سرنوشت واکسن آنفلوآنزا در انتظار واکسن کروناست؟

زهرا جعفرزاده- خبرنگار

2‌ماه‌ونیم دیگر مانده تا ورود ویروس کرونا به کشور یک‌ساله شود. با اینکه واکسیناسیون علیه این ویروس در تعدادی از کشورهای همسایه آغاز شده، در ایران هنوز تولید و تامین واکسن ضدکرونا با اما و اگرها و شروط زیادی همراه است. مسئولان کشور، یک چشمشان به کنوانسیون کوواکس است و چشم دیگرشان به دانشمندان ایرانی که در حال تست انسانی واکسن کرونا هستند.
زمزمه‌هایی درباره تلاش برای تامین ارز پیش‌پرداخت خرید واکسن کرونا در کنوانسیون کوواکس و نگرانی از تکرار تجربه‌های قبلی مثل خرید واکسن آنفلوآنزا شنیده می‌شود. همه اینها در شرایطی است که از امروز قرار است واکسیناسیون در انگلیس آغاز شود، در ترکیه آغاز شده و آلمان هم خبر داده که اوایل سال جدید میلادی بخشی از جمعیت کشورش، واکسن را دریافت می‌کنند.
چندی پیش هم در ترکیه واکسن چینی کرونا روی 1200نفر از کادر درمان این کشور آزمایش شد. دوازدهم آبان، سخنگوی وزارت بهداشت، اعلام کرد که واکسن کرونای ایرانی به‌زودی وارد مرحله انسانی می‌شود. سیما لاری،‌سخنگوی وزارت بهداشت همان موقع گفت که این واکسن در مرحله تست حیوانی، نتایج خوبی داشته است و حالا منتظرند تا تست انسانی آن هم پاسخ خوبی دهد. مینو محرز که به‌عنوان محقق اصلی پروژه تولید واکسن کرونای ایرانی شناخته می‌شود 2روز پیش اعلام کرد که درصورت موفقیت تست انسانی، واکسن ایرانی کرونا تا تیرماه تولید می‌شود. قرار است در نخستین مرحله 20درصد از جمعیت کشور واکسیناسیون شوند.

برسد به‌دست دولت
با گذشت بیش از 290روز از شیوع کرونا در کشور و بلاتکلیفی واکسن داخلی کرونا و تامین نشدن نهایی واکسن خارجی، دیروز سازمان نظام‌پزشکی نسبت به تعلل در تهیه واکسن هشدار داده است. عباس آقازاده، رئیس مجمع عمومی این سازمان در نامه‌ای خطاب به اسحاق جهانگیری، معاول اول رئیس‌جمهوری در عین حال که تلاش دانشمندان ایرانی برای تولید واکسن ضدکرونا را قابل توجه دانسته و ستوده است، نوشته: «به‌نتیجه رسیدن تلاش‌های شرکت‌های ایرانی برای تولید واکسن، به‌مدت زمان زیادی نیاز دارد که ما را در مقابله با اپیدمی بیشتر عقب نگه می‌دارد. مسئله حیات و زندگی میلیون‌ها ایرانی است، نمی‌توان بر مسائل رقابت‌های فرهنگی و سیاسی و ایدئولوژیک پافشاری کرد.»  او از معاون اول رئیس‌جمهوری خواست تا دستور دهد، وزارت بهداشت و سایر وزارتخانه‌ها و نهادهای مرتبط، مسئله ثبت سفارش و خرید واکسن ضدکرونا را در اولویت‌ برنامه‌های بهداشتی آینده‌نگر کشور قرار دهند: «باید از تمام منابع مالی در چارچوب کشور استفاده شود. همچنین در بودجه سال آینده، پیش‌بینی لازم و قاطع در این زمینه انجام شود و سهم سلامت در حدی افزایش یابد که پاسخگوی چنین فرایندی باشد.» به‌گفته او، اختصاص بودجه برای سلامت مردم و اولویت تأمین اعتبار برای خرید واکسن، از «سرمایه‌گذاری‌های» اساسی برای تقویت زیرساخت‌های توسعه کشور است: «مسئله مهم از دست ندادن زمان است. لازم است درایت و روشن‌بینی ویژه‌ای در مسئله ثبت سفارش و خرید واکسن از سوی مسئولان انجام پذیرد و ملاحظات صرفا سیاسی، مبنای این اقدام اساسی نباشد. ضمن خرید واکسن، باید از حقوق مردم ایران، به‌درستی و قاطعانه دفاع کرد.»  سازمان نظام‌پزشکی اظهارنظر مستقیمی درباره تولید یا پیش‌خرید واکسن نمی‌کند. به‌گفته حسین کرمانپور، مدیر روابط‌عمومی سازمان نظام‌پزشکی، این سازمان در حال جمع‌آوری اطلاعات درباره تامین واکسن از سوی ایران است؛ نه اطلاعات شفافی درباره تولید واکسن دارد و نه اطلاعات دقیقی درباره پیش‌خرید آن. کرمانپور به همشهری می‌گوید، نباید از اینکه کشورهای دیگر واکسیناسیون را آغاز کرده‌اند و ما هنوز عقب هستیم، نگران بود؛ چراکه دنیا ناچار است به ما واکسن برساند در غیر این صورت همه‌گیری تمام نمی‌شود.

