهه60، شدند. شهر‌موشها آغازی بر سینمای کودک و نوجوان هم بود که در سال‎‌‎های بعد و در سینمای پاستوریزه دهه60، جدی گرفته و حمایت شد. «تشریفات» (مهدی فخیم‌زاده) دیگر فیلم موفق در گیشه سال64، نمونه‎‌‎ای مثال‌زدنی در انطباق فیلمساز با مضامین روز بود. جالب اینکه ارشاد، سازندگان 2فیلم موفق این سال (ایرج قادری و ساموئل خاچیکیان) را ممنوع‌الکار و دیگری (مهدی فخیم‌زاده) را در سراسر نیمه دوم دهه60 درگیر و گرفتار با نظام درجه‌بندی فیلم‎‌‎ها می‎‌‎کند. سال64 سال ظهور «دونده» (امیر نادری) هم بود؛ نخستین فیلم نسل موج‌نویی‎‌‎های دهه50 که با تأیید و حمایت رسمی مواجه می‎‌‎شود و از بنیانگذاران سینمای نوین ایران که در جشنواره‎‌‎های خارجی به نمایش در می‎‌‎آید و جایزه می‎‌‎برد. در آبان و آذر 64 همه نشریات از اسطوره امیرو می‎‌‎نوشتند و میان انبوه ستایش‎‌‎ها، بعدها از 3-2 نقد منفی نوشته‌شده بر فیلم نادری بیشتر یاد شد. نکته عجیب‎‌‎تر اینکه بارها گفته و نوشته شد، نقد‎‌‎های منفی باعث دل‌شکستگی و مهاجرت نادری شد.