اجازه ندهید کودکان احساس ناامنی کنند

خدیجه نوروزی_روزنامه نگار

ماندن طولانی‌مدت در خانه و محدودیت‌های ارتباطی در روزهای کرونازده موجب شده در تمام ابعاد زندگی فردی و اجتماعی افراد تغییراتی به‌‌وجود آید که جسم و روان آنها را تحت‌الشعاع قرار دهد. حس کلافگی و بی‌حوصلگی، مشاجره‌ها و اختلافات خانوادگی، کاهش صبر و تحمل، تشدید افسردگی‌ها و... را ممکن است در این روزها خیلی از افراد تجربه کرده باشند که نوعی هشدار روانی است که باید به آن توجه داشت و با انجام برخی کارها سعی در مدیریت و کنترل رفتارها کرد تا در این شرایط دردی به دردهایی که در غم از دست دادن‌های عزیزانمان و بیماری‌ها تجربه می‌کنیم افزوده نشود. با شهربانو پرخو، پزشک روانشناس درباره تأثیر مخرب محدودیت‌های ارتباطی، هشدارهای روانی در خانه ماندن‌های طولانی و راه‌های پیشگیری از آن به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه متن پاسخ‌های او را می‌خوانید.

تأثیرات و تهدید‌های مخرب محدودیت‌های ارتباطی در اعمال قرنطینه‌های خانگی چیست؟ 
انسان به‌عنوان یک موجود اجتماعی در بطن یک جامعه رشد و نمو پیدا می‌کند. تعاملات انسان‌ها با یکدیگر نقش بسزایی در این مهم دارد، چنانچه محدودیتی در این خصوص ایجاد شود تبعات نامطلوبی را به دنبال خواهد داشت. در الگوی کنش متقابل، انسان‌ها به‌طور منظم و مستمر در تعامل با یکدیگر سهیم هستند. به ‌عبارت دیگر پس ازآنکه بین افراد تعامل اجتماعی شکل گرفت آنها سعی کردند تا موارد مشترک را بیابند و تقویت کنند. با توجه به اشتراکات موجود رفته‌رفته این مجموعه از افراد تشکیل یک مجموعه واحد را دادند که از آن تعبیر به «ما» می‌شود. درصورتی که «ما»ی تشکیل شده سطحی و زودگذر باشد رابطه بین افراد به‌سرعت از بین می‌رود. حال چنانچه بنابر هر دلیل یا اتفاقی این اجتماع دارای محدودیت ارتباطی و تعاملی شود ساختار روانشناختی فرد دچار اختلالات متعددی می‌شود.

مهم‌ترین تأثیرات مخرب محدودیت‌های ارتباطی چیست؟
یکی از مطالعات و آزمایش‌های مهم در این زمینه که تأیید این ادعاست، آزمایش محرومیت حسی است. در این آزمایش زمانی که تحریکات حسی از نظر کیفیت و کمیت ناکافی باشند به ادراک صدمه می‌زنند و محرومیت حسی ایجاد می‌شود. هم‌اکنون با شرایط ایجاد محدودیت‌ها و بعضاً قرنطینه‌های خانگی نمونه‌ای از این محرومیت‌های حسی در جوامع ایجاد و انسان‌ها با محدودیت‌های تعاملی و ارتباطی مواجه می‌شوند، لذا تبعات این موضوع را می‌توان به 3دسته تقسیم کرد: 
تأثیرات شناختی: کاهش ظرفیت یادگیری، ناتوانی در حل مسائل و انجام وظایف، سردرگمی، تفکر نامانوس و واپس‌گرایی.
تأثیرات عاطفی: خستگی، بی‌قراری، افزایش نگرانی، نیاز فزاینده برای تحریک جسمی و اجتماعی شدن، ناپایداری عاطفی
تأثیرات ادراکی: کاهش دقت، مشکلات بینایی و ناهماهنگی حرکتی، از دست دادن موقتی تشخیص رنگ، سردرگمی، اختلال در خواب و حالات بیداری و راه رفتن.

مهم‌ترین تأثیرات این مهم در محیط خانه و خانواده‌ها چیست؟
زوجین و والدین در خانواده به‌عنوان محورها و ارکان مهم در کنترل محیط خانه محسوب می‌شوند. شناخت احساسات و ابعاد روانشناختی هر یک از اعضا و مدیریت آن از سوی طرفین تأثیرات مطلوبی بر سطح تعاملات اعضا خواهد داشت. لذا همدلی و درک متقابل زوجین و والدین در مدت زمان حضور در خانه و قرنطینه‌های اعمالی منجر به آرامش در محیط خانه می‌شود.
اما در این میان کودکان و نوجوانان یکی از مهم‌ترین گروه‌های تأثیرپذیر قرنطینه‌های خانگی محسوب می‌شوند. بروز مشکلات روانشناختی ناشی از آن برای این گروه ایجاد احساساتی نظیر اضطراب، استرس و نبود اطمینان می‌کند. اگرچه کودکان از راه‌های مختلف به این احساسات واکنش نشان می‌دهند اما به‌طور کلی در مواجهه با رویدادهایی همچون تعطیلی مدارس و لغو برنامه‌ها و دوری از دوستان، بیش از پیش به حمایت‌های عاطفی نیاز دارند.