ماجرای کوواکس چیست؟
برنامه جهانی دسترسی عادلانه به واکسن کرونا موسوم به کوواکس با مدیریت سازمان جهانی دنبال می‌شود و تاکنون بیش از ۱۸۰کشور دنیا به این برنامه پیوسته‌اند. این برنامه به‌دنبال این است که بعد از تولید واکسن تأیید شده کرونا حدود 2میلیارد دوز از این واکسن را تا پایان سال۲۰۲۱ در بین کشورها توزیع کند. کارکنان بخش سلامت در اولویت دریافت این واکسن هستند. در این میان کشورهایی مانند چین و آمریکا هنوز به برنامه جهانی توزیع عادلانه واکسن کرونا نپیوسته‌اند؛ این در حالی است که بیش از ۱۴۰شرکت دارویی و تولید واکسن در دنیا برای تولید واکسن کرونا فعالیت می‌کنند که تعدادی از این شرکت‌ها در آمریکا، اروپا و چین به دستاوردهایی رسیده و وارد فاز انسانی تولید این واکسن شده‌اند. اوایل مهر امسال، وزارت بهداشت اعلام کرد از طریق امضای توافقنامه‌ای با اتحادیه بین‌المللی واکسن، قدم‌های مهمی برای پیش‌خرید واکسن احتمالی کرونا برداشته است. نکته اما اینجاست که ایران تنها پیش‌خرید کرده و براساس اعلام مسئولان نظام سلامت، مبلغ پیش‌خرید هنوز به‌طور کامل پرداخت نشده و ایران در انتظار تامین مابقی هزینه‌ها در مهلت تعیین شده است. حتی گفته می‌شود که ایران درنظر دارد تا هزینه تامین واکسن را از پول‌های بلوکه شده در کره تامین کند. قبلا حسین وطن‌پور، رئیس دفتر توسعه فناوری سلامت وزارت بهداشت به ایرنا گفته بود که در کوواکس، برای 3مدل واکسن درخواست ثبت شده و قرار است براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، برای 20درصد جمعیت پرخطر هر کشوری تزریق شود؛ چراکه تعداد کشورهای عضو کوواکس بالاست. ماجرای تامین واکسن اما برای ایران با چالش‌های دیگری همراه است. بحران‌‌های اقتصادی و سیاست خارجی و مسئله تحریم‌ها که بر روند نقل و انتقال پول تأثیر دارد، احتمال دارد ایران را از قافله واکسیناسیون کرونا عقب نگه دارد. سوم مهر، کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو به‌طور ضمنی به مشکلات تامین هزینه پیش‌پرداخت این واکسن اشاره کرده بود. او همزمان با امضای توافقنامه کوواکس، اعلام کرده بود که بانک مرکزی تا هجدهم مهر مهلت پرداخت ثبت سفارش واکسن در کوواکس را دارد. در این میان هم برای استفاده از منابع ارزی ایران در برخی کشورهای آسیایی هماهنگی‌هایی در حال انجام است. منظور از کشورهای آسیایی هم همان ماجرای پول‌های بلوکه شده در کره‌جنوبی است که ظاهرا قرار است مبلغ پیش‌پرداخت واکسن از طریق آن پرداخت شود. همین موضوع روز گذشته سؤال یکی از خبرنگاران از سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه کشور بود. این مقام مسئول تنها به این گفتن این جمله‌ها بسنده کرد که مسیرهای مختلفی در زمینه تامین واکسن کرونا طی شده، ایران عضو کوواکس است و وزارت بهداشت اعلام کرده که مسیر پیش‌خرید واکسن را طی کرده است. تامین منابع ارزی و بحران‌های اقتصادی، شاید یکی از دلایل تمرکز ایران بر تولید واکسن داخلی است. براساس اعلام وزارت بهداشت، در ایران 6شرکت در تلاش برای تولید واکسن‌ هستند. گفته می‌شود ایران برای انجام تست حیوانی واکسن از هند میمون خریداری کرده تا روند تست سریع‌تر انجام شود. حالا هم اعلام می‌شود که در این بخش موفقیت‌های زیادی به‌دست آمده است.
 