راهکارهای مهم در پیشگیری از تبعات نامطلوب روانشناختی در این گروه سنی چیست؟
با فرزندان خود درباره این بیماری صحبت کنیم. والدین باید در صحبت با فرزندان خود درباره بیماری کرونا و نقش مهمی که آنها در حفظ سلامت خود دارند، پیشقدم شوند و با آرامش در این‌باره با آنها صحبت کنند. والدین باید فرزندان خود را تشویق کنند که اگر حالشان خوب نیست یا اگر احساس نگرانی‌ای درباره این بیماری دارند با آنها صحبت کنند و کمک بخواهند. همدلی با کودک و نوجوان باعث کاهش نگرانی و بیماری عصبی در این گروه می‌شود. ایجاد حس همدلی و امنیت منجر به کاهش اضطراب و آرامش کودکان می‌شود. در این زمان کودک و نوجوان از انجام رفتارهای پرخاشگرانه، ناآرام و پرتنش پرهیز خواهند کرد. از طرفی کودکان نیاز به برنامه منظم روزانه دارند. به والدین موکدا توصیه می‌شودکه برنامه روزانه منظمی برای فرزندان خود درنظر بگیرند که شامل زمان بازی و استفاده از موبایل و ارتباط با دوستان‌شان نیز باشد و حتماً زمان‌هایی برای دوری از تکنولوژی و کمک در کارهای خانه درنظر داشته باشند. حفظ یک برنامه منظم و قابل پیش‌بینی با مشارکت خود فرزندان می‌تواند در آنها احساس آرامش خاطر به‌وجود آورد، به‌نحوی که بدانند چه زمان باید به کارهای ضروری بپردازند و چه زمان را به بازی سپری کنند. با تعطیلی مدارس، تفریحات داخل مدرسه، کنسرت‌ها، مسابقات ورزشی و فعالیت‌هایی که بچه‌ها پیش از این در آن شرکت می‌کردند، لغو شده، بنابراین کودکان به‌دلیل از دست دادن تمام این فعالیت‌ها احساس ناامیدی می‌کنند. بهترین راهکار در این خصوص ابراز همدلی با فرزندان و ایجاد امید به روزهای بهتر پیش روست. برای معطوف کردن حواس کودکان به کارهای دیگر تلاش کنید. بهتر است در مدت زمان حضور در خانه هر چند روز یک‌بار یک بازی خانوادگی انجام دهید مثلا با همدیگر آشپزی کنید. گروه‌بندی کنید و هر شب یک تیم به‌صورت چرخشی مسئول آماده کردن شام برای کل خانواده شود. درمورد نوجوانان و استفاده مداوم از اینترنت انعطاف‌پذیرتر باشید، ولی آنها را کاملا به حال خود رها نکنید. با نوجوانان روراست باشید و به آنها بگویید که درک می‌کنید در این شرایط زمان بیشتری دارند، ولی دسترسی بی‌وقفه به صفحات مجازی و رسانه‌های اجتماعی هم ایده چندان خوبی نیست. از نوجوان خود بپرسید: «به‌نظر خودت چه کار باید بکنیم؟ یک برنامه‌ریزی برای خودت انجام بده و با هم در موردش صحبت کنیم تا من هم نظر خودم را بگویم».

 مهم‌ترین توصیه برای والدین چیست؟
به‌طور یقین در این دوران والدین نیز احساس اضطراب می‌کنند و فرزندان از حالات و احساسات آنها الگو می‌گیرند. تا حدی که می‌توانند اضطراب و نگرانی‌های خود را مدیریت کنند و این نگرانی‌ها را بیش از حد در حضور فرزندان خود بروز ندهند. این دقیقا یعنی خوددار بودن و کنترل کردن احساسات، که گاهی کار بسیار سختی است، به‌خصوص اگر این احساسات در آنها هم بسیار شدید باشد. بچه‌ها برای احساس ایمنی و امنیت، به والدین خود متکی هستند. این مهم است که به‌خاطر داشته باشیم که کودکان چون مسافران اتومبیلی هستند که ما راننده آن هستیم. بنابراین حتی اگر احساس اضطراب می‌کنید، اجازه ندهید که سایر مسافران احساس ناامنی کنند.