سناریوهای دسترسی به واکسن ضدکرونا
دوازدهم آذر بود که وزیر بهداشت در حاشیه جلسه کمیته ملی واکسن، خبر از پیش خرید 16میلیون‌و800هزار دوز واکسن از کوواکس داد. براساس اعلام سعید نمکی، این واکسن 2دوز دارد بنابراین پیش خرید انجام شده برای استفاده 8میلیون‌و400هزار نفر از گروه‌های آسیب‌پذیر یعنی سالمندان و افراد دارای بیماری‌های پیش‌زمینه‌ای‌ است. این نخستین سناریوی دسترسی به واکسن در کشور است. سناریوی دوم، خرید واکسن از منابع موثق جهانی غیر از مجموعه کوواکس است.  هرچند که به‌گفته وزیر بهداشت، هنوز کمپانی سازنده واکسن در دنیا تا امروز گواهینامه تولید را از سازمان جهانی بهداشت دریافت نکرده. سناریوی سوم هم تولید مشترک واکسن با صاحبان تکنولوژی در مراکزی مانند انستیتوپاستور است. در همین زمینه هم قرار است با یکی از صاحبان تکنولوژی در دنیا قراردادی امضا شود که در همین قالب، واکسن تولید شود. وزارت بهداشت اما تأکید زیادی روی سناریوی دیگری دارد. آنهم تکیه بر دانشمندان داخلی و شرکت‌های دانش‌بنیان برای تولید واکسن در کشور است. در اطلاعاتی که درباره نخستین واکسن ایرانی کرونا منتشر شده، نام شرکت شفافارمد دیده می‌شود که گفته شده با دریافت کد اخلاق وارد فاز مطالعاتی بالینی شده است.  سخنگوی سازمان غذا و دارو می‌گوید واکسن ایرانی کرونا مشابه واکسن‌های شرکت‌های مدرنا و فایزر است. چندی پیش شرکت داروسازی «فایزر» با انتشار نتیجه اولیه تحقیق در مورد کارایی واکسن تولیدی این شرکت اعلام کرد که این واکسن تا 90درصد مؤثر است. بعد از آن شرکت داروسازی مدرنا هم از موفقیت 95درصدی واکسن ضدکرونایش خبر داد و حالا باید منتظر نتایج تحقیقات روی واکسن داخلی کرونا ماند. در میان کشمکش بر سر تولید واکسن داخلی، 4روز پیش، مدیرکل سازمان غذا و دارو از احتمال ورود یک محموله واکسن کرونا در 2‌ماه آینده خبر داد. هرچند که این اتفاق مشروط به تأیید واکسن‌ها و از همه مهم‌تر، تامین ارز مورد نیاز شده است؛ موضوعی که همواره مانع از رسیدن زودهنگام یا اساسا ورود داروی مشخصی به کشور شده است. حیدر محمدی قبل از این در اواسط شهریور‌ماه اعلام کرده بود که 14.5میلیون دوز واکسن آنفلوآنزا وارد می‌شود اما به‌دلیل تحریم‌ها، این اتفاق نیفتاد. حالا مشخص نیست که واکسن کرونا هم به سرنوشت آنفلوآنزا دچار می‌شود یا خیر؟

اختصاص هزار میلیارد تومان برای خرید واکسن کرونا
سخنگوی بودجه۱۴۰۰ با اشاره به ویژگی‌های بخش سلامت در بودجه سال آینده، از رشد ۱۳۸درصدی اعتبارات وزارت بهداشت و پیش‌بینی یک هزار میلیارد تومان اعتبار برای خرید واکسن کرونا خبر داد. مژگان خانلوبا بیان اینکه وزارت بهداشت به نمایندگی از دولت، مسئولیت سلامت را بر عهده دارد و تأمین منابع مالی و اعتبارات موردنیاز جهت تحقق اهداف موردنظر به‌خصوص در دوران شیوع ویروس کرونا از اهمیت مضاعفی در لایحه بودجه سال۱۴۰۰ کل کشور برخوردار است، افزود: برای جبران خدمات کادر درمان و اعمال افزایش‌های قانونی حقوق و مزایا، اعتبارات موردنیاز برای تولید یا واردات واکسن کرونا و تجهیز مراکز درمانی و افزایش تعداد تخت‌های بیمارستانی، اعتبارات و تمهیداتی در بودجه سال آینده پیش‌بینی شده است. سخنگوی بودجه۱۴۰۰ اظهارداشت: همچنین در لایحه پیشنهادی دولت سهم بخش سلامت از اعتبارات حاصل از مالیات بر ارزش افزوده نیز ۲۲ افزایش یافته و از 7400میلیارد تومان به ۹هزار میلیارد تومان رسیده است. وی با اشاره به اهمیت تامین دارو و واکسن در این دوران گفت: اعتبارات مورد نیاز برای تامین دارو، واکسن و شیرخشک از ۲هزارو۲۸۲میلیارد تومان به 3هزارو۶۸۵میلیارد تومان افزایش یافته است (رشد ۶۱درصدی). همچنین به‌دلیل اهمیت و ضرورت تامین واکسن کرونا، مبلغ یک‌هزار میلیارد تومان برای این موضوع پیش‌بینی شده است.